Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

POSTANOWIENIE

Dnia 30 czerwca 2021r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący-Sędzia Sądu Okręgowego Barbara Konińska

Sędziowie Sądu Okręgowego: Magdalena Hupa-Dębska

Katarzyna Banko

po rozpoznaniu w dniu 30 czerwca 2021r. w Gliwicach na posiedzeniu niejawnym sprawy

z wniosku M. K.

z udziałem P. B. (1), V. B.-N. i D. B.

o zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej

z dnia 19 lutego 2020r., sygn. akt I Ns 188/18

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Rudzie Śląskiej do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSO Katarzyna Banko SSO Barbara Konińska SSO Magdalena Hupa-Dębska

Sygn. akt III Ca 1052/20

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni M. K. wniosła o stwierdzenie, że nabyła przez zasiedzenie 24 grudnia 2017r. własność nieruchomości położonej w R., stanowiącej działkę o numerze (...)_1. (...).AR_3. (...), zapisanej w księdze wieczystej Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej o numerze (...) oraz
o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Uczestniczki postępowania P. B. (1) i V. N.
w odpowiedzi na wniosek wniosły o oddalenie wniosku oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej postanowieniem z dnia 19 lutego 2020r. oddalił wniosek i ustalił, że koszty postępowania ponosi wnioskodawczyni, przy czym ich szczegółowe wyliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu.

Sąd Rejonowy poczynił następujące istotne ustalenia w sprawie:

Małżonkowie I. S. i Z. S. nabyli 24 grudnia 1987r. od małżonków L. B. i H. B. nieruchomość położoną w R. przy (...) (poprzednio (...), stanowiącą działkę o oznaczeniu geodezyjnym (...). W tej samej dacie I. S. i Z. S. ustanowili na rzecz każdoczesnych właścicieli nieruchomości stanowiącej działkę o oznaczeniu geodezyjnym (...), dla której Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), bezpłatną służebność drogi, pasem trzech metrów szerokiej od strony wschodniej. W dacie zawarcia umowy sprzedaży nabyta nieruchomość była ogrodzona
i w ramach istniejącego ogrodzenia znajdowały się na niej: budynek mieszkalny i trzy budynki gospodarcze. Płot ogradzający nieruchomość od strony południowej przebiegał wzdłuż ściany ostatniego budynku gospodarczego i dalej do wschodniej granicy nieruchomości na której ustanowiona została służebność drogi. Płot od strony granicy wschodniej nieruchomości przebiegał z uwzględnieniem pasa służebności drogi, który nie znajdował się w ramach ogrodzonej nieruchomości. Państwo S. nabywając opisaną wyżej nieruchomość byli przekonani, że grunt, który jest ogrodzony oraz ten na którym ustanowiono służebność drogi stanowią ich własność.

W niedługim czasie po nabyciu opisanej wyżej nieruchomości małżonkowie S. dowiedzieli się, że niecały teren ogrodzony stanowi ich własność tj., że granica nieruchomości od strony południowej przebiega częściowo przez pierwszy budynek gospodarczy i dalej w kierunku granicy wschodniej, a w związku z tym dwa pozostałe budynki gospodarcze znajdują się już nie na ich nieruchomości, ale na nieruchomości małżonków L. i H. B.. H. B. w związku z tym, że pierwszy budynek gospodarczy częściowo znajdował się na nieruchomości państwa S. a częściowo na jego zadeklarował gotowość jego wyburzenia i przesunięcia ogrodzenia w sposób odpowiadający przebiegowi granicy. Z uwagi na to, że małżonkom S. zależało na posiadaniu zabudowań gospodarczych porozumieli się z małżonkami B. w ten sposób, że wyrazili gotowość wydzielenia z ich nieruchomości działki o obszarze odpowiadającym terenowi, który znajdował się w ramach ich ogrodzonej nieruchomości a nie stanowił ich własności. Teren wydzielonej działki miał zawierać grunt na którym ustanowiono służebność drogową, dodatkowo poszerzony na całej długości służebności o 2 metry, tak aby wydzielona działka użytkowana jako droga była o szerokości 5m a nie jak do tej pory 3 m. Natomiast małżonkowie B. mieli wydzielić ze swojej nieruchomości stanowiącej działkę o numerze (...) działkę, która znajdowała się w ramach ogrodzonej nieruchomości użytkowanej przez małżonków S..

