Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

UZASADNIENIE

Decyzją z 15 października 2024r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. na podstawie art.138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zobowiązał odwołującego M. K.
( K. ) do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od (...)
do (...). w kwocie 7 045,00 zł tytułu: dodatku kombatanckiego, ryczałtu energetycznego i dodatku kompensacyjnego.

W odwołaniu od decyzji M. K. wskazał, że w 2023r. złożył w organie rentowym wniosek o przyznanie świadczeń, o których mowa w decyzji, załączając decyzję Szefa Urzędu
do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Organ rentowy załatwiając ten wniosek przyznał odwołującemu wymienione powyżej świadczenia. Wobec takiego stanu faktycznego nie można obecnie przenosić na odwołującego odpowiedzialności za taki tok postępowania organu rentowego.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji. Na rozprawie w dniu 22 stycznia 2025r. pełnomocnik organu rentowego wniósł o zasądzenie od odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Organ rentowy dodał, że decyzję zaskarżoną wydał na skutek weryfikacji uprawnień odwołującego, gdy okazało się, że odwołujący posiada status działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych na podstawie ustawy z dnia 20 marca 2015r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych, nie posiada jednak uprawnień kombatanckich, które konieczne są do przyznania świadczeń z tytułu dodatku kombatanckiego, dodatku kompensacyjnego i ryczałtu energetycznego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołujący M. K. ( ur. (...) ) na mocy decyzji z 24 października 2017r. jest uprawniony do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego.

W dniu 21 sierpnia 2023r. odwołujący wystąpił z wnioskiem o przyznanie dodatku kombatanckiego, dodatku kompensacyjnego i ryczałtu energetycznego, załączając do niego Decyzję Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z 21 lipca 2017r. potwierdzającą status odwołującego jako osoby represjonowanej.

W rozpoznaniu tego wniosku organ rentowy decyzją z 8 września 2023r. przyznał odwołującemu dodatek kombatancki, dodatek kompensacyjny i ryczałt energetyczny
od 1 sierpnia 2023r. w wysokości: dodatek kombatancki – 294,39 zł, ryczałt energetyczny – 255,17 zł i dodatek kompensacyjny – 44,16 zł.

Następnie wobec weryfikacji uprawnień odwołującego w kontekście przedłożonych przez niego wcześniej dokumentów, organ rentowy stwierdził, że odwołującemu
nie przysługuje prawo do wymienionych powyżej świadczeń, gdyż świadczenia te przysługują wyłącznie kombatantom i osobom represjonowanym, którym Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych przyznał uprawnienia kombatanckie, potwierdzone odpowiednim zaświadczeniem, a w decyzji z 21 lipca 2017r. ( jw. ) brak informacji,
że odwołujący posiada uprawnienia kombatanckie.

W konsekwencji organ rentowy prawomocną decyzją z 17 września 2024r. uchylił decyzję z 8 września 2023r. o przyznaniu odwołującemu dodatku kombatanckiego, dodatku kompensacyjnego i ryczałtu energetycznego.

Następnie organ rentowy wydał decyzję zaskarżoną omówioną na wstępie, którą zobowiązał odwołującego do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres
od 1 października 2023r. do 31 sierpnia 2024r. w kwocie należności głównej 7 054,00 zł.

Odwołujący o możliwości złożenia wniosku o dodatek kombatancki, kompensacyjny
i ryczałt energetyczny dowiedział się ze środków masowego przekazu. Nie zakwestionował decyzji organu rentowego, na mocy której organ ten uznał, że świadczenia te mu się nie należą.

Powyższe Sąd ustalił na podstawie dokumentacji zawartej w aktach organu rentowego oraz przesłuchania odwołującego ( protokół elektroniczny z rozprawy z 22 stycznia 2025r. czas 00:07:03 – 00:15:26 ).

Zeznaniom odwołującego Sąd dał wiarę, gdyż były one rzeczowe, logiczne, przekonujące, korespondujące z treścią zgromadzonej w sprawie dokumentacji.

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie M. K. zasługuje na uwzględnienie.

W rozpoznawanej sprawie kwestia sporna sprowadzała się do ustalenia czy organ rentowy prawidłowo zobowiązał odwołującego do zwrotu świadczeń za okres
od 1 października 2023r. do 31 sierpnia 2024r. w kwocie 7 045,00 zł z tytułu: dodatku kombatanckiego, ryczałtu energetycznego i dodatku kompensacyjnego.

Nie było sporne, że świadczenia te odwołującemu nie przysługują, gdyż odwołujący nie posiada koniecznych do przyznania świadczeń uprawnień kombatanckich, a tylko status działacza opozycji antykomunistycznej lub osoby represjonowanej z powodów politycznych – przepisy ustawy z 24 stycznia 1991r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego ( Dz.U. z 2022r., poz.2039 ) i ustawy
z 20 marca 2015r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych ( Dz.U. z 2018r., poz.690 ).

Kwestie dotyczące zwrotu nienależnie pobranych świadczeń reguluje art. 138 ust.1
i ust.2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tj. Dz.U. z 2024r., poz.1631 ).

