Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 października 2022 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Sądu Okręgowego Roman Troll

protokolant Marzena Makoś

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2022 r. w Gliwicach

na rozprawie zdalnej

sprawy z powództwa M. S. (1), A. S. (1) i A. S. (2)

przeciwko B. Ż. i P. Ż.

o wydanie nieruchomości i zapłatę

na skutek apelacji powódek M. S. (1) i A. S. (2) oraz pozwanych B. Ż. i P. Ż.

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 31 marca 2021 r., sygn. akt I C 1424/15

I)  z apelacji powódki M. S. (1) zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2. o tyle tylko, że zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powódki M. S. (1) 1789,61 zł (tysiąc siedemset osiemdziesiąt dziewięć złotych i sześćdziesiąt jeden groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 24 września 2015 r.,

II)  oddala apelację powódki M. S. (1) w pozostałej części,

III)  zasądza od powódki M. S. (1) na rzecz pozwanych solidarnie 1104 zł (tysiąc sto cztery złote) z tytułu zwrotu kosztów postępowania odwoławczego,

IV)  z apelacji pozwanych uchyla zaskarżony wyrok w punkach: 5., 6., 8., 9., 10. i 11. oraz przekazuje w tej części sprawę z powództwa A. S. (1) o wydanie nieruchomości i zapłatę Sądowi Rejonowemu w Gliwicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając w tym zakresie temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania odwoławczego,

V)  z apelacji powódki A. S. (2) uchyla zaskarżony wyrok w punkach: 12., 14., 15. i 16. oraz przekazuje w tej części sprawę z powództwa A. S. (2) o wydanie nieruchomości i zapłatę Sądowi Rejonowemu w Gliwicach do ponownego rozpoznania, pozostawiając w tym zakresie temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSO Roman Troll

Sygn. akt: III Ca 570/21

UZASADNIENIE

Pozwem z 24 września 2015 r. powódka M. S. (1) wniosła o nakazanie pozwanym B. Ż. i P. Ż. wydania jej zajętych przez pozwanych fragmentów działek nr (...), położonych w G. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), poprzez prawidłowe posadowienie ogrodzenia w przebiegu granic pomiędzy działkami powódki i działkami pozwanych, w terminie dwóch miesięcy od dnia prawomocności wyroku,
a w przypadku niewykonania wyroku przez pozwanych w terminie dwóch miesięcy od dnia prawomocności wyroku wniosła o upoważnienie powódki do wykonania tych czynności na koszt pozwanych, a także o zasądzanie solidarnie od pozwanych 29200 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z jej nieruchomości bez tytułu prawnego od sierpnia 2009 r. do sierpnia 2015 r. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu oraz o zasądzenie solidarnie od pozwanych na jej rzecz kosztów procesu. Uzasadniając swoje żądanie podała, że pozwani są właścicielami sąsiadujących z działkami powódki nieruchomości stanowiących działki nr (...), a poza swoimi działkami zajmują również część działek nr (...) stanowiących własności powódki.

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa w całości oraz
o zasądzenie od powódki na ich rzecz kosztów postępowania, gdyż z ogrodzeniem znajdują się w granicach swojej własności, a wykonanie wznowienia znaków granicznych wykazało, że części z działek powódki znalazło się w posiadaniu pozwanych, ale zawsze byli posiadaczami w dobrej wierze, zaś żądana kwota przez powódkę jest wygórowana.

24 sierpnia 2016 roku pełnomocnik powódki poinformowała, że M. S. (1) sprzedała A. S. (3) działkę nr (...).

22 grudnia 2016 roku A. S. (1) oświadczyła, że na podstawie art. 196
§ 1 k.p.c. wstępuje do sprawy w charakterze powódki i wniosła o nakazanie pozwanym wydania zajętego przez pozwanych fragmentu nieruchomości obejmującej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) poprzez prawidłowe posadzenie ogrodzenia w przebiegu granic pomiędzy działkami pozwanych o numerach(...), a działką powódki A. S. (1). Wniosła o upoważnienie jej do wykonania czynności dotyczących ogrodzenia nieruchomości na koszt pozwanych w razie niewykonania tychże czynności w wyznaczonym terminie przez pozwanych. Dalej wniosła
o zasądzenie od pozwanych na jej rzecz 1500 zł z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z tej nieruchomości bez tytułu prawnego od czerwca 2016 r. do grudnia 2016 r. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia otrzymania pisma (datowanego na 22 grudnia 2016 roku), a także o zasądzenie solidarnie od pozwanych na jej rzecz kosztów postępowania. Uzasadniając swoje żądanie wskazała, że nabyła od M. S. (1) działkę numer (...), wskazała też, że w jej ocenie wysokość odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości w skali miesiąca powinna wynosić 250 zł.

10 października 2017 roku pełnomocnik powódki poinformowała, że M. S. (1) sprzedała A. S. (2) działkę nr (...), a także – działając w imieniu A. S. (2) – na podstawie 196 § 1 k.p.c. wskazała, że, A. S. (2) wstępuje do procesu
w charakterze powódki oraz wnosi o nakazanie pozwanym wydania zajętego przez nich fragmentu nieruchomości obejmującej działkę gruntu nr (...) poprzez prawidłowe posadowienia ogrodzenia w przebiegu granic pomiędzy działkami A. S. (2) a działkami pozwanych o numerach (...) w terminie dwóch miesięcy od dnia prawomocności wyroku,
a w przypadku niewykonania wyroku przez pozwanych, wnosi o upoważnienie powódki A. S. (2) do wykonania tych czynności na koszt pozwanych. Dalej wniosła o zasądzenie solidarnie od pozwanych wynagrodzenia za korzystanie z jej nieruchomości bez tytułu prawnego w po 2 400 zł rocznie począwszy od 25 lipca 2017 r. do dnia wyrokowania. Wniosła także o zasądzenie na jej rzecz solidarnie od pozwanych kosztów postępowania. Uzasadniając swoje stanowisko przytoczyła wcześniejsze argumenty powódki M. S. (1).

Na rozprawie 5 sierpnia 2020 roku pełnomocnik pozwanych odnosząc się do żądania powódki A. S. (4) w zakresie wydania nieruchomości oświadczył, iż pozwani dobrowolnie przywrócili przebieg i granicę zgodnie z przebiegiem ustalonym przez geodetę w lipcu 2019 r. i podtrzymuje stanowisko, iż pozwani byli posiadaczami w dobrej wierze, więc również żądanie zapłaty wynagrodzenia zgłoszone przez powódkę M. S. (1) powinno zostać oddalone, zaś żądanie zgłoszone przez A. S. (2) jest rażąco wygórowane, również żądanie zapłaty zgłoszone przez A. S. (5) jest wygórowane, natomiast przesunięcie ogrodzenia przy granicy z działką powódki nie jest możliwe z uwagi na to, iż posadowione są tam ponad 100-letnie drzewa, a nadto przebiega tamtędy droga.

Na tej samej rozprawie pełnomocnik powódki A. S. (4) oświadczył, że nie jest prawdą, iż ogrodzenie zostało przesunięte zgodnie z przebiegiem granicy. W odpowiedzi na co pozwani oświadczyli, że może chodzić jedynie o miejsce, gdzie w granicy rosną drzewa, które zostały otoczone siatką. W odpowiedzi na te twierdzenia pełnomocnik powódki oświadczył, że stanowisko powódki jest niezmienne, albowiem płot został przesunięty zgodnie
z granicą tylko częściowo, co oznacza, iż około 2/3 zajętej powierzchni pozwani zwrócili, natomiast w 1/3 dalej zajmują nieruchomość stanowiącą własność powódki.

