Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2024 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Sądu Okręgowego Magdalena Balion-Hajduk

Protokolant Marzena Makoś

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2024 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko J. M.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Zabrzu

z dnia 28 marca 2024 r., sygn. akt I C 719/23

oraz zażalenia powódki

na rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 2 wyroku Sądu Rejonowego w Zabrzu

z dnia 28 marca 2024 r., sygn. akt I C 719/23

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 3617 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych) tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 31 października 2024 r.;

II.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 3946 zł (trzy tysiące dziewięćset czterdzieści sześć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się postanowienia o kosztach;

III.  umarza postępowanie wywołane zażaleniem.

SSO Magdalena Balion-Hajduk

Sygn. akt III Ca 476/24

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Zabrzu wyrokiem z 28 marca 2024 roku zasądził od pozwanej J. M. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej w W. 42 917,61 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 października 2022 roku oraz nie obciążył pozwanej kosztami procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie art. 21a ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju, Rada Ministrów powierzyła powodowi realizację rządowego programu udzielania Beneficjentom Subwencji (...) pt. „Tarcza finansowa (...) Funduszu (...) dla Małych i Średnich Firm”. Program miał na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości Beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią (...)19.

Finansowanie programowe udzielane było za pośrednictwem banków, przyjmujących w imieniu powoda wnioski i odwołania, przekazujących beneficjentom decyzje powoda, zawierających umowy subwencji finansowych w charakterze pełnomocników powoda i przekazujących beneficjentom w imieniu powoda środki pieniężne tytułem subwencji finansowych (wyłącznie po uprzednim otrzymaniu tych środków od powoda). Szczegółowe warunki finansowania programowego, zakres zobowiązań beneficjentów oraz zasady i warunki zwrotu przez beneficjenta, lub częściowego zwolnienia beneficjenta z obowiązku zwrotu, udzielonego mu finansowania programowego określała umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy beneficjentem i powodem. (...) spółka akcyjna w W. mógł podejmować na zasadach racjonalnej uznaniowości decyzje indywidualne o zmianach warunków zwolnienia beneficjentów z określonych kategorii z obowiązku zwrotu subwencji finansowej w całości lub części w przypadkach określonych w dokumentach programowych. W przypadku stwierdzenia złożenia przez beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we Wniosku nieprawdziwych informacji, powód mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu beneficjenta do zwrotu całości lub części subwencji finansowej.

Wnioski o przyznanie subwencji w ramach Tarczy Finansowej 1.0. były oceniane za pośrednictwem automatycznego algorytmu, który dane pobierał ze złożonych elektronicznie oświadczeń przedsiębiorców, bazy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz bazy danych Ministerstwa Finansów. W procedurze rozpatrzenia wniosków nie była weryfikowana prowadzona prze przedsiębiorcę działalność, nie były pobierane dane z systemu KRS i (...). Baza danych systemu (...) została podpięta dopiero w tracie trwania programu dofinansowania 2.0. (...) działał w pełni automatycznie.

O udział w Programie mogli ubiegać się beneficjenci będący osobami fizycznymi, osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność do nabywania praw i obowiązków we własnym imieniu, wykonujący działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, w każdym przypadku pod warunkiem posiadania przez beneficjenta statusu Mikroprzedsiębiorcy lub (...), tj. beneficjenta, który na 31 grudnia 2019 r. zatrudniał do 249 pracowników (z wyłączeniem właściciela), a jego roczny obrót za 2019 r. nie przekroczył 50.000.000 EUR, lub suma bilansowa za 2019 r. nie przekroczyła 43.000.000 EUR, nie jest Mikroprzedsiębiorcą, oraz nie jest beneficjentem finansowania udzielonego w ramach programu rządowego pt. "Tarcza (...) Funduszu (...) dla Dużych Firm"

