Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

UZASADNIENIE

Decyzją z 22 marca 2024r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na podstawie art. 83b ustawy systemowej w zw. z art. 149§3kpa odmówił ubezpieczonej S. N. wznowienia postępowania w sprawie jej emerytury. W uzasadnieniu decyzji ZUS wskazał, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023r. dotyczy wyłącznie emerytów, którzy zgłosili wniosek o ponowne przeliczenie wysokości emerytury na podstawie art. 17 ustawy z 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, (Dz. U.2023, poz.1621) którym ZUS wydał decyzję odmawiającą ponownego ustalenia wysokości emerytury na podstawie tego przepisu.

Ubezpieczona wniosła odwołanie od powyższej decyzji, powołując w/w wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023r. oraz podkreślając, że w związku z przejściem na emeryturę w miesiącu czerwcu 2014r. jej emerytura jest zaniżona.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił:

Ubezpieczona ur. (...), od (...)na podstawie decyzji z 8 października 2014r. jest uprawniona do emerytury z wieku emerytalnego. Wysokość emerytury została określona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy emerytalnej. (Dz. U. 2013, poz. 1440) W kolejnych latach dokonywano przeliczania jej emerytury decyzjami z 3 sierpnia 2021r., 13 marca 2023r. i 21 lutego 2024r. w związku z wnioskami odwołującej o ponowne obliczenie świadczenia z uwzględnieniem składek zapisanych na jej koncie.

Na wniosek odwołującej z 9 lutego 2024r. w którym za podstawę ponownego przeliczenia ubezpieczona podała art. 114 ustawy emerytalnej w związku z powzięciem informacji o wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023r. w sprawie emerytur czerwcowych w latach 2009-2019, organ wydał skarżoną decyzję z 22 marca 2024r. o odmowie wznowienia postępowania omówioną na wstępie.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 15 listopada 2023r., wydanym w sprawie o sygn. akt P 7/22 stwierdził, że art. 17 ustawy z 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023r. poz. 1251 z późn. zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt organu rentowego. Zgromadzona dokumentacja jest kompletna, a jej wiarygodność nie budzi wątpliwości. Nadto okoliczności faktyczne nie były sporne.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Niniejsza sprawa została zainicjowana wnioskiem złożonym przez ubezpieczoną S. N. 9 lutego 2024r., którym wnosiła o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023r. w sprawie emerytur czerwcowych w latach 2009-2019.

Z uwagi na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023 r. (sygn. akt P 7/22) organ rentowy potraktował wniosek ubezpieczonej rozszerzająco jako skargę o wznowienie postępowania na podstawie art. 145a k.p.a., w myśl którego można żądać wznowienia postępowania w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja (§ 1), przy czym skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego (§ 2).

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wszedł w życie 16 listopada 2023r. zatem gdyby przyjąć wykładnię wniosku odwołującej dokonaną przez organ rentowy, to miesięczny termin do złożenia skargi upływał 18 grudnia 2023r., (w dniu roboczym następującym po dniu wolnym) a ubezpieczona złożyła wniosek 9 lutego 2024r., a więc po terminie do złożenia skargi o wznowienie postępowania na podstawie art. 145a § 2kpa. Już z tego powodu decyzja ZUS dotycząca odmowy wznowienia postępowania była prawidłowa.

Odnośnie samego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023r. wskazać należy (za Sądem Okręgowy w Ostrołęce, wyrok z 10.04.2024r., III U 128/24), że odnosi się on do osób, które uzyskały prawo do emerytury w czerwcu przed 2021 rokiem. Złożenie bowiem przed tą datą wniosku o emeryturę w czerwcu - w związku z obowiązującym wówczas sposobem waloryzacji kwartalnej składek na ubezpieczenie społeczne, o którym mowa w art. 25a ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - skutkowało niższą wysokością emerytury niż w przypadku, gdyby wniosek taki złożono w innym z jedenastu miesięcy roku. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja oraz od lipca do grudnia danego roku, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, podlegały bowiem dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku - kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie podlegała dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji, przejście na emeryturę w czerwcu mogło być mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach drugiego kwartału danego roku.

Jak wskazano w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 15 listopada 2023r., ustawodawca najpierw przyjął doraźne rozwiązanie dotyczące zmiany mechanizmu waloryzacji "emerytur czerwcowych" w ustawie z 14 maja 2020r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa (...) (Dz. U. z 2020 r. poz. 875). Regulacja w art. 53 tej ustawy miała charakter jednorazowy i odnosiła się do emerytur ustalanych w czerwcu 2020r.

Nowy sposób waloryzacji kwartalnej w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu został następnie wprowadzony do ustawy emerytalnej – ustawą z 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621). Ustawą tą zmieniono art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz dodano w nim ust. 2a. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami - w przypadku ustalenia wysokości emerytury w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku, z uwzględnieniem ust. 2a, który stanowi, że w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek dokonuje się w taki sam sposób jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. W ustawie tej zawarto przepis przejściowy, a to 17 zgodnie z którym nowe zasady ustalania wysokości tzw. "emerytur czerwcowych" mają zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po 31 maja 2021r.