10 sierpnia 2020 r. powódka A. S. (1) rozszerzyła powództwo wnosząc
o zasądzanie dalszego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez pozwanych od stycznia 2017 r. do dnia wyrokowania przyjmując wysokość stawki przedstawiona przez biegłą sądową w opinii z 4 października 2019 r.

W odpowiedzi na rozszerzenie powództwa pozwani wnieśli o jego oddalenie oraz
o zasądzanie od A. S. (1) na ich rzecz kosztów postępowania.

Wyrokiem z 31 marca 2021 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach umorzył postępowanie
z powództwa M. S. (1) w zakresie żądania wydania nieruchomości (pkt 1.); oddalił powództwo M. S. (1) o zapłatę (pkt 2.); zasądził od powódki M. S. (1) na rzecz pozwanych P. Ż. i B. Ż. solidarnie 2667,33 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu, w tym 2400 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 3.); nakazał pobrać od powódki M. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Gliwicach 975,63 zł z tytułu wydatków na opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego, tymczasowo uiszczonych ze środków Skarbu Państwa (pkt 4.); nakazał pozwanym P. Ż. i B. Ż. wydanie powódce A. S. (1) zajętego przez pozwanych fragmentu nieruchomości obejmującej działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) poprzez prawidłowe posadowienie ogrodzenia w przebiegu granicy pomiędzy działką powódki
a działkami pozwanych o numerach (...), dla których Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), której przebieg ujawniono na mapie stanowiącej załącznik do opinii biegłego geodety W. S. z 27 lipca
2018 roku, którą uczynić integralną częścią postanowienia, w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia, upoważniając powódkę do dokonania czynności posadowienia ogrodzenia w przebiegu granicy pomiędzy wskazanymi wyżej działkami na koszt pozwanych, w razie nie wykonania czynności w wyznaczonym terminie (pkt 5.); zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki 4667,33 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 533,27 zł od 22 lutego 2017 r. (pkt 6.); oddalił powództwo A. S. (1) o zapłatę w pozostałym zakresie (pkt 7.); koszty procesu między stronami stosunkowo rozdzielił w ten sposób, że powódkę obciążył kosztami w 17%, a pozwanych w 83% i z tego tytułu zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki 861,80 zł (pkt 8.); nakazał pobrać od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Gliwicach 2812,22 zł z tytułu wydatków na opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego i biegłego geodety, tymczasowo uiszczonych ze środków Skarbu Państwa (pkt 9.); nakazał pobrać od powódki z zasądzonego roszczenia na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Gliwicach 576 zł z tytułu wydatków na opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego i biegłego geodety, tymczasowo uiszczonych ze środków Skarbu Państwa (pkt 10.); nakazał zwrócić powódce 500 zł z tytułu niewykorzystanej zaliczki uiszczonej 12 września 2019 r., zapisanej pod poz. 500021202724 (pkt 11.); oddalił powództwo A. S. (2) o wydanie (pkt 12.); zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powódki A. S. (2) 2210,91 zł (pkt 13.); oddalił powództwo A. S. (2) o zapłatę w pozostałym zakresie (pkt 14.); zasądził od powódki A. S. (2) na rzecz pozwanych solidarnie 2633,33 zł, w tym 2400 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 15.); nakazał pobrać od powódki A. S. (2) na rzecz Skarbu Państwa-Sadu Rejonowego
w G. 4780,75 zł z tytułu wydatków na opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego
i biegłego geodety, tymczasowo uiszczonych ze środków Skarbu Państwa (pkt 16.).

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: 3 sierpnia 2009 r. została zawarta umowa działu spadku po J. H. i M. H., na podstawie której nieruchomość o powierzchni 29,86 arów, dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą nr (...), nabyła M. S. (1) (działki numer (...) położone w G. przy ul. (...)) w drodze dziedziczenia po rodzicach, zna teren działki z lat 1957-1958, wtedy też ogrodzenie działki pozostawało zniszczone, rodzina H. w 1958 r. wyjechała do Niemiec, następnie około 1999 r. rodzina powódki odwiedziła nieruchomość, działka była bardzo zarośnięta; pozwani są 1998 r. właścicielami sąsiadujących
z tymi działkami nieruchomości stanowiących działki nr (...), dla których Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgi wieczyste o nr (...), a poszukując działki uzależniali ich nabycie od możliwości połącznia działek w jedną całość; wcześniej na działce pozwanych stał około 20 lat pusty dom albowiem nie było wyznaczonego dojazdu do jednej z działek, a obecnie do posesji pozwanych prowadzą dwa wjazdy, co umożliwia prawidłowo korzystanie z domu pomimo skarpy, droga znajdująca się obecnie na terenie działki nr (...) już istniała w chwili nabycia przez pozwanych pozostałych dwóch działek, pozwani działkę z drogą (nr (...)) nabyli w późniejszym czasie niż dwie pozostałe. Około 2002/2003 roku pozwany, chcąc posadowić betonowe ogrodzenie dookoła działki, podjął rozmowy z sąsiadami, nie chciał, aby któryś z sąsiadów miał pretensje związane z posadowieniem ogrodzenia, a zależało pozwanym na zachowaniu wiekowego drzewostanu, stąd też prowadzili rozmowy ze wszystkimi sąsiadami, by ustalić,
z której strony płotu mają znajdować się drzewa posadzone na granicach działek znajdujących się dookoła nieruchomości pozwanych; w czasie prowadzenia rozmów dotyczących posadowienia ogrodzenia dzierżawcami działek (...) było małżeństwo W., którzy brali udział w rozmowach. Wcześniej działki pozwanych nie były w pełni ogrodzone,
a w niektórych miejscach posadowione były stare bale oraz podkłady kolejowe, a także znajdowały się pozostałości po starych ogrodzeniach rozgraniczające tereny działek pozwanych
i pozostałych sąsiadków. Do nieruchomości pozwanych z ul. (...) prowadzi droga przy granicy z działką (...), po obu stronach drogi rosną stare drzewa, a droga ta jest wytyczona w sposób naturalny przez linie drzew. 1 października 2014 r. sporządzono protokół wznowienia znaków granicznych na działkach nr (...); ujawniono wówczas, że ogrodzenie pomiędzy działkami nr (...) należącymi do M. S. (1), a działkami (...) należącymi do pozwanych nie jest posadowione na linii przebiegu granic działek, zaś częściowo na terenie działek nr (...) zmniejszając ich powierzchnię. 29 grudnia 2014 r. powódka M. S. (1) wezwała pozwanych do wydania przez nich części zajętej nieruchomości działek nr (...) w terminie do 31 marca 2015 r., pozwani wskazali, że nabyli
w dobrej wierze od poprzedników prawnych wskazaną nieruchomość, a przebieg granic od dawna był oznaczony istniejącym ogrodzeniem. Pozwani w celu zakończenia polubownie sporu zaproponowali wykup fragmentów działek należących do powódki, propozycja pozwanych nie została przyjęta przez powódkę. 8 czerwca 2016 r. M. S. (1) sprzedała A. S. (1) działkę nr (...) w umowie wskazano, że fragment tej działki (o obszarze około 140 m ²) jest od kilkunastu lat zajęty bez tytułu prawnego przez właścicieli sąsiedniej nieruchomości (działki nr (...)) i w tej części zawisła sprawa o wydanie części nieruchomości.