W programie udział mógł wziąć wyłącznie beneficjent, który łącznie spełniał następujące kryteria: a) odnotował spadek obrotów gospodarczych (przychodów ze sprzedaży), o co najmniej 25% w dowolnym miesiącu po 1 lutego 2020 r. w porównaniu do poprzedniego miesiąca lub analogicznego miesiąca ubiegłego roku w związku z zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek (...)19;

b) prowadził działalność gospodarczą na dzień 31 grudnia 2019 r.;

c) nie zalegał z płatnościami podatków na dzień 31 grudnia 2019 r. lub na dzień złożenia Wniosku, przy czym nie uznaje się za zaległość rozłożenia płatności na raty lub jej odroczenia, lub (ii) zalegania z płatnościami podatków nieprzekraczającego trzykrotności wartości opłaty pobieranej przez operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy Prawo Pocztowe za traktowanie przesyłki listowej jako przesyłki poleconej;

d) nie zalegał z płatnościami składek na ubezpieczenia społeczne na dzień 31 grudnia 2019 r. lub na dzień złożenia Wniosku, przy czym nie uznaje się za zaległość (i) rozłożenia płatności na raty lub jej odroczenia, lub (ii) zalegania z płatnościami składek na ubezpieczenie społeczne nieprzekraczającego trzykrotności wartości opłaty pobieranej przez operatora wyznaczonego w rozumieniu ustawy Prawo Pocztowe za traktowanie przesyłki listowej jako przesyłki poleconej;

e) nie prowadził działalności w zakresie:

i. produktów lub usług, które mogą skutkować ograniczaniem bądź naruszaniem wolności indywidualnych lub/oraz praw człowieka; 1 Za „rynek pokrewny” uważa się rynek dla danego produktu lub usługi znajdujący się bezpośrednio na wyższym lub niższym szczeblu rynku w stosunku do rynku właściwego.

ii. działalności prowadzonej przez instytucje kredytowe, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, firmy inwestycyjne, instytucje pożyczkowe, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne i inne przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania oraz podmioty zarządzające aktywami, dostawców usług płatniczych oraz inne instytucje finansowe, a także agencje ratingowe;

(...). obszarów wątpliwych z powodów etyczno-moralnych;

f) wobec którego, na dzień składania wniosku: (i) nie otwarto likwidacji (w rozumieniu odpowiednich przepisów Kodeksu Spółek Handlowych), (ii) postępowania upadłościowego w rozumieniu Prawa Upadłościowego ani (ii) postępowania restrukturyzacyjnego w rozumieniu Prawa Restrukturyzacyjnego; oraz g) w odniesieniu do którego są spełnione następujące przesłanki: (i) Beneficjent posiada rezydencję podatkową na terenie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, (ii) działalność gospodarcza Beneficjenta została zarejestrowana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w Krajowym Rejestrze Sądowym albo Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, oraz (ii) jego Główny Beneficjent Rzeczywisty nie posiada rezydencji podatkowej w R. Podatkowym, przy czym zakwalifikowanie Beneficjenta do udziału w Programie pomimo braku spełnienia powyższych przesłanek możliwe jest w razie zobowiązania się Beneficjenta, w przypadku nieposiadania przez Beneficjenta rezydencji podatkowej na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego, do przeniesienia rezydencji podatkowej na teren Europejskiego Obszaru Gospodarczego, oraz, w przypadku posiadania przez głównego Beneficjenta Rzeczywistego Beneficjenta rezydencji podatkowej w R. Podatkowym, do spowodowania, że Główny Beneficjent Rzeczywisty Beneficjenta przeniesienie rezydencję podatkową na teren Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w obu przypadkach w terminie 9 miesięcy od dnia udzielenia Subwencji Finansowej.

Sekretarz S. w Ministerstwie Sprawiedliwości S. K., w piśmie z dnia 19 czerwca 2020 roku, kierowanym do Prezesa Krajowej Rady Komorniczej przedstawił stanowisko Ministra Sprawiedliwości, zgodnie z którym wskutek „zrównania przez ustawodawcę komorników sądowych z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, w aspekcie pracowniczego stosunku łączącego komornika z jego pracownikami, powinni oni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii koronawirusa”. Natomiast „brak objęcia komorników sądowych wszystkimi unormowaniami tarcz kryzysowych nie wynika z brzmienia obowiązujących przepisów, a z ewentualnego niewłaściwego ich zastosowania przez organy wypłacające środki pomocowe”.

Występując z wnioskiem o subwencję pozwana działała w dobrej wierze, a to na podstawie pisma z dnia 19 czerwca 2020 roku Sekretarza S. w Ministerstwie Sprawiedliwości S. K.. W czasie pandemii pozwana, w ramach prowadzonej działalności, była zwolniona z opłacania składek ZUS.

W dniu 20 lipca 2020 roku (...) spółka akcyjna w W. i Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Zabrzu J. M. zawarli umowę subwencji finansowej numer (...). Pozwana zawnioskowała o subwencję finansową w kwocie 48 000 złotych.