W następstwie tych ustaleń doszło do geodezyjnego podziału następujących działek. Działka o oznaczeniu (...) (stanowiąca własność H. B. i L. B., dla której prowadzono księgę wieczystą o numerze obecnie (...)) została podzielona na działki o numerach: (...) o powierzchni 0,0102 ha i (...)
o powierzchni 0,1941 ha. Działka o oznaczeniu (...) (stanowiąca własność Z. S. i I. S., dla której prowadzono księgę wieczystą o numerze obecnie (...)) została podzielona na działki: (...) o powierzchni 0, 0078 ha (obecnie stanowi część pasa drogowego (...)), (...) o powierzchni 0,0102 ha i (...) o powierzchni 0,0330 ha. Na skutek zamiany I. i Z. S. mieli stać się właścicielami działki o numerze (...), a L. i H. B. właścicielami działki o numerze (...). Do formalnej zamiany działek tj. do zawarcia umowy zamiany w formie aktu notarialnego nigdy nie doszło z przyczyn finansowych leżących po stronie państwa S., którzy mieli pokryć koszty sporządzenia tej umowy, gdyż koszty geodezyjnego podziału działek poniosła rodzina B.. Pomiędzy małżonkami B. oraz S. doszło do zawarcia ustnej umowy zamiany wskazanych ostatnio działek, która została wykonana krótko po wydaniu przez Urząd Rejonowy w K. decyzji z 15 października 1991r. o zatwierdzeniu projektu podziału opisanych wyżej nieruchomości.
W związku z zawartą ustną umową zamiany działek Państwo S. od strony wschodniej przesunęli granicę działki w sposób odpowiadający geodezyjnemu podziałowi działki nr (...), tak, że nowo powstała działka o numerze (...) nie znajdowała się już
w ramach ogrodzonej części nieruchomości, od strony południowej przesunęli o około
2 metry płot od ściany zabudowań gospodarczych, tak aby znajdował się on na granicy działek (...) i cała działka (...) znajdowała się w ramach ogrodzonej nieruchomości. Od tego czasu działki o numerach (...) stanowiły gospodarczą całość i znajdowały się w posiadaniu małżonków S., a działka o numerze (...) mimo, że stanowiła formalnie ich własność nie była przez nich tak traktowana, gdyż w ocenie państwa S. została oddana małżonkom B. w zamian za działkę (...). Od czasu nieformalnej zamiany działek I. i Z. S. oraz następcy prawni Z. S. korzystali z nieruchomości stanowiącej działkę (...) w sposób samodzielny, z wyłączeniem innych osób.

W dniu 14 stycznia 2011r. na podstawie umowy darowizny zawartej przez L. B. i Z. B. z uczestniczkami postępowania V. B. – N. i P. B. (2), uczestniczki postępowania stały się współwłaścicielami po połowie nieruchomości, której dotyczy wniosek. Na podstawie umowy majątkowej małżeńskiej zawartej 29 marca 2018r. pomiędzy P. B. (2) a D. B. udział wynoszący ½ w prawie własności spornej nieruchomości został objęty wspólnością majątkową małżeńską P. B. (1) i D. B..

31 października 2017r. własność nieruchomości położonej w R. przy ul. (...) na podstawie umowy sprzedaży nabyła od I. S. i następców prawnych Z. S. wnioskodawczyni M. K.. Wnioskodawczyni najpóźniej w tej dacie objęła w posiadanie również działkę stanowiącą współwłasność uczestniczek postępowania o numerze (...) i była w jej posiadaniu do czasu zamknięcia rozprawy.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, iż najpóźniej
w październiku 1991r. doszło przerwania biegu terminu zasiedzenia, gdyż doszło do zmiany charakteru posiadania nieruchomości przez małżonków S. z samoistnego na zależne. Wskazał, że państwo S. oddając swoją działkę w drodze zamiany nie zachowali się jak posiadacze samoistni, ale jak posiadacze, którzy uznali własność innych osób i podjęli działania aby osoby te zezwoliły im na dalsze korzystanie z tej nieruchomości. Stwierdził też, że od daty wykonania nieformalnej umowy zamiany działek czyli najwcześniej od końca października 1991r. (decyzja podziałowa została wydana 15 października 1991r.) małżonkowie S. ponownie objęli w samoistne posiadanie nieruchomość objętą wnioskiem, z tymże było to posiadanie w złej wierze, gdyż mieli świadomość, że z powodu formy umowa zamiany w świetle prawa nie mogła zostać uznana za ważną. Sąd Rejonowy wskazał także, iż w związku z przerwaniem biegu terminu zasiedzenia w 1991 roku termin ten od końca października 1991r. rozpoczął bieg od nowa i w dodatku był dłuższy, gdyż ponowne objęcie nieruchomości w samoistne posiadanie nastąpiło w złej wierze, dla którego ustawodawca przewidział 30 –letni termin zasiedzenia. Ponieważ Sąd Rejonowy stwierdził iż termin ten nie upłynął. dlatego też z braku przesłanek z art. 172 k.c. wniosek oddalił i orzekł
o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c.

