Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lipca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Lucyna Morys - Magiera

Sędzia SO Anna Hajda (spr.)

SO Roman Troll

Protokolant Aleksandra Sado-Stach

po rozpoznaniu w dniu 6 lipca 2016 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. S.

przeciwko N. G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Żorach

z dnia 26 października 2015 r., sygn. akt I C 191/14

oddala apelację.

SSO Roman Troll SSO Lucyna Morys - Magiera SSO Anna Hajda

Sygn. akt III Ca 570/16

UZASADNIENIE

Powód R. S. wniósł o zasądzenie od pozwanej N. G. kwoty 4.904,40 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 29 sierpnia 2012 roku oraz kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, że wynajmuje od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J. działkę o powierzchni 40,87 m ², opłacając czynsz w wysokości 186,50 złotych, a który jest zabudowany pomieszczeniami wchodzącego w skład kompleksu gastronomicznego prowadzonego przez pozwaną. Pozwana korzystała z pomieszczenia znajdującego się na wskazanej działce gruntowej w okresie od lipca do grudnia 2011 roku bez zgody powoda, w związku z czym zobowiązana jest do uiszczenia odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu za powyższy okres według stawki po 20,00 złotych za metr kwadratowy za miesiąc.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 18 grudnia 2013 roku, sygn. akt I Nc 1135/13 Sąd Rejonowy w Żorach orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwana wniosła sprzeciw zaskarżając nakaz zapłaty w całości, wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu zarzucała niewykazanie roszczenia co do zasady, jak i wysokości. Podnosiła, że doszło między stronami do przekazania lokalu gastronomicznego wzniesionego na gruncie dzierżawionym od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J., natomiast powód, którego obowiązkiem było przekazanie całości dokumentacji związanej z lokalem zataił fakt korzystania z części gruntu należącego do Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J.. Z tego powodu pozwana pozbawiona była możliwości nawiązania stosunku prawnego z tą spółdzielnią. W konsekwencji wystąpienie z roszczeniami przez powoda jest nadużyciem.

W dalszym toku postępowania pozwany sprecyzował podstawę prawną roszczenia, wskazując, że domaga się dochodzonej kwoty w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy oddalił powództwo.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny: Powód R. S. na podstawie umowy najmu z dnia 01 lutego 2009 r. zawartej ze Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w J. korzysta z terenu o powierzchni 40,87 m ² położonego przy ulicy (...) w J. z przeznaczeniem na placyk pod kontener oraz rozbudowę pawilonu handlowego. Z tego tytułu zobowiązany jest do zapłaty czynszu w wysokości po 186,50 zł miesięcznie. W § 3 umowy najmu zastrzeżono, że najemca bez pisemnej zgody wynajmującego nie może oddać przedmiotu najmu innym osobom do korzystania.

Wynajmowany przez powoda od spółdzielni (...) teren przylega do nieruchomości stanowiącej własność Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J., która również jest przedmiotem dzierżawy przez powoda na podstawie umów zawartych z tą spółdzielnią, a znajduje się na niej kompleks gastronomiczny składający się z dwóch lokali tj, kawiarni (...) oraz (...), z czego pierwszy z wymienionych lokali prowadzony przez spółkę cywilną w osobach powoda oraz S. O. i D. J. i jest wynajmowany przez tę spółkę od powoda, natomiast drugi z lokali jest prowadzony przez powoda. Powód rozbudował kawiarnię (...) o budynek gospodarczy, którego część zajmuje teren wynajmowany od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J. na podstawie wspomnianej umowy. Na rozbudowę spółdzielnia wyraziła zgodę.