W § 1 ust. 10 umowy subwencji pozwana oświadczyła m.in., że:

a)  na dzień złożenia wniosku prowadziła działalność gospodarczą

b)  na dzień złożenia wniosku nie otworzyła likwidacji na podstawie ustawy z dnia 15 września 2000 roku kodeksu spółek handlowych

c)  na dzień złożenia wniosku nie zostało w stosunku do niej otwarte postępowanie restrukturyzacyjne na podstawie ustawy z dnia 15 maja 2015 roku prawo restrukturyzacyjne

d)  na dzień 31 grudnia 2019 roku prowadziła działalność gospodarczą,

e)  zatrudniała na dzień 31 grudnia 2019 roku co najmniej 1 pracownika, z wyłączeniem właściciela oraz nie więcej niż 9 pracowników z wyłączeniem właściciela, oraz jej roczny obrót lub suma bilansowa nie przekracza równowartości 2 milionów EUR.

W § 1 ust. 1 umowy subwencji pozwana potwierdziła, że wszystkie przedstawione informacje oraz złożone oświadczenia są zgodne z prawdą, a także że jest świadoma odpowiedzialności karnej za przedstawienie fałszywych informacji oraz złożenia fałszywych oświadczeń. Pozwana oświadczyła, że zapoznała się z Regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść (§ 11 ust. 4 umowy).

Strony umowy subwencji ustaliły w § 3 ust. 6 umowy, że do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez pozwaną, powód może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez pozwaną lub osobę ją reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie może podjąć decyzję o zwrocie przez pozwaną całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji powoda w sposób pozwalający pozwanej zapoznać się z informacją o decyzji powoda.

Decyzją z dnia 21 lipca 2020 roku powód reprezentowany przez (...) Bank (...) spółkę akcyjną w W. poinformował pozwaną, ze dokonał pozytywnej weryfikacji spełnienia przez pozwaną warunków otrzymania subwencji finansowej określonych w umowie nr (...)MP.

W dniu 22 lipca 2020 roku pozwanej wypłacono subwencję finansową w łącznej kwocie 48 000,00 złotych.

Na podstawie § 5 ust. 3 pkt b ppkt i regulaminu otrzymana przez (...) subwencja finansowa podlegała bezwarunkowemu zwrotowi w wysokości 25% w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę w każdym czasie przez okres 12 miesięcy od daty przyznania subwencji finansowej.

Pozwana zwróciła powodowi kwotę 12 000 złotych, stanowiącą 25 % przyznanej subwencji w dniu 27 lipca 2021 roku.

W dniu 9 grudnia 2020 roku powód wezwał pozwaną do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, zwrotu całej otrzymanej kwoty subwencji finansowej wraz z odsetkami. W piśmie powód wyjaśnił, ze komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej, w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 roku prawo przedsiębiorców. Wskazał także, że zgodnie z art. 33 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych komornik sądowy nie może prowadzić działalności gospodarczej. Pozwana odebrała pismo w dniu 14 grudnia 2020 roku. Pozwana pismem z dnia 1 lutego 2021 roku poinformowała powoda, że nie zgadza się z jego stanowiskiem, a przedstawione w nim argumenty nie zasługują na uwzględnienie.

Sekretarz S. w Ministerstwie Sprawiedliwości S. K., w piśmie z dnia 27 stycznia 2022 roku, kierowanym do Prezesa powodowej spółki udzielił odpowiedzi w zakresie problematyki wnioskowania przez komorników sądowych o środki pomocowe w ramach programu rządowego „Tarcza finansowa (...) Funduszu (...) dla Małych i Średnich Firm”. Zwrócił uwagę na „analogie w zakresie statusu komornika sądowego jako pracodawcy i osoby organizującej działalność kancelarii komorniczej do osób i podmiotów prowadzących działalność gospodarczą”. Wskazał, że „celami szczegółowymi programu są, miedzy innymi zapewnienie beneficjentom płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami (...)19 oraz ich stabilizacja finansowa, celem ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli”. W ocenie Sekretarza S. mieszany status prawny komorników sądowych mógł być powodem, dla którego komornicy sądowi występowali z wnioskiem o przyznanie subwencji, wierząc że powód „kompleksowo ten status oceni w kontekście pozostającego w jego dyspozycji narzędzia wsparcia”. Uznał jednocześnie, że następcza weryfikacja statusu komorników przez powoda była prawidłowa, a komornicy, którzy jeszcze tego nie zrobili powinni zwrócić pobrane dotacje.