19 maja 2017 r. Zarząd Dróg Miejskich w G. zaopiniował negatywnie możliwość włączania ruchu drogowego z działki nr (...) do drogi publicznej ul. (...), gdyż włączenie zlokalizowane jest na wewnętrznym łuku poziomym w miejscu o widoczności ograniczonej. 25 lipca 2017 r. M. S. (1) sprzedała A. S. (2) działkę nr (...)
w umowie wskazano, że fragment tej działki (o obszarze około 156 m ^{( 2)}) jest od kilkunastu lat zajęty bez tytułu prawnego przez właścicieli sąsiedniej nieruchomości (działki nr (...)) i w tej części zawisła sprawa o wydanie części nieruchomości. Granica pomiędzy działką (...),
a działkami (...) przebiega od strony działki (...) od punktu granicznego 906, który stanowi kamień graniczny do niestabilizowanego w terenie punktu 959, od strony działki (...) od niestabilizowanego punktu granicznego 959, przez niestabilizowany punkt 988, do kamienia granicznego w punkcie 1014, obecnie przebieg granic na dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej nie odzwierciedla faktycznego kształtu granic, pomiędzy rokiem 1930, a rokiem 1957 wskazane granice działek nie uległy zmianie w dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej. Działka (...) może ulec podziałowi na dwie nowe działki – (...) o powierzchni 0,0155 ha oraz działkę o powierzchni (...) o powierzchni 0,1949 ha. 20 listopada 2020 r. stwierdzono, że dokonano przebudowy ogrodzenia pomiędzy działkami (...), część przebudowanego ogrodzenia przebiega wzdłuż granic pomiędzy działkami (...), zaś część znajduje się nadziałce (...), największa wielkość przekroczenia granicy to 18 cm, łączna powierzchnia przebudowanego ogrodzenia, które znajduje się na działce (...) wynosi 3,4 m ^{( 2)} (0,0003 ha), w linii ogrodzenia występuje sześć punktów pomiarowych gdzie występują przekroczenia działki, są to przekroczenia o wartościach 12 cm, 13 cm, 14 cm, 18 cm, 14 cm oraz 16 cm; przekroczenia granicy działki wynikają z faktu, iż na linii działek rosną stare drzewa, co uniemożliwia fizyczne postawienie płotu w tych miejscach; pozwani w celu zabezpieczenia terenu oraz uchronienia drzew przed dalszą wycinką przez A. S. (2), przerwy
w betonowym ogrodzeniu zabezpieczyli metalową siatką osłaniając w ten sposób drzewa. Wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z fragmentu działki nr (...) za okres od 1 sierpnia 2009 r. do 31 sierpnia 2015 r. wynosi 11189,24 zł, a za bezumowne korzystanie z fragmentu działki nr (...) za okres od 1 czerwca 2016 r. do 31 grudnia 2016 r. wynosi 533,27 zł, zaś za bezumowne korzystanie z fragmentu działki nr (...) za okres od 25 lipca 2017 r. do 4 października 2019 r. wynosi 2420,45 zł.

Przy tak dokonanych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy, przywołując regulacje art. 222 § 1 i 2 k.c., art. 224 § 1 i 2 k.c., art. 225 k.c., art. 7 k.c., art. 5 k.c. uznał powództwo za zasadne w części, a co do umorzenia postępowania w zakresie żądania powódki M. S. (1) wydania części nieruchomości przywołał regulacje art. 355 k.p.c.

Sąd Rejonowy brał pod uwagę sprzedaż nieruchomości w trakcie procesu, ocenił, że pozwani weszli w posiadanie nieruchomości w dobrej wierze, której powódka M. S. (1) nie obaliła, gdyż pozwani decydując się na postawienie betowego płotu zrobili to
w oparciu o pozostałości dawnych ogrodzeń, jak również konsultowali to ze wszystkimi sąsiadami celem uniknięcia jakichkolwiek niesnasek w przyszłości, a z zeznań świadka L. G. (1) wynika, że sąsiedzi wspierali budowę płotu i uczestniczyli w pracach z tym związanymi, pozwani prowadzili również rozmowy z rodziną W., którzy w tamtym czasie korzystali z działek nr (...), pozwani pozostawali też wewnętrznie przeświadczeni
o prawidłowości wybudowania ogrodzenia, przez cały okres postępowania prezentowali postawę, która przejawiała ich wewnętrze przekonanie o słuszności swoich działań. Sąd Rejonowy wskazał, że uznać należało, że pozwani pozostawali posiadaczami w dobrej wierze, a to – co do zasady – rodziło po ich stronie obowiązek do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie
z nieruchomości od chwili gdy dowiedzieli się o wytoczeniu powództwa (art. 224 § 2 k.c.), zaś odpis pozwu doręczono im 4 lipca 2016 r., a powódka M. S. (1) dochodziła zapłaty za okres do sierpnia 2015 roku, co spowodowało oddalenie jej żądania (pkt 2 wyroku) i obciążenie jej – na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. – kosztami procesu, a na zasądzone koszty złożyło się: 2400 zł z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika ustalone na podstawie § 6 pkt
5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, 34 zł z tytułu dwóch opłat skarbowych od pełnomocnictwa oraz 233,33 zł z tytułu wynagrodzenia biegłego. O kosztach sądowych w tym zakresie orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w związku z art. 98 k.p.c.
i nakazał pobrać od powódki na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Gliwicach 975,63 zł z tytułu zwrotu wydatków na opinię biegłego tymczasowo pokrytych ze środków Skarbu Państwa. Miał przy tym na uwadze fakt, że ostatecznie roszczenie tej powódki było związane wyłącznie z zapłatą wynagrodzenia przez pozwanych, dlatego powinna partycypować jedynie w kosztach sporządzenia opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości, a ta biegła otrzymała 4872,90 zł wynagrodzenia, które co do 700 zł zostało wypłacone z zaliczki pozwanych, a w zakresie 746,01 zł zostało wypłacone z zaliczki powódki A. S. (2), a w zakresie 500 zł z zaliczki uiszczonej przez A. S. (1), zaś w pozostałym zakresie (2926,89 zł) wynagrodzenie to zostało wypłacone tymczasowo z sum budżetowych; pozwani ponieśli koszty sporządzenia opinii biegłej (700 zł), zaś wygrali postępowanie z udziałem powódki M. S. (1), to Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że powódka winna zwrócić im kwotę stanowiącą 1/3 część z 700 zł, czyli 233,33 zł, podobnie orzekł w zakresie nakazania pobrania nieuiszczonych kosztów sądowych, bowiem 975,63 zł stanowi 1/3 z 2926,89 zł.