Pozwana N. G. umówiła się z powodem na przejęcie prowadzonych przez niego lokali gastronomicznych. Lokale miały być przejęte od 01 lipca 2011 roku a porozumienie dotyczyło całości kompleksu handlowo-usługowego. W celu przejęcia lokali powód z pozwaną oraz A. S. zawarli umowę spółki cywilnej. Przed zawarciem umowy z powodem pozwana zleciła sprawdzenie i przygotowanie dokumentów P. M. prowadzącemu biuro rachunkowe obsługujące działalność pozwanej. Powód zapewniał N. G., że za oferowaną cenę przekaże oba lokale w całości ze wszystkimi częściami składowymi oraz zobowiązał się przygotować i przekazać wszystkie umowy dotyczące korzystania z całego obiektu. Przygotował 2 umowy najmu lokali użytkowych i 2 umowy dzierżawy terenu zawarte ze Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w J., z czego dwie dotyczyły (...) a dwie (...). Na tej podstawie P. M., traktując umowy dostarczone przez powoda jako wyczerpujące cały przedmiot planowanego przekazania pozwanej kompleksu gastronomicznego, przygotowywał porozumienie z dnia 28 czerwca 2011 roku podpisane przez powoda i pozwaną, którego przedmiotem było przejęcie przez pozwaną zobowiązań powoda prowadzącego działalność jako Firma Handlowa (...) wobec Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J., a wynikających z umów dzierżawy terenu z dnia 9 maja 2008 r.
i 18 maja 2007 r. oraz umów najmu lokali użytkowych (...) i (...), obu z 1 grudnia 2007 r., co miało nastąpić z chwilą podpisania przez spółkę prowadzoną przez pozwaną umów z tą spółdzielnią w stosunku do wszystkich nieruchomości wykorzystywanych przez powoda, a będących własnością w/w spółdzielni. Powód nie ujawnił umowy ze spółdzielnią (...), a w czasie oglądania lokalu przez pozwaną nie ujawnił faktu, że część terenu nie należy do spółdzielni (...).

W dniu 01 lipca 2011 r. powód i pozwana zawarli umowę w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi sprzedaży nakładów w postaci ogródka całorocznego i budynku handlowo-usługowego stanowiącego dobudówkę do obiektu (...) za cenę 100.000 zł.

W dniu 04 lipca 2011 r. sporządzony został protokół zdawczo-odbiorczy między N. G. i A. S. a R. S. dotyczący wyposażenia lokali Góralska Chata i Kawiarnia W..

Pismem z dnia 12 września 2011 r. powód poinformował pozwaną o fakcie wynajmowania od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J. działki gruntowej o powierzchni 40,87 m ², zabudowanej magazynem i zapleczem kuchni obiektu gastronomicznego (...), oraz że pozwana zajmuje ten teren bez tytułu prawnego od lipca 2011 r. i w związku z tym zażądał odszkodowania za bezumowne korzystanie z terenu. Ponowił żądanie w kolejnych pismach z dnia 21 grudnia 2011 r. i 17 sierpnia 2012 r. precyzując kwotę odszkodowania na 4.904,40 zł.

W związku z powyższym pozwana udała się do spółdzielni (...) w celu wyjaśnienia tej sytuacji, którą była zaskoczona. Tam po zbadaniu sprawy ustalono, że część terenu należy do spółdzielni (...). W związku z tym pozwana udała się do prezesa tej Spółdzielni, gdzie uzyskała informację, że powód nie ma zgody na podnajem terenu, a umowa powinna być wypowiedziana. Następnie pozwana pismem z dnia 07 października 2011 r. wystąpiła o uregulowanie kwestii korzystania ze spornego gruntu przez wypowiedzenie umowy najmu powodowi i zawarcie z nią takiej umowy. Pismem z dnia 19 października 2011 r. odmówiono prośbie pozwanej z uwagi na fakt, że pisemne porozumienie zawarte z powodem nie dotyczy gruntów należących do spółdzielni (...). Jednakże wypowiedziano powodowi umowę najmu z dnia 01 lutego 2009 r., przy czym w dniu 01 grudnia 2011 r. w odpowiedzi na prośbę powoda z dnia 29 listopada 2011 r. cofnięto wcześniejsze wypowiedzenie oraz jednocześnie wyrażono zgodę na podnajem terenu.

W dobudowanym do obiektu gastronomicznego (...) pomieszczeniu położonym częściowo na spornym terenie znajduje się zaplecze, ubikacje, pomieszczenie produktów suchych, zamrażarki oraz chłodnia, Bez tego pomieszczenia obiekt nie może funkcjonować i nie nadawałby się do użytku zgodnie z przeznaczeniem.

Sąd Rejonowy sporne okoliczności ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, których prawdziwości strony wzajemnie nie kwestionowały, w tym również kserokopii złożonych przez pozwaną, w związku z czym należało uznać je za wiarygodne. Co do okoliczności związanych ze zgodnym zamiarem stron dotyczącym przejęcia lokalu oraz wiedzy pozwanej co do stanu faktycznego przejmowanego obiektu, Sąd oparł się na zeznaniach powołanych świadków, które uznał za wiarygodne oraz przesłuchaniu stron, przy czym co do tego dowodu za wiarygodne należy uznać twierdzenia pozwanej, zwłaszcza, że powód częściowo je potwierdza.