Sąd I instancji uwzględniając powództwo, powołując się na wyżej już przytoczone regulacje prawne, uznał że subwencja finansowa wypłacona pozwanej podlega zwrotowi, bowiem komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy prawo przedsiębiorców, w związku z czym nie może być beneficjentem programu rządowego Tarcza (...). Oświadczenia złożone przez pozwaną, dotyczące posiadania przez nią statusu przedsiębiorcy oraz prowadzenia przez nią działalności gospodarczej zawarte w umowie subwencji uznał za nieprawdziwe. W konsekwencji złożenia nieprawdziwych oświadczeń po stronie pozwanej powstał obowiązek zwrotu subwencji.

Pozwana wskazywała, że złożyła wniosek o przyznanie jej subwencji finansowej, przekonana że jest ona należna również komornikom sądowym. Podstawą takiego przeświadczenia było pismo Sekretarza S. w Ministerstwie Sprawiedliwości S. K. z dnia 19 czerwca 2020 roku, w którym podał, że wobec „zrównania przez ustawodawcę komorników sądowych z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, a aspekcie pracowniczego stosunku łączącego komornika z jego pracownikami, powinni oni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii koronawirusa”. W okresie pandemii pozwana, w ramach prowadzonej działalności, była zwolniona z opłacania składek ZUS. W ocenie pozwanej powód zweryfikował wniosek pozwanej o przyznanie subwencji finansowej.

Sąd Rejonowy podkreślił, że pozwana starając się o subwencję finansową musiała zapoznać się z ogólnymi warunkami programu, a zwłaszcza z Regulaminem ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza (...) Funduszu (...) dla Małych i Średnich Firm”- będącym podstawowym dokumentem opisującym zasady programu Tarczy Finansowej. W § 11 ust. 4 umowy subwencji finansowej pozwana oświadczyła, że zapoznała się z Regulaminem, rozumie go i akceptuje jego treść. Z ogólnych warunków programu i Regulaminu będącego integralną częścią umowy jasno wynika kto może być beneficjentem programu.

Pozwana była w dacie zawierania umowy komornikiem sądowym działającym przy Sądzie Rejonowym w Zabrzu. Sąd Rejonowy przeanalizował status prawny komorników, który reguluje ustawa o komornikach sądowych z dnia 22 marca 2018 r. („u.k.s."), która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2019 roku (art. 306 u.k.s.). Zgodnie z ustawą komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym (art. 2 ust. 1 u.k.s.) oraz organem władzy publicznej w zakresie wykonywanych czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym (art. 3 ust. 1 u.k.s). W ustawie wskazano, że komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (art. 33 ust. 1 u.k.s.), tj. w rozumieniu Prawa przedsiębiorców. Komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej (art. 33 ust. 2 u.k.s.) Przepisy przejściowe u.k.s. przewidywały roczny termin na dostosowanie się do zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez komorników sądowych (art. 301 ust. 3 u.k.s.). Termin ten upłynął w dniu 1 stycznia 2020 roku. Ustawa z dnia 1 stycznia 2019 r. pozbawiła więc komorników sądowych statusu przedsiębiorcy.

Powód dokonywał wstępnej weryfikacji wniosków. Wnioski były weryfikowane automatycznie i zdalnie z wykorzystaniem algorytmów sztucznej inteligencji przez powoda na podstawie danych dostępnych w bazach Krajowej Administracji Skarbowej w zakresie obrotów oraz w ZUS odnośnie liczby pracowników. Wniosek oparty był więc na oświadczeniach przedsiębiorcy, a jego weryfikację powód przeprowadzał automatycznie jedynie na podstawie danych z banków (identyfikacja, w tym numer NIP), ZUS (zatrudnienie) i Ministerstwa Finansów (m.in. przychód ze sprzedaży za poprzedni rok obrotowy dla (...)). Po potwierdzeniu tych informacji obliczana była wysokość subwencji.