Odnosząc się do żądania powódki A. S. (1) Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że jej roszczenie windykacyjne zasługuje na uwzględnienie na podstawie art. 222 § 1 k.c., gdyż pozwani faktycznie władali częścią jej działki oraz nie przysługiwało im względem niej żadne uprawienie do władania częścią zajętego terenu. Odnosząc się zaś do jej żądania zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości bez tytułu prawnego Sąd Rejonowy, przywołując art. 224 § 2 k.c., uznał jej uprawienie do żądania zapłaty należnego wynagrodzenia jako zaktualizowane w dniu nabycia nieruchomości, nie zaś w z chwilą wytoczenia powództwa. Ustalając wysokość tego wynagrodzenia przywołał opinię biegłej J. W., o odsetkach orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Powództwo tej powódki oddalił zaś w pozostałym, ponad 533,27 zł za okres od czerwca do grudnia 2016 r., albowiem powódka żądała za ten okres 1500 zł. O kosztach związanych z udziałem w tym postępowaniu powódki A. S. (1) oraz pozwanych Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c., a o kosztach sądowych na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w związku z art. 100 k.p.c. Dokonując wyliczeń Sąd Rejonowy przyjął, że powódka A. S. (1) winna partycypować w kosztach sporządzenia opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości, jak i kosztach sporządzenia opinii przez biegłego geodetę; biegała J. W. otrzymała 4872,90 zł wynagrodzenia, które w 2926,89 zł zostało wypłacone tymczasowo z sum budżetowych, a biegły W. S. otrzymał dwa wynagrodzenia, łącznej 6217,71 zł (4825,18 zł + 1392,53 zł), jednak tylko wynagrodzenie wynoszące 4825,18 zł za sporządzenie opinii było związane ze sporem powódki A. S. (1) oraz pozwanych. Sąd Rejonowy uznał, że 1/3 z 2.926,89 zł oraz 1/2
z 4825,18 zł, które zostały pokryte ze środków Skarbu Państwa są związane ze sporem stron, to spowodowało, że obciążył pozwanych obowiązkiem uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa 2812,22 zł [niepokryte wydatki na poczet wynagrodzenia biegłego W. S. 2002,45 zł (4825,18 zł / 2 działki = 2412,59 zł; 2412,59 zł x 83% = 2002 zł) oraz niepokryte wydatki na poczet wynagrodzenia biegłej J. W. 809,77 zł (2926,89 zł
/ 3 powództwa = 975,63 zł; 975,63 x 83% = 809,77 zł)]. Nakazał też pobrać od powódki A. S. (1) 576 zł (2412,59 zł + 975,63 zł =3388,22 zł; 3388,22 zł - 2812,22 zł = 576 zł) oraz nakazał zwrócić powódce A. S. (1) 500 zł z tytułu niewykorzystanej zaliczki uiszczonej 12 września 2019 r.

Odnosząc się do żądania A. S. (2) Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że jej roszczenie windykacyjne nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż w czasie procesu dokonano przebudowy ogrodzenia pomiędzy działkami (...), część przebudowanego ogrodzenia przebiega wzdłuż granic pomiędzy działkami (...), zaś część znajduje się na działce (...), ale największa wielkość przekroczenia granicy to 18 cm, zaś łączna powierzchnia przebudowanego ogrodzenia, które znajduje się na działce (...) wynosi 3,4 m ² (0,0003 ha). W linii ogrodzenia występuje szczęść punktów pomiarowych gdzie występują przekroczenia działki, są to przekroczenia o wartościach 12 cm, 13 cm, 14 cm, 18 cm, 14 cm oraz 16 cm. Takie przekroczenia granicy działki wynikają z faktu, że na linii działek rosną stare drzewa, co uniemożliwia fizyczne postawienie płotu w miejscu przebiegu granicy, a dokonując korekty ustawienia ogrodzenia w toku tego postępowania pozwani, po raz kolejny, dali wyraz chęci polubownego zakończenia sporu; przyjął także wyjaśnienia pozwanych, którzy wskazali, że w celu zabezpieczenia terenu oraz uchronieniu drzew przed dalszą wycinką przez A. S. (2), przerwy w nowoustawionym betonowym ogrodzeniu zabezpieczyli metalową siatką osłaniając w ten sposób drzewa. Sądu Rejonowy uznał, że pozwani przebudowali ogrodzenie w sposób właściwy wydając w ten sposób zajęty teren działki nr (...), a drobne przekroczenia granic wynikające z faktu posadowienia drzew na linii granicy działek są nieznaczne i nie wypływają ani na wartość, ani użyteczność działki powódki A. S. (2). Niepowetowaną szkodą byłoby wycięcie starych drzew utrudniających wybudowanie ogrodzenia dokładnie na linii granicy działek; takie działanie stałoby w sprzeczności z konstytucyjnym obowiązkiem dbałości o stan środowiska. Dlatego też uznał, że pozwani wydali powódce wcześniej zajętą część nieruchomości, zaś jej żądanie wydania pozostałych części w zakresie przekroczeń linii podziału działek z uwagi na nasadzenia podlega oddaleniu w związku z art. 5 k.c.

Sąd Rejonowy uznał zaś częściowo powództwo A. S. (2) o zapłatę wynagrodzenia przez pozwanych za bezumowne korzystanie z części działki nr (...) za zasadne. Ustalając wysokość należnego wynagrodzenia oparł się na opinii biegłej J. W.
i brał pod uwagę przebudowę ogrodzenia, dlatego należne wynagrodzenie ustalił na 2210,91 zł od 25 lipca 2017 r. do 31 lipca 2019 r. , a oddalił powództwo o zapłatę A. S. (2)
w pozostałym zakresie jako niewykazane.

Orzeczenie o kosztach procesu w tej części Sad Rejonowy oparł na regulacji art. 100 zd. 2 k.p.c. i miał na uwadze art. 103 § 1 k.p.c., zaznaczając, że w toku procesu wyraziła ona zgodę na sprzedaż pozwanym zajętego przez niech fragmentu jej nieruchomości, w związku
z czym zlecono sporządzenie biegłemu opinii geodezyjnej podziału nieruchomości, po sporządzeniu projektu podziału, wycofała swą zgodę, czyniąc opinię nieprzydatną dla rozpoznania sprawy; opinią mająca na celu ustalenie czy pozwani przenieśli ogrodzenie na linię granicy również została zlecona w związku ze stawiskiem powódki, iż płot nie został usytuowany prawidłowo. Powódka przegrała proces w kluczowym zakresie, czyli wydania nieruchomości oraz wygrała w części dochodzone wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Ocena całokształtu okoliczności tej sprawy, w tym wyniku postępowania oraz postawy stron, doprowadziła Sąd Rejonowy do przekonania, że koszami należy obciążyć w całości powódkę A. S. (2).