Oddaleniu podlegały według Sądu meriti wnioski dowodowe co do świadków wskazanych w piśmie pozwanej z dnia 13 kwietnia 2015 r. oraz wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z nagrań rozmów prowadzonych z prezesem SM (...) w J., bowiem dotyczyły kwestii nie mających wpływu na rozstrzygnięcie. Z uwagi na ostateczne uznanie roszczenia za bezzasadne co do zasady oraz w związku z modyfikacją podstawy prawnej żądania, oddalić należało wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy zawarty w piśmie powoda z dnia 14 kwietnia 2015 r.

W oparciu o tak ustalone fakty, Sąd Rejonowy uznał powództwo za niezasadne, gdyż pozwana nie uzyskała jakiejkolwiek korzyści majątkowej kosztem powoda.

Wskazano, że powód wywodzi swoje roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Natomiast zgodnie z art. 406 k.c. obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.

Sąd pierwszej instancji przyjął, że między stronami do szło do zawarcia kompleksowej umowy, której celem było przekazania pozwanej kompleksu gastronomicznego, składającego się z dwóch lokali gastronomicznych wraz z pomieszczeniami pomocniczymi, co stanowi funkcjonalną całość. Jedynie w związku z charakterem prawnym przekazywanych pomieszczeń uregulowaniu podlegały dodatkowo kwestie korzystania z lokali i gruntu.

Powołując się na dyrektywy wykładni oświadczeń woli wymienione w art. 65 § 1 k.c. Sąd Rejonowy przyjął, że zamiarem pozwanej było nabycie całości kompleksu, w którym bez przeszkód mogłaby prowadzić działalność gospodarczą i od powoda oczekiwała przekazania całości dokumentacji z tym związanej i wydania całego obiektu. Jedynie od lojalności powoda zależało pełne uregulowanie powyższych kwestii. Ponieważ grunt dzierżawiony od spółdzielni (...) stanowi niewielki pas gruntu zajmowany przez niewielką część jednego z pomieszczeń, zrozumiały jest brak wiedzy pozwanej co do tego, że nie jest objęty umowami przekazanymi przez powoda. Zorientowanie się w kwestii tytułu prawnego do gruntu wobec wielkości umów wymagało bowiem wnikliwej analizy umów i map. Wynika to przede wszystkim z mapy zasadniczej (k. 36 i 115), gdzie zaznaczono istniejący budynek handlowo-usługowy oraz planowaną rozbudowę, która obejmuje teren wykraczający na wąskim pasie wzdłuż całego obiektu poza oznaczoną przerywaną linią granicę działki, na której pierwotny obiekt jest zlokalizowany (k. 36). Zaznaczyć należy,
że na rozprawie powód zaznaczył większy teren, błędnie interpretując jako granicę działki biegnącą równolegle linię będącą oznaczeniem sieci przesyłowej (k. 115). Z drugiej strony świadome wyłączenie z umowy stron gruntu pod niewielką częścią jednego i koniecznego dla prawidłowego korzystania z całości pomieszczenia byłoby działaniem nieracjonalnym i nielogicznym, a co więcej sprzecznym z celem zawieranej umowy. Powód sam przyznał, że nieudostępnienie umowy ze spółdzielnią (...) stanowiło swoiste zabezpieczenie na wypadek niewywiązania się przez powódkę z zobowiązań wynikających z zawieranego porozumienia, jednakże na potwierdzenie, że pozwana była tego świadoma nie przedstawił żadnego dowodu.

Oceniono, że wyłączenie z pisemnego porozumienia i zawartej umowy spornego gruntu było zatem wynikiem nielojalnego działania powoda. Z uwagi na cel umowy od powoda należało oczekiwać ujawnienia wszystkich tytułów prawnych do wykorzystywanego gruntu i umożliwienie pozwanej wstąpienie w prawa strony umów z tym związanych. Tymczasem powód nie tylko nie ujawnił jednej z umów, a wręcz doprowadził do cofnięcia jej wypowiedzenia z zamiarem dalszego kontynuowania stosunku prawnego, którego cel odpadł wraz z przekazaniem lokalu. Takie ukształtowanie relacji powoda z osobami trzecimi jest sprzeczne z treścią porozumienia zawieranego z pozwaną, a wywodzenie z tego tytułu roszczeń nie zasługuje na ochronę jako nadużycie prawa (art. 5 k.c.).