Sąd Rejonowy wskazał, że powód miał możliwość weryfikacji poszczególnych informacji na różnych etapach, w tym miał prawo do dokonywania weryfikacji następczej. Ponadto Sąd uznał, że pozwana nie może skutecznie powoływać się na art. 5 k.c. Pozwana przystąpiła do programu, składając oświadczenia, z których wynikało, że jest przedsiębiorcą, mimo że ustawa nie przyznawała jej takiego statusu. W ocenie Sądu Rejonowego, powód występując z niniejszym roszczeniem nie nadużywa prawa podmiotowego, a jedynie korzysta z przysługującego mu uprawnienia, nie postępuje nieetycznie.

Pozwana w apelacji zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

- art. 4 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców w zw. z art. 21 a ustawy z 4 lipca 2019r. o systemie instytucji rozwoju, w którym Rada Ministrów określiła w uchwale nr 50/2020 z 27 kwietnia 2020r. w sprawie rządowego programu „ Tarcza (...) funduszu (...) dla małych i średnich firm” powinien zostać potraktowany jako przedsiębiorca,

- art. 4 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców w związku z § 3 ust. 6 umowy zawartej między stronami z 20 lipca 2020 roku w przedmiocie subwencji finansowej przez błędną wykładnię,

- art. 471 k.c. w związku z § 3 ust. 6 umowy 20 lipca 2020 roku przez błędną wykładnię,

- art. 481 § 1 k.c. i 482 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie,

- art. 5 k.c. przez błędną wykładnię

oraz naruszenie przepisów postępowania to jest art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie polegające na pominięciu, że powód nie traktował wszystkich podmiotów jednakowo, pozwalając by kościelne podmioty, mimo niespełnienia przesłanek z art. 4 ust. 1 ustawy Prawo przedsiębiorców , nie były zobowiązane do zwrotów otrzymanych środków, pominięcie, że Minister Sprawiedliwości wskazywał na zasadność otrzymania przez komorników sądowych subwencji i konieczności uzyskania pomocy w trakcie pandemii oraz błędnym przyjęciu, że pozwana uregulowała 12 000 zł po wezwaniu powoda, podczas gdy zwrot tej kwoty wynikał z § 3 ust. 1 lit. b i umowy zawartej między stronami dnia 20 lipca 2020 roku.

Pozwana wniosła o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania odwoławczego, podnosząc iż rozstrzygnięcie w sądu pierwszej instancji jest prawidłowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługiwała na uwzględnienie.

S. faktyczny ustalony przez sąd pierwszej instancji nie był pomiędzy stronami sporny, co do przepisów mających zastosowanie w niniejszej sprawie. Sąd Okręgowy, unikając zbędnych powtórzeń ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji przyjmuje za własne, unikając zbędnych powtórzeń. Sąd odwoławczy nie podziela oceny roszczenia powoda dokonanej przez sąd pierwszej instancji, tym samym uznaje zarzuty apelacji za trafne.

W niniejszej sprawie podstawą sporu było to czy komornicy sądowi, w tym pozwana, mogli korzystać z programu rządowego „ Tarcza finansowa (...) Funduszu (...) dla małych i średnich firm” i czy w rozumieniu tego rządowego programu komornik sądowy powinien być traktowany jako przedsiębiorca.

Program rządowy "Tarcza (...) Funduszu (...) dla małych i średnich firm" był programem, z którego korzystali mali i średni przedsiębiorcy w okresie pandemii. Program miał zapewnić płynność i stabilność finansową w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii (...)19. Dofinansowanie było częściowo bezzwrotne. Środki uzyskane w ramach Tarczy Finansowej (...) dla (...) można było przeznaczyć wyłącznie na pokrycie kosztów bieżącej działalności, w tym pokrycie kosztów wynagrodzeń pracowników. Aby zostać jego beneficjentem, należało mieć status przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców.

Status prawny komorników reguluje ustawa o komornikach sądowych z dnia 22 marca 2018 r. , która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2019 r. . Zgodnie z art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 ustawy komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym oraz organem władzy publicznej w zakresie wykonywanych czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym. Art. 33 ust 1 i 2 ustawy o komornikach sądowych komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej, tj. w rozumieniu Prawa przedsiębiorców. Komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej. Przepisy przejściowe u.k.s. przewidywały roczny termin na dostosowanie się do zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez komorników sądowych (art. 301 ust. 3 u.k.s.). Termin ten upłynął w dniu 1 stycznia 2020 r. Ustawa od dnia 1 stycznia 2019 r. pozbawiła więc komorników sądowych statusu przedsiębiorcy.

