Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Sądu Okręgowego Magdalena Balion – Hajduk

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 12 lipca 2022 r. w G.

sprawy z powództwa A. P.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej we W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej

z dnia 27 stycznia 2022 r., sygn. akt I C 88/21

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  zasądza od pozwanej na rzecz powódki 2553,81zł (dwa tysiące pięćset pięćdziesiąt trzy złote i osiemdziesiąt jeden groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 9 października 2020r.,

b)  oddala powództwo w pozostałej części,

c)  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 328,76zł (trzysta dwadzieścia osiem złotych i siedemdziesiąt sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej 950 (dziewięćset pięćdziesiąt) złotych złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Magdalena Balion – Hajduk

Sygn. akt III Ca 313/22

UZASADNIENIE

punktu 1 wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 12 lipca 2022 roku

Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej wyrokiem z 27 stycznia 2022 roku zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej we W. na rzecz powódki A. P. 7 161,81 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 6 lutego 2018 roku oraz 2 317 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka 13 stycznia 2010 roku została objęta ochroną ubezpieczeniową wynikającą z umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) w ramach umowy ubezpieczenia. Ubezpieczającym był (...) S.A. Ochrona ubezpieczeniowa udzielana była na podstawie umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem (...) S.A. zawartej 24 września 2009 roku pomiędzy ubezpieczającym i pozwaną. Umowa została zawarta na okres 15 lat tj. do 13 stycznia 2025 toku i potwierdzona certyfikatem. Wysokość zainwestowanej składki określono na 45.000 zł, pierwszej składki pierwszej określono na kwotę 9.000 zł, zaś następne bieżące miesięczne składki ustalono na kwotę 248 zł.

Integralną częścią umowy były warunki ubezpieczenia (...) (dalej WU).

W razie zajścia Zdarzenia ubezpieczeniowego, Ubezpieczyciel spełni Świadczenie ubezpieczeniowe w wysokości określonej w Rozdziale 10, na zasadach określonych w Rozdziale 12, z zastrzeżeniem Rozdziału 9 (rozdział II).

Jak wynika z rozdz. 8 Warunków (...), ubezpieczyciel pobiera opłaty: administracyjną, w ramach której pobierana jest tzw. opłata za ryzyko oraz opłatę likwidacyjną. Opłata administracyjna naliczana jest procentowo zgodnie z tabelą opłat i limitów składek od wartości składki zainwestowanej i pobierana jest miesięcznie ze składki bieżącej w dniu zapłaty składki bieżącej. Opłata likwidacyjna jest naliczana i pobierana w przypadku całkowitego wykupu procentowo zgodnie z tabelą opłat i limitów składek od wartości umorzonych jednostek uczestnictwa funduszu z rachunku. Pobranie następuje przez pomniejszenie kwoty wypłacanej ubezpieczonemu o wartość opłaty likwidacyjnej. Opłata za ryzyko jest pobieraną z tytułu udzielenia ochrony ubezpieczeniowej i pobierana w ramach opłaty administracyjnej .

Strony uzgodniły ponadto, że w razie zajścia Zdarzenia ubezpieczeniowego, Ubezpieczyciel wypłaci Ubezpieczonemu lub Uprawnionemu Świadczenie ubezpieczeniowe po pobraniu podatku, zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa. Wysokość Świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu dożycia przez Ubezpieczonego do końca Okresu odpowiedzialności wynosi 100% Wartości Rachunku w Dacie Umorzenia. Wartość, o której mowa w zdaniu poprzednim zostanie ustalona zgodnie z zapisami § 4 ust. 5 Regulaminu Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...). Wysokość Świadczenia ubezpieczeniowego z tytułu dożycia ustalana jest po umorzeniu na Rachunku Jednostek Uczestnictwa Funduszu. Umorzenie wszystkich Jednostek Uczestnictwa Funduszu następuje w terminie 25 dni po zakończeniu Okresu odpowiedzialności, według Wartości Jednostki Uczestnictwa Funduszu w Dacie Umorzenia (rozdział 10).