Zgodnie z ustępem 1 tego przepisu osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

W myśl art.138 ust.2 z ustawy emerytalnej za nienależnie pobrane świadczenia
w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie
lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości
lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa
do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia;

W ust. 4 tego przepisu wskazano, że nie można żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa
do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo
to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach – za okres dłuższy
niż 3 lata z zastrzeżeniem ust.5.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym problematyki zwrotu nienależnie pobranych świadczeń na tle art.138 ust.1 ustawy emerytalnej ( a także analogicznego do niego art.84 ust.1 i 2 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ) zgodnie przyjmuje się, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jedynie wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy przede wszystkim osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina ( zła wola ) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia natomiast powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 września 2007r., I UK 90/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz.301 ). Również w doktrynie podkreśla się, że zarzut pobrania nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być podniesiony tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bezpodstawnie, i to tylko wówczas, gdy osoba ta miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy ( por. B. Gudowska: Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych - cześć 1, PiZS 2011 nr 7, s.18, cześć 2, PiZS 2011nr 8, s.28 ). Chodzi w tym przypadku o świadomość osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania prawa do świadczenia w całości albo w części od początku albo w następstwie mających później miejsce zdarzeń. Gdy więc przyznanie świadczenia lub ustalenie jego wymiaru nastąpiło na skutek błędu organu rentowego niewywołanego przez ubezpieczonego lub w następstwie okoliczności niezwiązanych ze świadczeniobiorcą, świadczenie nie może zostać uznane za nienależnie pobrane. Elementem decydującym o zakwalifikowaniu świadczenia jako nienależnie pobranego jest świadomość osoby pobierającej świadczenie co do braku prawa do tego świadczenia ( por. np. K. B., E. D. –M. Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z zabezpieczenia społecznego, Przegląd Sądowy 2015 nr 7-8, s.103 ). Stąd w judykaturze Sądu Najwyższego wskazuje się, że nie można żądać zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, gdy doszło do wypłaty świadczenia nienależnego wskutek błędnego wyliczenia przez organ rentowy wysokości świadczenia w decyzji o jego przyznaniu ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 21 maja 1984r., III UZP 20/84, OSNCP 1985 Nr 1, poz.3; Palestra 1986 nr 9, s.86 z glosą S. Płażka); gdy organ rentowy wypłacał emeryturę wyższą
od przysługującej na skutek ( swojego ) błędu ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 czerwca 1985r., II URN 98/85, OSNCP 1986 Nr 4, poz.59 ). Zatem organ rentowy może domagać
się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Ubezpieczony natomiast, który otrzymuje świadczenie w wysokości zgodnej z aktualną decyzją organu rentowego - chociaż zawyżone, nie ma obowiązku zawiadamiania o tym organu rentowego ani nie można na niego nałożyć obowiązku zwrotu świadczenia zawyżonego z wyłącznej winy ZUS ( z przyczyn leżących po stronie organu rentowego ).

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznania niniejszej sprawy, w ocenie Sądu, nie ulega wątpliwości, że odwołującemu nie można przypisać złej woli w pobieraniu świadczeń: dodatku kombatanckiego, dodatku kompensacyjnego i ryczałtu energetycznego, w okresie
od 1 października 2023r. do 31 sierpnia 2024r. Odwołujący działał bowiem w zaufaniu
do organu rentowego, który przyznał mu te świadczenia, a którego obowiązkiem było ( a nie odwołującego ) zweryfikowanie w oparciu o obowiązujące przepisy prawa, prawa odwołującego do ww. świadczeń. Odwołujący nie miał świadomości, że pobiera nienależne świadczenia, skoro pobierał świadczenia przyznane mu na mocy decyzji organu rentowego.
To obowiązkiem organu rentowego było wydanie prawidłowej decyzji w sytuacji,
gdy odwołujący złożył wszystkie wymagane dokumenty i wnioski. Wydanie zaś decyzji stwierdzającej prawo odwołującego do dodatków do emerytury nastąpiło na skutek okoliczności leżących wyłącznie po stronie organu rentowego, a to błędnej interpretacji decyzji Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Okoliczność ta nie może natomiast obciążać odwołującego.

Reasumując, Sąd uznał, że w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi sytuacja opisana zarówno w art.138 ust.2 pkt 1 ustawy emerytalnej, jak i w pkt 2 tego przepisu, w tym ostatnim przypadku, gdy bezsprzecznie odwołujący nie złożył w organie rentowym fałszywych zeznań,
czy też dokumentów, ani w inny sposób nie wprowadził organu rentowego w błąd,
bo jak wskazano wcześniej przyznanie wymienionych świadczeń było efektem błędnej weryfikacji uprawnień odwołującego przez organ rentowy. Skutkuje to brakiem możliwości żądania od odwołującego zwrotu świadczeń z tytułu dodatku kombatanckiego, dodatku kompensacyjnego i ryczałtu energetycznego za okres jak w decyzji zaskarżonej.

W konsekwencji Sąd z mocy art.477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, iż odwołujący nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 października 2023r. do 31 sierpnia 2024r. w kwocie 7 045 zł z tytułu dodatku kombatanckiego, ryczałtu energetycznego i dodatku kompensacyjnego.

(-) Sędzia del. Magdalena Kimel