Zasady rozpatrywania wniosków zostały zawarte w „Regulaminie ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza (...) Funduszu (...) dla małych i średnich firm” (dalej: Regulamin). Wersja pierwotna Regulaminu obowiązywała od 29 kwietnia 2020 r., zaś wersja zmieniona została przyjęta 13 maja 2020 r. z datą wejścia w życie w dniu 28 maja 2020 r.

Z literalnej wykładni wskazanych przepisów wynikałoby więc, że skoro program stosuje się tylko do przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 u.p.p. (§ 1 ust. 2 regulaminu), a komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów tej ustawy (art. 33 ust. 1 u.k.s.), to komornicy sądowi nie mogli skorzystać z tego Programu.

Wątpliwości interpretacyjne po wprowadzeniu programu zrodziły się z tego, że działalność komornika w pewnym sensie ma cechy przedmiotowe i funkcjonalne działalności gospodarczej. Komornicy , w tym oczywiście pozwana, legitymowali się numerem NIP, zatrudniali pracowników, opłacali podatki, w tym podatek od osób fizycznych, opłacali ZUS jak przedsiębiorcy, posiadają numer REGON dla osób prowadzących działalność prawną.

Biorąc pod uwagę literalne brzmienie przepisów – komornicy jednak nie mogli skorzystać ze wsparcia finansowego zapewnianego w ramach programu rządowego "Tarcza (...) Funduszu (...) dla Małych i Średnich Firm" realizowanego przez powoda.

Wobec wątpliwości swoje stanowisko wyraziło Ministerstwo Sprawiedliwości oraz (...) S.A. Komornicy sądowi występowali bowiem m.in. do (...) o udzielenie informacji, czy mogą korzystać ze wsparcia w postaci subwencji w ramach programu. Odpowiedzi udzielane przez (...) były jednoznacznie twierdzące. Również argumenty za przyjęciem wykładni funkcjonalnej co do pojęcia "przedsiębiorcy" w świetle warunków programu przedstawione zostały przez Sekretarza S. w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 19 czerwca 2020 r. Komornicy sądowi, w tym pozwana dopiero po uzyskaniu tej interpretacji ze strony Ministra Sprawiedliwości jako organu nadzoru nad działalnością komorników, występowali oni z wnioskami o przyznanie subwencji.

Stanowisko uległo zmianie po roku po uruchomieniu programu i (...) zaczął wystosowywać wezwania do zwrotu udzielonych subwencji, a następnie występować na drogę sądową z powództwami o zapłatę, uznając, że komornicy sądowi jednak nie spełniają kryteriów do otrzymania subwencji.

W ocenie Sądu Okręgowego zachowanie powoda podważa zaufanie obywatela do państwa, pozbawia pozwaną uprawnień nabytych. Art. 2 Konstytucji RP stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Zasada zaufania obywatela do państwa ma podstawowe znaczenie dla normatywnej treści klauzuli państwa prawnego. Jest ona oczywistą cechą demokratycznego państwa prawnego, bowiem "demokratyczne państwo prawne oznacza państwo, w którym chroni się zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa".

Zasada ta oznacza przede wszystkim konieczność ochrony i respektowania praw słusznie nabytych i ochrony interesów w toku (por.m.in. orzeczenie TK z 2 marca 1993 r., K 9/92, OTK 1993, Nr 1, poz. 6), ale obejmuje jednocześnie zakaz tworzenia przez ustawodawcę takich konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji jedynie pozór ochrony tych interesów majątkowych, które są funkcjonalnie związane z treścią ustanowionego prawa podmiotowego" (wyrok z 19 grudnia 2002 r., K 33/02, OTK-A 2002, Nr 7, poz. 97).

Zasada ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa, nazywana także zasadą lojalności państwa względem obywateli, ściśle wiąże się z bezpieczeństwem prawnym jednostki. Wyraża się ona w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, "by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny" (wyrok TK z 7 lutego 2001 r., K 27/00, OTK 2001, Nr 2, poz. 29). Opierają się one zatem na pewności prawa, czyli takim zespole cech przysługujących prawu, które gwarantuje jednostce bezpieczeństwo prawne, umożliwiając jej decydować o swoim postępowaniu na podstawie pełnej znajomości przesłanek działania organów państwa, a zarazem znajomości konsekwencji prawnych, jakie postępowanie to może za sobą pociągnąć (zob. wyroki TK z: 14 czerwca 2000 r., P 3/00, OTK 2000, Nr 5, poz. 138; 19 listopada 2008 r., k.p. 2/08, OTK-A 2008, Nr 9, poz. 157; 20 stycznia 2009 r., P 40/07, OTK-A 2009, Nr 1, poz. 4; 24 lutego 2010 r., K 6/09, OTK-A 2010, Nr 2, poz. 15).