W razie rezygnacji Ubezpieczonego z ubezpieczenia, Ubezpieczyciel w terminie 35 dni od dnia otrzymania oryginału oświadczenia w tym zakresie, wypłaca środki z tytułu Całkowitego wykupu na rachunek bankowy wskazany przez Ubezpieczonego w „Oświadczeniu o rezygnacji z ubezpieczenia". W razie Całkowitego wykupu, Ubezpieczyciel wypłaca Ubezpieczonemu kwotę równą Wartości Rachunku pomniejszoną o Opłatę Likwidacyjną oraz stosowny podatek dochodowy od osób fizycznych (w przypadku osiągnięcia dochodu z tytułu inwestowania Składki Pierwszej oraz Składek Bieżących). Wysokość Opłaty Likwidacyjnej zależy od wartości rachunku na moment rezygnacji i od roku polisowego, w którym ona nastąpi. Warunki ubezpieczenie nie przewidywały możliwości podwyższenia opłaty administracyjnej ( rozdział 14).

Umorzenie wszystkich Jednostek Uczestnictwa Funduszu na Rachunku następuje najpóźniej 30 - go dnia po dniu otrzymania przez Ubezpieczyciela oryginału „Oświadczenia o rezygnacji z ubezpieczenia", według Wartości Jednostki Uczestnictwa Funduszu obowiązującej w Dacie Umorzenia. W razie likwidacji Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego następuje Całkowity wykup na zasadach określonych w pkt. 10. W przypadku Całkowitego wykupu wskutek likwidacji Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego umorzenie wszystkich Jednostek Uczestnictwa Funduszu na Rachunku następuje najpóźniej 30, dnia od dnia likwidacji Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego, według Wartości Jednostki Uczestnictwa Funduszu z dnia likwidacji Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego. Wypłata kwoty równej Wartości Rachunku po pomniejszeniu o stosowny podanek dochodowy od osób fizycznych (w przypadku osiągnięcia dochodu z tytułu inwestowania Składki Pierwszej oraz Składek Bieżących) dokonywana jest przelewem na rachunek bankowy wskazany przez Ubezpieczonego w Deklaracji Przystąpienia, w terminie 35 dni od dnia likwidacji Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (rozdział 14). Wartość rachunku określono wzorem wskazanym w pkt 32 rozdziału I.

W dniu 5 lutego 2018 roku pozwana poinformowała powódkę , że z uwagi na złożoną rezygnację powódki umowa ubezpieczenia została rozwiązana, a wartość konta podstawowego na dzień rozwiązania umowy wynosi 25.538, 13 zł. W związku z rozwiązaniem umowy pozwana dokonała wypłaty na rzecz powódki kwoty 22.984,32 zł., ponieważ pobrała opłatę likwidacyjną w wysokości 2.553,81 zł. Powódka zakwestionowała pobranie przez pozwaną opłaty administracyjnej oraz opłaty likwidacyjnej i wezwała do ich zwrotu jako kwoty pobranej z tytułu bezpodstawnego zatrzymania jednak bezskutecznie.

Sąd I instancji w oparciu o art. 385 ¹ k.c. art. 385 ² k.c. dokonał oceny postanowień umowy pod kątem ich abuzywności. Stwierdził, że zawarta między stronami umowa stanowi umowę mieszaną z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i dożycie oraz postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma jednak z uwagi na sumę ubezpieczenia charakter symboliczny, tak więc dominuje aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści (vide uzasadnienie wyroku SN z 18 grudnia 2013 r., I CSK 149/13, publ. OSNC 2014/10/103).

Umowa ubezpieczenia została zawarta pomiędzy pozwaną jako przedsiębiorcą a powódką A. P. jako konsumentem, jej postanowienia nie zostały uzgodnione z powódką indywidualnie. Sąd uznał, że do głównych świadczeń stron nie należały opłata administracyjna oraz likwidacyjna, a postanowienia WU dotyczące sposobu ustalania wysokości opłaty administracyjnej i likwidacyjnej kształtują prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy.

Sąd Rejonowy uznał, że świadczeniem głównym pozwanego z umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest przede wszystkim zarządzanie powierzonymi środkami na zlecenie oraz wypłata świadczenia z tytułu dożycia lub świadczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia.

W ocenie tego Sądu opłata likwidacyjna to nic innego jak dodatkowe wynagrodzenie dla pozwanej za brak chęci kontynuowania umowy przez powoda.