Wobec nieuwzględnienia roszczenia co do zasady, jedynie na marginesie wypada zaznaczyć, że po modyfikacji żądania pierwotnie dochodzona kwota musiałaby odpowiadać bezpodstawnie uzyskanej korzyści majątkowej, którą w rozpoznawanej sprawie może być jedynie kwota zaoszczędzona przez pozwaną w związku z uiszczaniem przez powoda czynszu najmu za sporny grunt we wskazanym w pozwie okresie. Tymczasem powód przedstawiając faktury obejmujące należność z tytułu czynszu najmu za część tego okresu, bo jedynie lipiec i sierpień 2011 r., nie przedstawia żadnego dowodu na okoliczność, że faktycznie koszty te poniósł. Faktury nie są dowodem poniesienia tych kosztów skoro wskazano w nich przelew jako sposób zapłaty. Zatem powód nie wykazał roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia również
co do wysokości.

Powyższy wyrok zaskarżył powód w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności art. 405 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwana nie uzyskała korzyści majątkowej w postaci korzystania z zabudowanej nieruchomości wynajmowanej przez powoda, a także zarzucono niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności dla rozstrzygnięcia sprawy, w szczególności niedopuszczenie wnioskowanego przez powoda dowodu z opinii biegłego-rzeczoznawcy na okoliczność wartości rynkowej wynagrodzenia za korzystanie przez pozwaną z zabudowanego terenu powoda. Mając na względzie postawione zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja nie mogła odnieść skutku.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż zastrzeżenia powoda dotyczące ustaleń faktycznych okazały się bezzasadne. Dokonując ustaleń Sąd Rejonowy nie przekroczył swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 § 1 k.p.c., a fakty znajdują podstawę w zgromadzonym materiale dowodowym. Skarżący zresztą nie sprecyzował, jakich uchybień w zakresie zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego miał dopuścić się Sąd pierwszej instancji, tymczasem Sąd odwoławczy bada tego rodzaju naruszenia jedynie na zarzut. Należy zaznaczyć, że sąd w procesie cywilnym nie ma obowiązku wyjaśniania wszystkich istotnych okoliczności sprawy, a jedynie przeprowadza postępowanie dowodowe zgodnie z inicjatywą dowodową stron (art. 232 zd. 1 k.p.c.). Tymczasem oddalenie wniosku dowodowego powoda na okoliczność wysokości dochodzonego roszczenia było trafne, z racji że ostatecznie, jako podstawę żądania powód, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wskazał art. 405 k.c. Niezależnie od powyższego wskazać należy, że oddalenie wniosku dowodowego nastąpiło na rozprawie w dniu 26 października 2015 roku, a obecny na sali sądowej pełnomocnik powoda nie złożył zastrzeżenia w trybie art. 162 kpc, zatem skarżący utracił prawo powoływania się na ewentualne uchybienie w tym zakresie w dalszym toku postępowania.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne, uzupełniając je jedynie o okoliczność, że powód tytułem czynszu najmu nieruchomości należącej do Spółdzielni w lipcu i sierpniu 2011 r. został obciążony kwotami po 186,50 zł za każdy miesiąc (dowód: faktury VAT – k. 10-11).

Dla roszczeń dochodzonych na podstawie art. 405 k.c., tj. z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia znaczenie ma wystąpienie zdarzenia, w wyniku którego doszło do uzyskania korzyści przez wzbogaconego, pozostającego w związku z osiągnięciem korzyści z majątku zubożonego, bez podstawy prawnej ku takiemu przesunięciu majątkowemu. Wzbogacenie może polegać zarówno na zwiększeniu aktywów wzbogaconego, jak i na zmniejszeniu jego pasywów, jak np. gdy wzbogacony oszczędza wydatki. Odpowiednio, zwiększeniu ulegają pasywa zubożonego. Wzbogacenie i zubożenie stanowią skutek tego samego zdarzenia. Brak podstawy prawnej oznacza natomiast brak usprawiedliwienia dla uzyskanej korzyści majątkowej w przepisie ustawy, ważnej czynności prawnej, prawomocnym orzeczeniu sądowym lub ostatecznym akcie administracyjnym. Jeśli korzyść lub zubożenie są różnej wartości, zubożony może żądać świadczenia o niższej wartości. Ciężar wykazania wymienionych przesłanek spoczywa na dochodzącym roszczeń, czyli na zubożonym (art. 6 k.c.).