Bez wątpienia w tej sprawie naruszona została zasada jednoznaczności prawa, związana z jasnością i precyzją przepisów została naruszona.

W toku wykonywania umowy zawartej pomiędzy stronami zmieniła się interpretacja przepisów, której konsekwencją powód obciąża pozwaną.

Pozwana jako obywatelka działała w zaufaniu do państwa, sugerując się oficjalnym komunikatem z Ministerstwa Sprawiedliwości o możności kwalifikowania komorników jako spełniających warunek przyznania im statusu beneficjenta w rządowym programie. (...) Fundusz (...) w korespondencji mailowej, w odpowiedzi na zgłaszane przez komorników wątpliwości w tym zakresie, także uznawał, że mogą oni skorzystać z programu.

(...) zgłaszał swoje stanowisko, że nie jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, ale podkreślić należy, że powierzono mu realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami (...)19. Komornicy jak i inni beneficjenci mieli więc prawo sądzić, że stanowisko organów władzy państwowej jest dla Funduszu wiążące.

Powód swoje roszczenie oparł na § 3 ust. 6 oraz § 11 ust. 13 Regulaminu, uzasadniając obowiązek zwrotu subwencji złożeniem nieprawdziwych oświadczeń przez pozwaną. Jest to zarzut zupełnie chybiony. Pozwana we wniosku wskazała, że jest komornikiem sądowym, niczego nie zatajała i nie wskazała nieprawdziwych danych. Powód znał jej status i przyznał subwencję.

Fundusz swoje roszczenie uzasadnia tym, że proces składania wniosków, a następnie zawierania umów, był zinformatyzowany i zautomatyzowany, a powód nie dokonywał w jego ramach indywidualnej analizy poszczególnych wniosków, weryfikacji prawdziwości lub zgodności z prawem złożonych oświadczeń. Bez wątpienia tak po części było, ale nie zmienia to faktu, że pozwana spełniała warunki do otrzymania subwencji, a ocena jej statusu jako komornika była zgodna z przyjętą wówczas przez Fundusz interpretacją.

Fundusz wiedział, że pozwana jest komornikiem, zweryfikował również spełnienie przez pozwaną pozostałych warunków przyznania subwencji i zawarł z pozwaną umowę w pełni świadomy tego, że pozwana pełni funkcję komornika sądowego.

W tych okolicznościach nie można uznać, że pozwana jest bezpodstawnie wzbogacona czy, że subwencja była świadczeniem nienależnym. Zgodnie z art. 411 pkt 1 k.c. nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany. Status prawny komornika sądowego był powodowi znany, wiedział że komornicy sądowi nie są przedsiębiorcami w rozumieniu art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców, a mimo i przyznał pozwanej subwencję. Należy mieć także na uwadze regulację § 10 ust. 11 Regulaminu, który stanowił, że (...) mógł, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych spośród wymienionych wyżej warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej programu. W ocenie Sądu odwoławczego stanowisko Funduszu w przedstawione w odpowiedzi na wątpliwości komorników sądowych oraz przyjmowanie ich wniosków i zawieranie z nimi umów, stanowi wyraz odstąpienia od zasad programowych.

Zmiana stanowiska powoda i obciążanie pozwanej w takich okolicznościach faktycznych obowiązkiem zwrotu przyznanej pomocy jest sprzeczne z art. 5 k.c. Żądanie zwrotu środków pieniężnych, które zostały wydatkowane zgodnie z umową m.in. na wypłaty wynagrodzeń pracowników kancelarii jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i stanowi nadużycie prawa podmiotowego.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na uwadze, na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oddalając powództwo. O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 k.p.c., obciążając powódkę kosztami zastępstwa procesowego pozwanej.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na mocy art. 98 k.p.c., a złożyło się na nie opłata od apelacji 2146 zł i wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej w kwocie 1800 zł.

SSO Magdalena Balion – Hajduk