O kosztach sądowych Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych, zaznaczając, że to powódka A. S. (2) winna pokryć wszystkie nieuiszczone wydatki związane z jej udziałem w sprawie

Apelację od tego wyroku wnieśli pozwani (wskazując wartość przedmiotu zaskarżenia na 5418 zł), w części nakazującej pozwanym wydanie powódce A. S. (1) fragmentu nieruchomości obejmującej działkę gruntu nr (...) (pkt 5. sentencji wyroku) oraz
w części zasądzającej od pozwanych solidarnie na rzecz powódki 4667,33 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 533,27 zł od 22 lutego 2017 r. (pkt 6. sentencji wyroku),
a w konsekwencji także rozstrzygnięcia o kosztach procesu (pkt 8. sentencji wyroku), zarzucając mu naruszenie: art. 233 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na uznaniu za rzetelną i wiarygodną mapę stanowiącą załącznik do opinii biegłego geodety W. S. z 27 lipca 2018 r. w zakresie w jakim określa przebieg granicy pomiędzy działką powódki A. S. (1) o numerze (...) i działkami pozwanych o numerach (...), w sytuacji gdy z pozostałych dowodów zgromadzonych w sprawie wynika, że istniejące obecnie ogrodzenie pomiędzy wyżej wymienionymi działkami przebiega prawidłowo; art. 5 k.c. w zw. z art. 222 § 1 k.c. poprzez niezastosowanie art. 5 k.c., co skutkowało nakazaniem pozwanym posadowienia ogrodzenia w przebiegu granicy pomiędzy działką powódki o numerze 138 a działkami pozwanych o numerach 887
i 137, według przebiegu ujawnionego na mapie stanowiącej załącznik do opinii biegłego geodety W. S. z 27 lipca 2018 r., w sytuacji gdy żądanie powódki stanowi nadużycie prawa, albowiem pozostaje w sprzeczności ze społeczno- gospodarczym przeznaczeniem prawa i zasadami współżycia społecznego.

Przy tak postawionych zarzutach wnieśli o zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, a także o zasądzenie od powódki A. S. (1) na rzecz pozwanych kosztów procesu za obie instancje

Apelacje od tego wyroku złożyły także powódki M. S. (1) i A. S. (2), zaskarżając go w zakresie punktów 2., 3. i 4 - odnoszących się do roszczeń M. S. (1) (wartość przedmiotu zaskarżenia 11190 zł) oraz w zakresie punktów 12., 14., 15., 16 - odnoszących się do roszczeń A. S. (2) (wartość przedmiotu zaskarżenia 2421 zł). Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciły błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że: pozwani korzystali z nieruchomości stanowiącej własność powódek w dobrej wierze,
a w toku procesu prezentowali ugodową postawę zmierzającą do usunięcia sporu i ostatecznie w toku procesu dobrowolnie przesunęli swoje ogrodzenie zwracając powódce A. S. (2) większość zajętej powierzchni jej nieruchomości, a także, że ingerując w powierzchnię nieruchomości powódki A. S. (2) wykazali się działaniem godnym ochrony, mającym na celu ochronę starego drzewostanu. Ponadto zarzuciły naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd Rejonowy oceny materiału dowodowego w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i regularni logicznego myślenia, co doprowadziło do poczynienia błędnych ustaleń taktycznych i oddalenia powództwa M. S. (1) o zapłatę oraz oddalenia powództwa A. S. (2) o wydanie i obciążenia ich kosztami procesu. Ponadto zarzuciły naruszenie: art. 222 § 1 k.c. poprzez oddalenie powództwa A. S. (2) o wydanie, podczas gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdza, że nadal ma miejsce faktyczne władanie działką powódki A. S. (2) przez pozwanych; art. 224 § 1 k.c. w związku z art. 225 k.c. i art. 7 k.c. poprzez uznanie, że pozwani do daty doręczenia im pozwu w tej sprawie korzystali z przedmiotowej nieruchomości w dobrej wierze, a co za tym idzie, oddalenie powództwa M. S. (1) o zapłatę; art. 481 § 1 i 2 k.c. poprzez nie zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki A. S. (2) odsetek za opóźnienie; art 98 § 1 i 2 k.p.c. oraz art 100 zd. 2 k.p.c. poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie i obciążenie powódek kosztami procesu na rzecz pozwanych oraz na rzecz Skarbu Państwa.

Przy tak postawionych zarzutach wniosły o zmianę zaskarżonego wyroku:

a)  w pkt. 2. poprzez zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz M. S. (1) 11189,24 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 kwietnia 2015 r.;

b)  w pkt. 3. i 4. poprzez obciążenie pozwanych kosztami procesu i zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki M. S. (1) zwrotu kosztów postępowania przed sądem pierwszej instancji;

c)  w pkt. 12 poprzez nakazanie pozwanym wydanie A. S. (2) zajętego przez pozwanych fragmentu nieruchomości obejmującej działkę gruntu nr (...), poprzez prawidłowe posadowienie ogrodzenia w przebiegu granicy pomiędzy działką powódki
a działkami pozwanych o numerach (...), której przebieg ujawniono na mapie stanowiącej załącznik do opinii biegłego geodety W. S. z dnia 27 lipca 2018 roku, która będzie integralną częścią orzeczenia, w terminie 2 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia, upoważniając powódkę do dokonania czynności posadowienia ogrodzenia w przebiegu granicy pomiędzy wskazanymi wyżej działkami na koszt pozwanych, w razie niewykonania czynności w wyznaczonym terminie;

d)  w pkt. 14 poprzez zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powódki A. S. (2) ustawowych odsetek za opóźnienie od 2210,91 zł od 5 sierpnia 2020 r.;

e)  w pkt. 15. i 16. poprzez obciążenie pozwanych kosztami procesu i zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki M. S. (1) zwrotu kosztów postępowania przed Sądem Rejonowym.

Wniosły także o obciążenie pozwanych solidarnie kosztami procesu za postępowanie odwoławcze na rzecz powódek M. S. (1) i A. S. (2). Ewentualnie wniosły
o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Powódka A. S. (1) wniosła o oddalenie apelacji pozwanych i o zasądzenie od nich na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji powódek M. S. (1) i A. S. (2) w całości oraz o zasądzenie od powódek na rzecz pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego.

Powódki M. S. (1) i A. S. (2) wniosły o oddalenie apelacji pozwanych i zasądzenie kosztów.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Orzeczenie zapadło w składzie jednego sędziego po przeprowadzeniu rozprawy zdalnej z uwagi na regulację art. 15zzs ¹ ust. 1 pkt 1 i 4 ustawy z 2 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (t.j. Dz. U. poz. 1842 ze zm. w brzmieniu nadanym wskazaną niżej ustawą z 28 maja 2021 r.) i art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1090) z uwagi na stan epidemii i nadmierne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego; ta regulacja obowiązuje od 3 lipca 2021 r.

Rozważania zostaną podzielone na dwie części z uwagi na zaistniałe naruszenia oraz złożone środki odwoławcze. Pierwsza cześć dotyczyć będzie apelacji powódki M. S. (1), a druga pozostałych apelacji: czyli apelacji powódki A. S. (2) oraz apelacji pozwanych.

I)  W zakresie apelacji powódki M. S. (1):

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i jako takie Sąd Okręgowy uznaje za własne, ale należy przy tym zaznaczyć, że z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, znajdującej się w aktach sprawy, na której Sąd Rejonowy się opierał, wyraźnie wynika, że wynagrodzenie za korzystanie z części działki (...) od października 2014 r. do sierpnia 2015 r. wynosi 841,41 zł, a za korzystanie z działki (...) w tymże samym czasie wynosi 948,20 zł; suma tych kwot to 1789,60 zł /opinia biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego J. W. k. 315-380/.