W apelacji od powyższego rozstrzygnięcia wnioskodawczyni zaskarżając je w całości zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że w październiku 1991r. nastąpiło wyzbycie się posiadania samoistnego, podczas gdy z okoliczności sprawy wynika, że do przeniesienia posiadania nie doszło a małżonkowie S. cały czas wyrażali wolę władztwa nad nieruchomością będącą przedmiotem wniosku i ewentualnie obrazę prawa materialnego a mianowicie art. 123 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że prowadzone w sprawie zamiany działek rokowania doprowadziły do przerwania biegu przedawnienia, podczas gdy sytuacja taka nie mieści się
w dyspozycji tego przepisu. Podnosząc te zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie zgodnie z wnioskiem i zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania odwoławczego.

W odpowiedzi na apelację uczestniczki postępowania P. B. (1)
i V. N. wniosły o oddalenie apelacji oraz o zasadzenie na ich rzecz od wnioskodawczyni kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu. Rację ma bowiem skarżąca, iż Sąd Rejonowy błędnie przyjął w oparciu o ustalone przez siebie okoliczności faktyczne
i przeprowadzone dowody, iż w październiku 1991r. doszło do przekształcenia posiadania samoistnego w posiadanie zależne.

Jak Sąd Rejonowy ustalił właścicielom obu sąsiednich nieruchomości zależało na zamianie nieruchomości, w tym państwu S. na tym by utrzymać się w posiadaniu gruntu zabudowanego budynkami gospodarczymi. Okoliczność zatem, iż próbowali doprowadzić do zawarcia umowy zamiany w formie aktu notarialnego, nie stanowi uznania praw właściciela do nieruchomości, które mogłoby przerwać bieg terminu zasiedzenia. Przeciwnie świadczy
o chęci posiadania tej nieruchomości wyłącznie dla siebie z wyłączeniem innych osób. Samoistny posiadacz rzeczy w złej wierze, który w czasie biegu zasiedzenia zwraca się do właściciela lub innej osoby, którą uważa za właściciela, z ofertą nabycia własności tej rzeczy w drodze umowy, nie pozbawia swego posiadania przymiotów samoistności, chyba że
z innych okoliczności wynika, iż rezygnuje z samodzielnego i niezależnego od woli innej osoby władania rzeczą (postanowienie SN z 28.04.1999 r., I CKN 430/98, OSNC 1999, nr 11, poz. 198). W wyroku z dnia 4 listopada 2011 r. I CSK 22/11 Sąd Najwyższy wskazał, że zwrot rzeczy może nastąpić w różny sposób, nie tylko przez wydanie rzeczy, stwierdził, że jednak w każdym wypadku zwrotu rzeczy - a wiec zmiany posiadania samoistnego na zależne - chodzi o sytuację, w której dotychczasowy posiadacz samoistny uznaje inną osobę za właściciela i poprzez swoje zachowanie wyraża wolę wyzbycia się władania rzeczą,
a właściciel wyraża wolę jej odebrania. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy także
w wyroku z dnia 28 marca 2014 r. III CNP 18/13 stwierdzając, że do zwrotu rzeczy potrzebna jest wola wyzbycia się władania rzeczą przez jej posiadacza samoistnego albo wyzbycia się przez niego dotychczasowej formy władania rzeczą. Sąd Rejonowy nie ustalił zaś by właściciele spornej działki wykonywali akty władztwa w odniesieniu do przedmiotowej nieruchomości i na ich podstawie próbowali wyzuć małżonków S. z posiadania (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1937 r., Zb.O. 1938, poz. 451). Sąd Rejonowy nie ustalił też, by pomiędzy stronami doszło do powstania stosunku prawnego zmieniającego zakres posiadania w rozumieniu art. 349 k.c. co wymaga zgodnych co do tego ustaleń obu stron. Przeciwnie, właściciele sąsiednich nieruchomości działali zgodnie w celu utrzymania małżonków S. w posiadaniu zajmowanego przez nich cudzego gruntu. Nawet zaś rozgraniczenie nieruchomości i wytyczenie nowych działek nie przerywa biegu zasiedzenia w stosunku do samoistnego posiadacza tej nieruchomości (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 1987r., III CZP 104/86, OSNC 1988/2-3/31) jeżeli nie stanowi akcji zaczepnej mającej na celu wyzucie dotychczasowego posiadacza gruntu z przedmiotu posiadania.