Sąd Rejonowy wskazał, że postanowienia Warunków (...) dotyczące opłaty administracyjnej i likwidacyjnej kształtują prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sąd wziął pod uwagę, że przy zawieraniu umowy powódka nie została poinformowana w sposób jasny i rzetelny o wysokości opłat należnych pozwanej. Zapisy Warunków (...) napisane są językiem trudnym, specjalistycznym i na pewno niezrozumiałym dla przeciętnego konsumenta. Powódka nawet przy dołożeniu należytej staranności nie była w stanie realnie wyliczyć powyższych kwot. Nie była ich w związku z tym świadoma.

W ocenie Sądu Rejonowego opłata administracyjna pokrywająca koszty związane z obsługą umowy, w tym w szczególności koszt wynagrodzenia wypłacanego ubezpieczającemu w zamian za pozyskanie ubezpieczonego przez ubezpieczającego są wydatkami ponoszonymi w związku z prowadzeniem przez niego działalności gospodarczej. Porozumienie pomiędzy pozwaną a ubezpieczającym jest porozumieniem wewnętrznym, zawartym między profesjonalistami.

Z powyższych względów Sąd Rejonowy w oparciu o art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. uwzględnił powództwo w całości.

Pozwana w apelacji zaskarżyła wyrok w części w zakresie pkt 1 ponad kwotę 2553,81 zł i pkt 3. Zarzuciła:

- naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 385 ¹ § 1 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że postanowienie warunków ubezpieczenia P. I. określające opłatę administracyjną stanowi klauzulę niedozwoloną, podczas gdy zakwestionowane postanowienie jednoznacznie określa jedno z głównych świadczeń ubezpieczonego i żaden sposób nie narusza w sposób rażący interesów konsumenta oraz nie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami,

- naruszenie art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 410 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że powodowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od 6 lutego 2018 roku do dnia 9 października 2020 roku, podczas gdy zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego ma charakter bezterminowy i termin spełnienia świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 7161,81 złotych pismem z 24 września 2020 roku, wyznaczając 14 dni na dobrowolne spełnienie świadczenia. Pozwana wniosła o zmianę wyroku w pkt 1 przez oddalenie powództwa ponad kwotę 2553,81 zł z ustawowymi odsetkami od 9 października 2020 roku oraz zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania oraz zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. W ocenie strony pozwanej świadczenie główne stron ustala się zgodnie z treścią art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c. w związku z art. 829 § 1 pkt 1 k.c., po stronie ubezpieczyciela jest to udzielenie ochrony ubezpieczeniowej, zaś po stronie ubezpieczonego zapłata składki ubezpieczeniowej - opłata administracyjna dodatkową opłatą pobieraną obok składki, lecz stanowi część składki opłaconej przez ubezpieczonego, która nie jest alokowana do (...). Składka ubezpieczeniowa jest przeznaczona na pokrycie kosztów ochrony ubezpieczeniowej i tak określona opłata administracyjna jako wyodrębniona część składki stanowi świadczenie główne z umowy ubezpieczenia na życie.

Powódka w odpowiedzi na apelację wniosła o oddalenia apelacji i zasądzenie na swoją rzecz kosztów zastępstwa adwokackiego przed sądem drugiej instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja odniosła skutek.

Ustalenia Sądu I instancji w większości bezsporne pomiędzy stronami są prawidłowe, Sąd Okręgowy w pełni je podziela i unikając zbędnych powtórzeń przyjmuje je za własne.

Za prawidłową należy również uznać podstawę prawną rozstrzygnięcia Sądu I instancji. Podniesione w apelacji zarzuty są jednak częściowo uzasadnione. Pozwana zaskarżyła wyrok Sądu Rejonowego jedynie w zakresie ponad 2553,81 zł z ustawowymi odsetkami , która stanowią pobraną przez pozwaną opłatę likwidacyjną. Zasądzona prze sąd Rejonowy dalsza kwota 4.608zł objęta zaskarżeniem stanowi opłatę administracyjną.

W tym zakresie umowa zawarta pomiędzy stronami nie była również uzgodniona indywidualnie. W ocenie Sądu odwoławczego opłata administracyjna nie stanowi świadczenia głównego. Sposób pobierania opłaty administracyjnej czy jest to opłata pobierana jednorazowo czy jest doliczana do składki nie zmienia jej charakteru. Głównym elementem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jej jest element inwestycyjny, czyli alokowanie składek wpłacanych przez powoda na ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, a przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma symboliczny charakter, biorąc pod uwagę sumę ubezpieczenia, wypłacaną w wypadku śmierci ubezpieczonego. Pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron rozumieć należy wąsko, jako obejmujące jedynie klauzule wprost odnoszące się do obowiązku głównego, realizowanego w ramach umowy, przez określenie jego zakresu, a wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, LEX nr 270431). Świadczeniem głównym są klauzule regulujące świadczenie typowe dla danego stosunku prawnego, stanowiące te jego elementy, które konstytuują istotę danego porozumienia.