Z tych ustaleń faktycznych wyraźnie wynika, że celem pozwanych było ogrodzenie ich nieruchomości, a nie naruszanie granic i cudzej własności, a także, iż 1 października 2014 r. sporządzono protokół wznowienia znaków granicznych /k. 31-35, 52-57, 160-163, 169, 171-173; numeracje kart w części różnią się od tej przedstawionej przez Sąd Rejonowy z uwagi na bardzo niewyraźne ich ponumerowanie/ i wówczas ustalono, że postawione przez pozwanych ogrodzenie nie jest posadowione na linii przebiegu granic działek i częściowo jest na terenach działek nr (...), zmniejszając ich powierzchnię. Z tego wynika, że od tego czasu pozwani musieli mieć wiedzę o tym, że ich ogrodzenie wkracza na nieruchomość innego właściciela (na działki, które nie stanowią ich współwłasności). Ten dokument wskazuje więc, że wówczas powzięli wiadomość o tym, że nie są w dobrej wierze posiadając część terenu znajdującego się na działkach (...) (doszło więc do zmiany charakteru posiadania). Od tego czasu nie mogli zasadnie wskazywać, że ich posiadanie jest w dobrej wierze, albowiem okoliczności wznowienia znaków granicznych musiały zmienić charakter ich posiadania. Od tego czasu posiadali więc części tych nieruchomości w złej wierze. Nie ma tu znaczenia data wytoczenia powództwa, albowiem przed tą czynnością procesową doszło do zmiany okoliczności, w których pozwani weszli w posiadanie części powyższych działek. Nic nie stało na przeszkodzie, aby od tego czasu wydali właścicielowi jego działki w tych częściach, w których wpierw w dobrej wierze je zagrodzili – do tego jednak nie doszło.

W orzecznictwie wskazuje się, że istnieje możliwość przekształcenia się dobrej wiary w złą, a stan dobrej wiary powinien istnieć przez cały czas korzystania z nieruchomości (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2018 r., sygn.. akt III CSK 322/17, LEX nr 2490601). Jest to uzasadnione brzmieniem art. 224 i art. 225 k.c.

Rzeczywiście to powódkę obciąża wykazanie, że pozwani posiadają nieruchomości w złej wierze. Jest to związane z regulacją art. 7 k.c., który zakłada domniemanie dobrej wiary oraz art. 6 k.c., który obliguje strony do udowodnienia faktów, z których wywodzą skutki prawne.

Powódka nie wykazała, aby samo wejście pozwanych w posiadanie nieruchomości (budowa przez nich ogrodzenia w latach 2002/2003) nastąpiło w złej wierze, należy tutaj wyraźnie podkreślić, że pozwani opierali się na informacjach od sąsiadów i dzierżawców nieruchomości ustalając przebieg granicy, a także na pozostałościach dawnego przebiegu ogrodzenia. Ich celem nie było naruszenie granicy i przejęcie cudzego gruntu. Przy ocenie tych okoliczności trzeba także brać pod uwagę, że z opinii biegłego wynika, iż kamień graniczny nr 5 nie znajduje się w granicy, a pkt 1032 został przez niego wykreślony, bo nie znajdował odzwierciedlenia w danych pozyskanych z Miejskiego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w G., zaś znajdowały się one w Ewidencji Gruntów i Budynków jako punkty graniczne /opinia biegłego sądowego z zakresu geodezji i kartografii W. S. k. 219-239/.

Powódka nie wykazała, aby prowadzone przez pozwanych rozmowy z p. W., po zakupie nieruchomości, doprowadziły do uzyskania informacji o wejściu ogrodzeniem na cudzą nieruchomość; zupełnie nie wiadomo skąd w uzasadnieniu apelacji ta teza, a także to, że p. W. po posadowieniu ogrodzenia zwrócili uwagę pozwanym na jego nieprawidłowość. To niczym niepoparte tezy, żadnym wnioskiem dowodowym ani wskazaniem na zebrany materiał dowodowy. Powódka zarzuca pozwanym, że nie powołali p. W. na świadków, ale sama też tego nie zrobiła, a to ją w tym zakresie obciąża ciężar dowodowy, bo ona musi obalić domniemanie prawne (art. 6 k.c. w związku z art. 7 k.c.). Domniemania tego nie obala samo posadowienie ogrodzenia, albowiem ustalone przez Sąd Rejonowy okoliczności, w których do niego doszło nie wskazują na złą wiarę pozwanych, a więc nie przełamują tego domniemania prawnego.

Jednak sytuacja ta zmieniła się 1 października 2014 r., gdy doszło do wznowienia znaków granicznych. Dlatego od tego czasu posiadają oni część nieruchomości wiedząc już o tym, że nie są jej właścicielami, a więc w złej wierze. Dodać należy, że pozwani do dnia dzisiejszego w całości posiadanej części nieruchomości nie wydali. Za takie korzystanie z części nieruchomości należy się stosowne wynagrodzenie (por. art. 225 k.c. w związku z art. 224 § 2 k.c.).

Z tych powodów ocena prawna Sądu Rejonowego związana z koniecznością wniesienia powództwa, aby obalić dobrą wiarę jest bezzasadna.

Już wyżej ustalono, że z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego wynika, iż wynagrodzenie za korzystanie z części działki (...) od października 2014 r. do sierpnia 2015 r. wynosi 841,41 zł, a za korzystanie z działki (...) w tymże samym czasie wynosi 948,20 zł; suma tych kwot to 1789,60 zł.

Powódka łącznie, z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z części jej działek, dochodziła 29200 zł w postępowaniu przed Sądem Rejonowym, co prawda jej powództwo w całości w tej części oddalono, niemniej jednak w zakresie wyżej wymienionych kwot jest ono zasadne.

Porównując żądanie powódki ze świadczeniem zasądzonym na jej rzecz wynika, że wygrała ona proces w niewielkim zakresie. Dlatego też, na podstawie art. 100 k.p.c., obciążono ją w całości kosztami procesu. Sąd Rejonowy wyraźnie też zaznaczył, że nie obciążył jej kosztami sądowymi w zakresie opinii biegłego geodety związanymi z umorzeniem w części jej żądań (o wydanie nieruchomości), a jej żądane zmieniło się jeszcze przed powstaniem kosztów w tym zakresie. Dodać należy, że orzeczenie umarzające w tym zakresie uprawomocniło się, bo nie było skarżone.

Trzeba też wyraźnie podkreślić, że posiadanie pozwanych części ww. działek od czasu posadowienia ogrodzenia w dobrej czy złej wierze wprost nie zależy od naocznego spojrzenia na mapę, albowiem konieczne w tym zakresie byłoby dokonanie pomiarów, gdyż to, że ogrodzenie przebiega w linii prostej, a nie łamanej nie oznacza, że przebiega ono po działce innego właściciela; ostatecznie ogrodzenie mogło przebiegać w prostej linii po działce pozwanych. Już wyżej zaznaczono też, że nie wszystkie punkty graniczne znajdowały się w linii granicy.

Ma rację powódka wskazując, że pozostałości stałego ogrodzenia, podkłady kolejowe czy sąsiedzi oraz inne osoby niebędące właścicielami nie mogą ostatecznie wskazywać na to, jakie są granice działki, niemniej jednak zapomina o tym, że pozwani czynili te ustalenia właśnie w celu posadowienia płotu, gdyż dokładnie tych granic nie znali, nie zamierzali więc wejść na nieruchomość osoby trzeciej (nie swoją, innego właściciela). To, że pozwani nie mieli dowodu potwierdzającego uzyskanie zgody właścicieli gruntów sąsiednich na przekroczenie granic nie oznacza, że byli złej wierze, albowiem nie było wiadomo o tym, że doszło do przekroczenia granicy aż do 1 października 2014 r. Przesłuchany
w sprawie świadek L. G. (2) potwierdza, że celem było posadowienie ogrodzenia tak jak przebiegało wcześniej /k. 146-147/. Pozwani więc nie mieli na celu przekroczenia granicy, nie po to ustalali przebieg ogrodzenia z sąsiadami oraz prowadzili je po śladach poprzedniego ogrodzenia.