Wbrew ocenie Sądu pierwszej instancji, pozwana uzyskała korzyść majątkową w postaci zmniejszenia się jej pasywów. Zaoszczędziła ona na wydatku w postaci czynszu najmu nieruchomości zajętej pod prowadzoną działalność gospodarczą. W okresie od lipca do grudnia 2011 r. brak było podstawy prawnej dla korzystania przez pozwaną z nieruchomości, stanowiącej własność Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w J.. Fakt zaś samego korzystania był bezsporny, gdyż jak wskazywali świadkowie, nie było możliwym prowadzenie lokalu bez części pomieszczeń wybudowanej na spornej działce. Zostało także wykazane, że w tym czasie uprawnionym do korzystania z przedmiotowej nieruchomości, jako najemca był powód. Niemniej jednak z przedłożonych przez niego dokumentów wynika, iż jego majątek został obciążony kwotą czynszu za miesiące lipiec i sierpień 2011 r. w łącznej wysokości 373 zł. Myli się bowiem Sąd Rejonowy co do znaczenia złożonych faktur VAT. Nie jest bowiem istotne, czy rzeczywiście powód uiścił należność wynikającą z przedmiotowych faktur. Dla przyjęcia zubożenia wystarczające jest bowiem umniejszenie majątku powoda poprzez zwiększenie jego zobowiązań. Wobec zwiększenia zadłużenia, należy stwierdzić, że doszło do zubożenia powoda o wymienioną kwotę.

Pomimo powyższej konstatacji, zaskarżony wyrok odpowiada prawu, jako że dochodzone przez powoda roszczenie stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c. Aprobując zważania Sądu Rejonowego w tym przedmiocie, należy podkreślić, że powód nie wykazał, by pozwana wiedziała o konieczności nawiązania stosunku najmu ze Spółdzielnią Mieszkaniową (...). Złej woli powoda dowodzi zwłaszcza fakt, iż nie podjął z pozwaną współpracy, by mogła ona wstąpić w stosunek najmu w jego miejsce, lecz utrzymał wypowiedziany przez wynajmującego stosunek prawny. Trudno widzieć w tym działaniu godziwy gospodarczy cel, skoro teren wraz z położonymi na nim zabudowaniami był już wówczas wykorzystywany przez pozwaną i stanowił niezbędny składnik przedsiębiorstwa pozwanej. Negatywnej oceny postępowania powoda nie zmienia uzyskanie przez niego zgody na zawarcie umowy podnajmu już po czasie, gdy strony zawarły porozumienie z dnia 28 czerwca 2011 r. oraz umowę sprzedaży roszczeń o nakłady z dnia 1 lipca 2011 r. Wówczas powód, działając lojalnie, winien uzyskać wspomnianą zgodę bądź też podjąć inne czynności, by pozwana mogła wstąpić w stosunek najmu w jego miejsce. Obowiązek ten wynikał z celu łączącego strony stosunku prawnego, jakim było – co także przyznał wprost powód w ramach przesłuchania – przejęcie przez pozwaną całego kompleksu lokali, umożliwiającego prowadzenie działalności gospodarczej. Z uwagi na tak spójnie zaprezentowaną wolę stron, nie znajduje uzasadnienia stanowisko powoda, że nie doszło do zbycia roszczenia o nakłady na rzecz pozwanej. Wymienienie w umowie jako zobowiązanej z tytułu tychże roszczeń jedynie Spółdzielni Mieszkaniowej (...) stanowi zaś logiczną konsekwencję niewiedzy pozwanej
co do przysługiwania tychże roszczeń również względem Spółdzielni Mieszkaniowej (...).

Na marginesie, wskazać należy, że twierdzenia skarżącego o dążeniu do wykazania wysokości odszkodowania za bezumowne korzystanie ze spornej działki są bezprzedmiotowe na obecnym etapie postępowania.

Mając powyższa na względzie, apelację oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO Roman Troll SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Anna Hajda