W efekcie błędnie Sąd Rejonowy uznał, iż podjęcie negocjacji co do nabycia nieruchomości z zabudowaniami gospodarczymi i oddanie w drodze zamiany innej części działki stanowi o tym, iż państwo S. nie zachowali się jako posiadacze samoistni i byli posiadaczami zależnymi. Posiadanie samoistne - może wchodzić w grę nie tylko
w sytuacji, gdy posiadacz jest przekonany o swoich uprawnieniach właściciela, lecz także wówczas gdy wie, że nie jest właścicielem, ale chce posiadać rzecz i posiada ją tak, jakby był jej właścicielem. Posiadacz nieruchomości może korzystać z zasiedzenia, choćby przez cały czas posiadania był świadomy tego, że wykonywane prawo mu nie przysługuje, inaczej mówiąc, że prawo, które on wykonuje, służy komuś innemu (postanowienie SN
z 28.05.1997 r., III CKN 79/97, LEX nr 50799). Podjęcie negocjacji świadczyło zaś niewątpliwie o utracie dobrej wiary posiadaczy, nie zaś o przerwie biegu terminu zasiedzenia.

W konsekwencji błędnie przyjętej przerwy biegu terminu zasiedzenia Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, co skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego orzeczenia do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Nierozpoznanie istoty sprawy jest rozumiane w orzecznictwie jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; z dnia 15 lipca 1998r., II CKN 838/97;
z dnia 3 lutego 1999r., III CKN 151/98; z dnia 9 listopada 2012r.; z dnia 26 listopada 2012r., I CZ 147/12 oraz wyroki tego Sądu z dnia 9 stycznia 1936r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; z dnia 12 lutego 2002r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; z dnia 21 października 2005r., III CK 161/05; z 12 listopada 2007r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).

Ustalenie przez Sąd Rejonowy, iż w 1991r. doszło do przesunięcia ogrodzenia o około 2 metry od strony południowej od ściany zabudowań gospodarczych, i w konsekwencji zmiany zakresu posiadania cudzego gruntu przez małżonków S. w stosunku do zakresu posiadania z 1987r., wymaga zbadania granic posiadania części działki osobno od 1987r. i od 1991r. i ich wytyczenia za pomocą dowodu z opinii biegłego geodety. Wymaga też osobno oceny dobrej lub złej wiary posiadaczy i upływu terminu zasiedzenia osobno co do każdej
z części tak zajmowanego gruntu. Dlatego też przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy ustali powyższe okoliczności dokonując przy tym wnikliwej oceny dowodów
z zeznań świadków i uczestników postępowania, której wyraz da w ewentualnym uzasadnieniu orzeczenia. Sąd Rejonowy ustali zatem czy, a jeżeli tak to przez kogo i w jakim zakresie doszło do zasiedzenia nieruchomości przy przyjęciu, iż co do części gruntu bieg terminu zasiedzenia mógł rozpocząć się dopiero po przesunięciu ogrodzenia. Sąd Rejonowy zbada także, czy a jeżeli tak to kiedy, właściciele spornej nieruchomości podjęli akcje zaczepne wobec samoistnych posiadaczy gruntu w szczególności w zakresie fragmentu spornej działki której posiadanie rozpoczęło się po przesunięciu ogrodzenia w 1991r. i co do którego bieg zasiedzenia przy przyjęciu złej wiary posiadaczy nie może zakończyć się przed końcem października 2021r. zgodnie z treścią art. 172 § 2 k.c.

SSO Katarzyna Banko SSO Barbara Konińska SSO Magdalena Hupa-Dębska