Odsetki ustawowe za opóźnienie od tego żądania zasądzono do 24 września
2015 r., gdyż takie było żądanie pozwu (od dnia jego wniesienia) – por. art. 481
§ 1 i 2 k.c.; dalej idące żądanie apelacji było bezzasadne.

W tej części doszło więc do zmiany zaskarżonego orzeczenia na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. (pkt I sentencji). W pozostałym zakresie żądanie powódki było bezzasadne, a jej apelację jako bezzasadną oddalono na podstawie art. 385 k.p.c. (pkt II sentencji). W tych warunkach orzeczenie o kosztach procesu przez Sąd Rejonowy jest właściwe, lecz jego podstawę prawną stanowi regulacja art. 100 k.p.c., gdyż powódka powinna je ponieść
w całości, ponieważ wygrała proces w 6%, a więc w niewielkiej części (żądała 29200 zł,
a uzyskała 1789,60 zł), przegrała go zaś w 94%.

O kosztach postępowania odwoławczego w tej części (pkt III sentencji) orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., uznając, że powódka M. S. (1) przegrała to postępowania w 84% (zmieniła się bowiem wartość dochodzonego przez nią roszczenia – dochodziła bowiem w apelacji 11189,24 zł, a uzyskała 1789,60 zł) i powinna ponieść w takiej części koszty procesu. Na te koszty składają wynagrodzenia pełnomocników powódki
i pozwanych po 1800 zł oraz opłata od apelacji 750 zł, co daje łącznie 4350 zł, a powódka poniosła z tego 2550 zł, zaś powinna ponieść 3654 zł; dlatego też powinna uregulować na rzecz pozwanych 1104 zł w tej części – pozwani bowiem ponieśli o taką kwotę wyższe koszty niż powinni. Orzekając o kosztach Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że doszło do faktycznego podziału żądań na trzy odrębne powództwa, co łączy się z rozliczeniem kosztów co do żądań każdej z powódek z osobna.

II)  Odnośnie pozostałych apelacji:

Art. 192 pk 3 k.p.c. wskazuje, że zbycie rzeczy w toku procesu nie ma wpływu na jego bieg, ale nabywca może wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej. Odnosi się on do sytuacji, gdy w toku procesu zbyto rzecz, w tym przypadku nieruchomość.

Z kolei art. 196 § 1 k.p.c. odnosi się do sytuacji, gdy w toku procesu okazało się, że osoba wytaczająca powództwo, nie była tą, która mogła w tym charakterze występować; wtedy o procesie zawiadamia się osobę wskazaną przez powoda, która może wstąpić do sprawy.

W toku procesu doszło do sprzedaży nieruchomości objętej żądaniem M. S. (1) o wydanie nieruchomości. W takiej sytuacji art. 192 pkt 3 k.p.c. wskazuje, że nie ma to wpływu na bieg procesu, ale nabywca może wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej. Takie zezwolenie jest konieczne od obu stron sporu, ale może być dorozumiane, na co wskazuje się w orzecznictwie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 października 2005 r., sygn.. akt V CK 708/04, LEX nr 187102). W tej sprawie dorozumiane zezwolenie nastąpiło, gdyż powódka M. S. (1) wystąpiła pierwotnie z pozwem o wydanie części nieruchomości i zapłatę, a następnie zmieniła swoje żądanie, gdyż sprzedała nieruchomość, a pozwani nie kwestionowali obecności powódek A. S. (1) oraz A. S. (2), które nabyły działki od powódki M. S. (1). Pomimo więc podjęcia w tym zakresie decyzji na podstawie art. 196 § 1 k.p.c., co w realiach tej sprawy należy uznać za błędne, trzeba przyjąć, że kolejne osoby wstąpiły do procesu. Tym bardziej, że tych regulacji i przekształceń procesowych w postępowaniu apelacyjnym żadna ze stron nie kwestionuje. Sąd Okręgowy jest zaś związany zarzutami procesowymi, za wyjątkiem naruszeń skutkujących nieważnością postępowania.

W toku procesu jednak doszło do nieprawidłowości związanych z doręczeniem sprecyzowanych przez kolejne powódki żądań i tak:

a)  A. S. (1) wniosła o wydanie części nieruchomości (nie oznaczając dokładnie tych części na mapie) i zapłatę z tytułu bezumownego korzystania z niej pismem
z 19 grudnia 2016 r. /k. 128-130/, jednakże pismo to nie zostało doręczone pozwanym przez Sąd Rejonowy, następnie doszło do rozszerzenia jej powództwa o zapłatę pismem z 10 sierpnia 2020 r. /k. 436/, które zostało doręczone przez Sąd Rejonowy stronie przeciwnej, pismo to jednak nie zawiera wskazania kwoty o jaką powództwo zostało rozszerzone, a Sąd Rejonowy warunków formalnych obu tych pism nie sprawdzał, nie wdrożył postępowania z art. 130 k.p.c.,

b)  A. S. (2) wniosła o wydanie części nieruchomości (nie oznaczając dokładnie tych części na mapie) i zapłatę z tytułu bezumownego korzystania z niej pismem
z 4 sierpnia 2017 r. /k. 188-189/, jednakże pismo to nie zostało doręczone pozwanym przez Sąd Rejonowy, a jedynie odczytano je na rozprawie 8 września 2017 r.
/k. 195v./, odczytanie to jednak nie zastępuje konieczności jego oficjalnego doręczenia; Sąd Rejonowy warunków formalnych tego pisma nie sprawdzał, nie wdrożył postępowania z art. 130 k.p.c., zaś żądanie 2400 zł rocznie od 25 lipca 2017 r. do czasu wyrokowania nie pozwala na precyzyjne ustalenie żądania i wartości przedmiotu sporu w tej części.

Zasada oficjalności doręczeń uregulowana w art. 131 § 1 k.p.c. wskazuje, że obowiązek doręczenia pisma spoczywa na sądzie będącym organem postępowania. Dodatkowo przepisy regulujące doręczenia mają charakter obligatoryjny. W art. 132 § 1 k.p.c. przewidziano odstępstwo od zasady oficjalności doręczeń (doręczenia autonomiczne – bez udziału sądu), natomiast wyjątki od tego ustępstwa reguluje art. 132 § 1 ¹ k.p.c. W tym ostatnim przepisie nie zostało wymienione pismo rozszerzające czy też zmieniając powództwo, ale nie został też tam wymieniony pozew. Doręczenia autonomiczne zaś mogą być dokonywane dopiero w toku sprawy (por. art. 132 § 1 k.p.c.), a co za tym idzie nie mogą one zaistnieć przed doręczeniem odpisu pozwu (por. art. 132 § 1 k.p.c. i art. 192 k.p.c.). Jeżeli nie doszło do zawisłości sporu, to nie można dokonywać doręczeń autonomicznych w tym zakresie. Wyrażenie w „toku sprawy” wskazuje, że pierwotnie musiało dojść do prawidłowego doręczenia pozwu.