Wobec tego, że niekorzystne skutki dotknęły również "emerytów czerwcowych", którym świadczenia przyznano w latach wcześniejszych tj. 2009-2019, zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym w w.w. wyroku z 15.11.2023r., w obrębie tzw. "emerytów czerwcowych" doszło wobec powyższego do nieuzasadnionego zróżnicowania, bowiem część osób (objęta ustawą nowelizującą z 2021r.) uzyskała możliwość przeliczenia wcześniej przyznanej emerytury z uwzględnieniem korzystniejszego sposobu waloryzacji kwartalnej. Natomiast osobom, które przechodziły na emeryturę w czerwcu w latach 2009-2019, takiej możliwości odmówiono. Z tych względów Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepis przejściowy, a to art. 17 ustawy z 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1621) w związku z art. 25a ust. 2 pkt 2 i ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.) w zakresie, w jakim pomija emerytury przyznane na wniosek zgłoszony przed 1 czerwca 2021r., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Jednocześnie w uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny wskazał, że wyrok ten jest tzw. wyrokiem o pominięciu. Wyroki tego rodzaju nie wywierają skutku derogacyjnego (tj. nie uchylają przepisu prawa) i per se nie prowadzą do zmiany w systemie prawa. Z tych powodów wskazał, że reakcja ustawodawcy jest pilnie potrzebna. (por. wyrok TK z 15 listopada 2023r., sygn. akt P 7/22)

Odnosząc znaczenie tego wyroku do niniejszej sprawy wskazać należy, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi podstawy do przeliczenia tzw. "emerytur czerwcowych". Nie daje bowiem podstaw do wzruszenia prawomocnych decyzji organu rentowego i ponownego ustalenia wysokości emerytury, gdyż nie skutkuje uchyleniem niekonstytucyjnego art. 17 ustawy nowelizującej z 2021 r., lecz jedynie zobowiązuje ustawodawcę do uchwalenia odpowiedniej nowelizacji, usuwającej niekonstytucyjną lukę prawną. Zaznaczyć też należy, że kontrolowany przepis ( art. 17 ww. ustawy) nie utracił mocy obowiązującej ani w części ani w całości. Wobec powyższego odwołująca oraz osoby znajdujące się w analogicznej sytuacji winny oczekiwać na uregulowanie sposobu obliczania ich "czerwcowych emerytur" przez ustawodawcę.

W związku z powyższym prawidłowe było stanowisko ZUS, w którym nie znalazł on podstaw do wznowienia postępowania na podstawie art. 145a k.p.a. Dlatego zaskarżona decyzja odmawiająca wznowienia jest prawidłowa i odwołanie odnoszące się do niej należało oddalić.

Sąd miał na uwadze, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych kognicję sądu ubezpieczeń społecznych określa art. 476 § 2 w zw. z art. 477(9) k.p.c. Stąd zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w tych sprawach wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tej decyzji (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 kwietnia 2022 r. III AUa 1214/19 i przytoczony tam pogląd z postanowienia Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2021 r., (...) 33/21).W konsekwencji powyższego, Sąd Okręgowy w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pkt 1 sentencji.

W pkt 2 sentencji Sąd stosownie do treści art. 477(10)§ 2 k.p.c. przekazał nowe żądanie ubezpieczonej (z 9 lutego 2024r. -ponowione w odwołaniu z 23 kwietnia 2024r.) do rozpoznania organowi rentowemu, gdyż wydając zaskarżoną decyzję dotyczącą odmowy wznowienia postępowania w sprawie emerytury, organ nie wydał decyzji w zakresie bezpośredniego wniosku ubezpieczonej. Należy bowiem zaznaczyć, że ubezpieczona wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej zawarła w piśmie z 9 lutego 2023r. uznanym przez organ rentowy za skargę o wznowienie postępowania. Zdaniem Sądu było to zbyt daleko idące potraktowanie pisma ubezpieczonej, co spowodowało, że ZUS nie zajął się bezpośrednio przedmiotowym wnioskiem zawartym w/w piśmie, a dotyczącym „czerwcowej”, zaniżonej, emerytury przyznanej ubezpieczonej w 2014r.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 25 maja 1999r. (sygn. akt II UKN 622/98), iż nie jest możliwe merytoryczne rozpoznanie sprawy przez sąd z pominięciem organu rentowego i bez umożliwienia ustosunkowania się przez ten organ, jako powołany do podejmowania decyzji w pierwszej instancji w przedmiocie ewentualnych uprawnień wnioskodawcy. Przed sądem wnioskodawca może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy
i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. W rzeczywistości bowiem, zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, sąd nie rozstrzyga o zasadności wniosku, nie działa w zastępstwie organu rentowego i nie ustala prawa do świadczeń.

Zgodnie z art. 477(10)§2 kpc, jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi rentowemu.

Poprzez wskazanie jako podstawy zaskarżonej decyzji art. 83b ustawy systemowej w zw. z art. 149§3kpa organ rentowy wyraźnie wskazał, że ocenił wniosek odwołującej jedynie w tym kontekście- tj. jako skargę o wznowienie postępowania. Tymczasem wniosek odwołującej zawierał żądanie przeliczenia emerytury i w tym zakresie nie został przez organ rentowy rozpoznany.

W konsekwencji, Sąd zmuszony był do przekazania żądania ubezpieczonej zgodnie z właściwością Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych do merytorycznego rozpoznania.

(-) SSO Gabriela Sobczyk