Opłata administracyjna pokrywająca koszty związane z szeroko rozumianą obsługą umowy nie stanowi świadczenia głównego i jej pobieranie co do zasady nie stanowi postanowień niedozwolonych, o ile spełniają wymogi określone w art. 385 ¹ k.c. tzn. kształtują jego prawa i obowiązki zgodnie z dobrymi obyczajami, nie naruszają interesów konsumenta i zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W łączącej strony umowie zobowiązanie ubezpieczyciela obejmowało zatem dwa świadczenia główne: wypłatę sumy ubezpieczenia na wypadek śmierci osoby ubezpieczonej bądź dożycia określonego wieku oraz zarządzanie na zlecenie ubezpieczającego wpłaconymi przez niego środkami pieniężnymi. Ekwiwalentem tych świadczeń było świadczenie wzajemne ubezpieczonego, sprowadzające się do obowiązku zapłaty składki oraz uregulowanie opłat wskazanych w OWU.

Jak wynika z warunków ubezpieczenia P. I. ubezpieczyciel pobiera opłatę administracyjną, w ramach której pobierana jest opłata za ryzyko. Wysokości tych opłat wskazane są w tabeli opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym Funduszem kapitałowym P. I.. Opłata administracyjna wynosi 1,28 % w skali roku i naliczana jest od składki zainwestowanej, natomiast opłata za ryzyko, która jest wliczona do opłaty administracyjnej wynosi 0,033 % w skali roku. Wysokość składki zainwestowanej wskazana została w rozdziale szóstym warunków ubezpieczenia. Jest ona obliczana na podstawie zadeklarowanej składki pierwszej i jest niezmienna w całym okresie odpowiedzialności. Klient w dniu przystąpienia do ubezpieczenia zostaje poinformowany o wysokości składki zainwestowanej, a wysokość składki zainwestowanej wskazana zostanie w deklaracji przystąpienia oraz certyfikacie. W aktach sprawy znajduje się certyfikat z 18 stycznia 2010 roku, z, którego wynika wysokość składki zainwestowanej - 45 000 zł, wysokość składki pierwszej - 9000 zł (45 000 :02 zgodnie z rozdziałem 6 punkt 1 warunków ubezpieczenia), wysokość składki bieżącej - 248 zł. Postanowienia warunków ubezpieczenia są zatem sformułowane w sposób jednoznaczny, wysokość składek została potwierdzona w certyfikacie, a wysokość opłat łatwa do wyliczenia. Nie można pozwanej czynić zarzutu, iż postanowienia umowy sformułowane zostały w sposób niejednoznaczny i sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Sąd Okręgowy, biorąc powyższe na uwadze na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oddalając powództwo ponad kwotę 2 553,81 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 9 października 2020 roku. Za uzasadniony tym samym uznał zarzut naruszenia prawa materialnego to jest art. 481 k.c. i 455 k.c. albowiem odsetki winny być liczone od wezwania do zapłaty i wyznaczonego w nim terminu. Pismo z wezwaniem do zapłaty wpłynęło dwudziestego do pozwany 24 września 2020 roku i termin czternastodniowy upłynął 8 października 2020 roku, a zatem odsetki należało naliczyć od dnia następnego.

Sąd Okręgowy zmienił również rozstrzygnięcie o kosztach procesu, na podstawie art. 100 k.p.c. stosunkowo je rozdzielił. Pozwana przegrała proces 36 % i w takim zakresie powinna ponieść koszty postępowania przed sądem I instancji. Koszty te wyniosły łącznie 4134 zł, a złożyły się na nie: opłata od pozwu 500 zł i wynagrodzenia pełnomocników stron po 1817 zł wraz z opłatami od pełnomocnictw. Op 36 % tej kwoty stanowi 1488,24 zł. Pozwana poniosła koszty w wysokości 1817 zł, wyższe niż powinna ponieść, w związku, z czym powódka powinien zwrócić pozwanej różnicę w wysokości 328,76 zł.

SSO Magdalena Balion – Hajduk