Rolę pozwu spełnia pismo strony powodowej dotyczące zmiany żądania czy rozszerzenia powództwa – takie pismo wywołuje skutek dopiero z chwilą jego doręczenia stronie pozwanej (por. art. 193 § 3 k.p.c.). Bez tego doręczenia nie dochodzi do skutków z art. 192 k.p.c., a więc do zawisłości sporu, nie ma sprawy w toku. Tu należy podkreślić, że samo doręczenie pozwanym pisma rozszerzającego powództwo z 10 sierpnia 2020 r. nie wskazuje jeszcze w jakiej wysokości zgłosiła powódka żądanie, gdyż odnosi się ono do opinii biegłej nie wskazując konkretnej kwoty; nie wiadomo więc czego dokładnie to żądanie dotyczy
i w tej części nie doszło do rozpoznania istoty sprawy, gdyż jej nie zakreślono. Każde żądanie musi zaś być sprecyzowane konkretnie, a w sprawach o prawa majątkowe ze wskazaniem wartości przedmiotu sporu (por. art. 187 § 1 k.p.c.), tego zaś zabrakło.

W rozpoznawanej sprawie mamy do czynienia z sytuacją, gdy Sąd Rejonowy nie doręczył stronie pozwanej wskazanych wyżej odpisów pism zmieniających powództwo. Pisma te, za wyjątkiem tego z 10 sierpnia 2020 r., zostały dołączone do akt bez odpisu dla strony przeciwnej z dowodami nadania pełnomocnikowi strony pozwanej ich odpisów. Strona pozwana ostatecznie pisma te otrzymała, ale w trybie doręczenia autonomicznego. Nie zachowano więc w tym zakresie zasady oficjalności doręczeń, a przy pozwie i jego zmianie ta zasada nie zna wyjątków. Z tego powodu nie mogło dojść także do zawisłości sporu w zakresie żądań kolejnych powódek. Nie wdrożono też postępowania wynikającego z art. 130 k.p.c., albowiem złożone pisma procesowe, za wyjątkiem tego z 10 sierpnia 2020 r., posiadają braki formalne w postaci braku odpisu dla drugiej strony; niejasne jest też w jakiej wysokości dochodzone jest żądanie (chodzi też o ustalenie wartości przedmiotu sporu, bo dochodzi do zmiany pierwotnego powództwa), a także wydania jakiej dokładnie części nieruchomości powódki się domagają, a w aktach jest już opinia biegłego wskazująca na aktualny przebieg ogrodzenia. Dopiero wdrożenie tego postępowania może spowodować nadanie sprawie,
w tym zakresie, prawidłowego biegu i usuniecie braków formalnych pism oraz doręczenie ich odpisów zgodnie art. 193 § 3 k.p.c. Powódki te jednak są obecne w procesie, gdyż nie zarzucono naruszenia regulacji art. 192 k.p.c. i art. 196 k.p.c., pozostają więc w procesie wszczętym pierwotnie doręczonym pozwem, tyle tylko, że ich stanowisko procesowe formalnie nie zostało właściwie doręczone drugiej stronie, a dotyczy ono zmiany pierwotnie zgłoszonego przez M. S. (2) powództwa.

Sąd Rejonowy musi wdrożyć postępowanie kontrolne, aby ustalić, czy pisma spełniają wymogi odpowiednie dla pozwu i czy są przesłane do sądu w wystarczającej ilości egzemplarzy. Tych czynności zaniechano.

Należy dodać, że w literaturze wskazuje się wyraźnie na to, że zarówno pozew, jak
i pismo zmieniające pozew nie mogą być zaliczone do pism wymienionych w art. 132
§ 1 k.p.c., a więc nie dotyczy tych pism zasada autonomiczności doręczeń (por. K. W.: [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Postępowanie rozpoznawcze, pod red.
T. Erecińskiego, Warszawa 2012 r., s. 612; Ł. Piebiak: [w:] Postępowania odrębne. Komentarz. Bartosz Draniewicz, Łukasz Piebiak, Warszawa 2007, s. 105). Podobne stanowisko zajął także Sąd Apelacyjny w Katowicach w zakresie rozszerzenia powództwa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 stycznia 2013r., sygn. akt V ACa 673/12, LEX 1267289), które Sąd Okręgowy w pełni akceptuje (por. też uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2018 r., sygn. akt III CZP 31/18, OSNC 2019/4/35).

W realiach tej sprawy powyższe okoliczności doprowadziły do nierozpoznania istoty sprawy, gdyż nie jest ostatecznie wiadome z jakimi konkretnie żądaniami powódki wystąpiły
w procesie, a pozwanym oficjalnie nie doręczono odpisów pism modyfikujących pierwotnie zgłoszone powództwo. Skutki bowiem pisma zmieniającego powództwo powstają dopiero, gdy zostało ono w sposób prawidłowy doręczone, w tym przypadku zgodnie z zasadą oficjalności (art. 131 § 1 k.p.c. w związku z art. 193 § 3 k.p.c. i art. 192 k.p.c.). Pozwanych nie zobowiązano nawet do złożenia odpowiedzi na te pisma procesowe z 19 grudnia 2016 r.
i z 4 sierpnia 2017 r. istotne dla obu stron procesu, bo modyfikujące żądania procesowe
i strony procesu. W aktach zaś brak także formalnej, pisemnej odpowiedzi pozwanych na modyfikację pierwotnego powództwa. W tych okolicznościach bez znaczenia pozostaje to, że pozwani odpowiedzieli na pismo z 10 sierpnia 2020 r., skoro do zawisłości sporu pomiędzy tymi konkretnymi osobami nie mogło jeszcze formalnie dojść, a pismo to zawiera ww. braki formalne.

Dodać należy, że w tej sprawie doszło do faktycznego podziału żądań na trzy odrębne powództwa, co łączy się z rozliczeniem kosztów co do żądań każdej z powódek z osobna.

Dlatego też, niezależnie od złożonych w tych apelacjach zarzutów, należało uznać, że doszło do nierozpoznania istoty sprawy w tym zakresie.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 108
§ 2 k.p.c., należało orzec jak w sentencji.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy podejmie czynności kontrolne zgodnie z art. 130 k.p.c. i w stosownym terminie oraz pod właściwym rygorem wezwie stronę powodową (chodzi oczywiście o stronę powodową, którą stanowią powódki A. S. (2) oraz A. S. (1)) do usunięcia braków formalnych ww. pism, które nie zostały właściwie doręczone, a następnie – w przypadku prawidłowego wykonania tego zobowiązania – dokona czynności doręczenia ich stronie pozwanej zgodnie z zasadą oficjalności doręczeń. Dopiero takie doręczenie tych pism umożliwi nadanie sprawie w tej części prawidłowego biegu. Następnie Sąd Rejonowy rozpozna sprawę orzekając o kosztach postępowania łącznie z kosztami wywołanymi postępowaniem odwoławczym (por. art. 108 § 2 k.p.c.), biorąc też pod uwagę, że koszty w sprawie z pierwotnego powództwa M. S. (1) zostały już rozliczone.

SSO Roman Troll