Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2023 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący – Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Dyrda

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2023 r. w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. T. - P. (...) w T.

przeciwko E. N.

o zwrot świadczenia nienależnego

na skutek apelacji powoda i pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach

z dnia 7 września 2022 r., sygn. akt I C 611/18

oddala obie apelacje.

SSO Andrzej Dyrda

Sygn. akt III Ca 231/23

UZASADNIENIE

Powód P. T. – P. (...) w T. wniósł o zasądzenie od pozwanej E. N. 25.307,59 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu.

W uzasadnieniu żądania podał, że pozwana otrzymała środki na podjęcie działalności gospodarczej mimo że nie była do ich otrzymania uprawniona. Posiadając status osoby bezrobotnej pełniła bowiem jednocześnie funkcję prezesa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T..

12 października 2017r. Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym w Tarnowskich Górach w sprawie o sygnaturze akt I Nc 6481/17 wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym orzekając zgodnie z żądaniem pozwu .

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana zaskarżyła nakaz w całości i wniosła o oddalenie powództwa.

W uzasadnieniu podniosła zarzut braku wymagalności roszczenia, a także nieudowodnienia roszczenia co do zasady, jak i co do jego wysokości. Wskazywała na błędne uznanie, że pobrane przez nią środki były nienależne .

W trakcie postępowania powód sprecyzował roszczenie wskazując, że odsetki od należności głównej, tj. 21.000 złotych zostały naliczone od dnia 30 sierpnia 2014r. do dnia 22 sierpnia 2017r. Podał, że 21.000 złotych wpłynęło na rachunek pozwanej w dniu 29 sierpnia 2014r., a odsetki naliczono od dnia następnego .

Postanowieniem z dnia 29 maja 2018r. na podstawie art. 177 § 1 pkt. 3 k.p.c. Sąd zawiesił postępowanie do czasu zakończenia postępowania administracyjnego prowadzonego przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w G. w sprawie o sygn. akt IV GL 85/18, w którym pozwana przesłankowo kwestionowała pozbawienie jej statusu osoby bezrobotnej .

Postanowieniem z dnia 20 września 2021r. podjęto zawieszone postępowanie .

Sąd Rejonowy w Tarnowskich Górach wyrokiem z dnia 7 września 2022r. zasądził od pozwanej E. N. na rzecz powoda Powiatu (...) - Powiatowego Urzędu Pracy w T. kwotę 21000 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 12 grudnia 2017 roku do dnia zapłaty oraz oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Sąd nadto ustalił, że pozwana ponosi koszty postępowania w 83%, a powód 17% pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie, po uprawomocnieniu się wyroku referendarzowi sądowemu w Sądzie Rejonowym w Tarnowskich Górach

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że 30 października 2012 r. pozwana zarejestrowała się w P. (...) w T. jako osoba bezrobotna z prawem do zasiłku. Z dniem 25 czerwca 2013r. pozwana utraciła status bezrobotnego. Kolejna rejestracja jako osoby bezrobotnej, ale bez prawa do zasiłku nastąpiła w dniu 9 grudnia 2013 r.

29 sierpnia 2014 r. pozwana otrzymała środki w wysokości 21.000 złotych na podjęcie działalności gospodarczej. Z tej przyczyny z dniem 30 sierpnia 2014r. pozbawiona została statusu osoby bezrobotnej.

W okresie, gdy była zarejestrowana jako osoba bezrobotna, pozwana pełniła funkcję prezesa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T..

W związku z tym P. (...) w T. decyzjami z dnia 13 i 14 lipca 2017 r. uchylił decyzje orzekające o uznaniu pozwanej za osobę bezrobotną i przyznające zasiłek dla bezrobotnych, a także decyzję orzekającą o utracie z dniem 30 sierpnia 2014 r. statusu osoby bezrobotnej z powodu otrzymania jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej. Nadto orzekł o utracie przez pozwaną statusu osoby bezrobotnej i prawa do zasiłku dla bezrobotnych z dniem 25 lutego 2013r. z powodu braku gotowości do podjęcia zatrudnienia ze względu na pełnienie funkcji prezesa zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz o nieuznaniu jej za osobę bezrobotną z dniem 9 grudnia 2013 r.

P. (...) w T. sporządził pismo datowane na 22 sierpnia 2017r., w którym wzywano pozwaną do zwrotu środków na podjęcie działalności gospodarczej wraz z odsetkami ustawowymi w wysokości 25.307,59 złotych w terminie 2 dni od otrzymania wezwania. Brak było dowodu doręczenia wezwania pozwanej.

Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2018 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w G. po rozpoznaniu skargi pozwanej na decyzję Wojewody (...) z dnia 15 listopada 2017r. nr (...). (...).70.2017 w przedmiocie zwrotu nienależnego świadczenia oddalił skargę. Wywiedziona od powyższego orzeczenia skarga kasacyjna została przez Naczelny Sąd Administracyjny oddalona.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Sąd wskazał, że szczególnym rodzajem bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczenie nienależne (art. 410 § 1 k.c.), które polega na uzyskaniu korzyści cudzym kosztem pod postacią świadczenia. Sąd wyjaśnił, że w tej sytuacji, następuje wykonanie zobowiązania, które w rzeczywistości nie istnieje lub też nie stwarza podstawy dla dokonania świadczenia, a zatem nieprawidłowość odnosi się do causa świadczenia. Sąd wskazał, że zgodnie z art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany względem osoby, której świadczył albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia nie powstanie więc wtedy, gdy dane świadczenie jest należne.

Następnie Sąd wskazał, że bezspornym w niniejszy postępowaniu było, że pozwana, jako osoba bezrobotna, na podstawie umowy z P. (...) w T. w sprawie przyznania dofinansowania na podjęcie działalności gospodarczej, otrzymała środki w wysokości 21.000 złotych. Sąd zwrócił uwagę, że postępowanie dowodowe wykazało, że w tym samym czasie pozwana pełniła funkcję prezesa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w T.. Z tej przyczyny brak było podstaw do uznania jej za osobę bezrobotną. O braku takowego statusu pozwanej przesądziły orzeczenia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego wydane w sprawie nr (...). (...).70.2017. Z tych względów Sąd uznał, że zasadnie P. (...) w T. prawomocnymi decyzjami z dnia 13 i 14 lipca 2017r. uchylił decyzje orzekające o uznaniu pozwanej za osobę bezrobotną i przyznające zasiłek dla bezrobotnych, a także decyzję orzekającą o utracie z dniem 30 sierpnia 2014r. statusu osoby bezrobotnej z powodu otrzymania jednorazowo środków na podjęcie działalności gospodarczej; nadto orzekł o utracie przez pozwaną statusu osoby bezrobotnej i prawa do zasiłku dla bezrobotnych z dniem 25 lutego 2013r. z powodu braku gotowości do podjęcia zatrudnienia ze względu na pełnienie funkcji prezesa zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością oraz o nieuznaniu jej za osobę bezrobotną z dniem 9 grudnia 2013 r.

Mając na względzie powyższe, Sąd uznał, że P. (...) w T., jako spełniający świadczenie w rzeczywistości nie był do tego zobowiązany wobec pozwanej, której świadczył, gdyż nie istniała przesłanka do uznania pozwanej za osobę posiadającą status bezrobotnego, który uprawniał do zawarcia umowy w sprawie przyznania dofinansowania na podjęcie działalności gospodarczej i wypłaty na jej rzecz środków z tego tytułu.

Następnie Sąd stwierdził, że w aktach spraw brak jest dowodu doręczenia pozwanej wezwania do zapłaty, czy nawet dowodu nadania przesyłki w Urzędzie Pocztowym, w związku z czym uznał, że żądanie zapłaty 21.000 złotych stało się wymagalne z dniem doręczenia odpisu pozwu pozwanej, tj. 12 grudnia 2017r., w związku z czym oddalił żądanie zasądzenia odsetek przed ta datą.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd.1 k.p.c. uznając, że powód wygrał proces w 83%, a pozwana w 17%. Stosownie do treści art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. Sąd rozstrzygnął jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu. W tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wyda postanowienie, w którym dokona szczegółowego wyliczenia kosztów postępowania.

Apelację od tego orzeczenia wniosła pozwana zaskarżając wyrok w części, tj. w zakresie punktu 1 i 3 wyroku.

Zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu przez Sąd I instancji, iż okoliczności ustalone w toku postępowania przed Sądem I instancji pomimo osiągnięcia celu umowy nie uzasadniają oddalenia żądania.

Zarzuciła również naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów oraz nierozważenie w sposób wszechstronny całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, które skutkowało błędnym przyjęciem, że złożone wypowiedzenie umowy było zasadne.

Nadto podniosła zarzut naruszenia prawa materialnego, tj.:

1.  art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy poprzez jego niezastosowanie, co skutkowało nieustaleniem przez Sąd w sposób należyty i prawidłowy stanu faktycznego, z którego w sposób jednoznaczny wynika, iż pozwana E. N. zrealizowała w pełni cel uzyskanej dotacji,

2.  art. 5 k.c. poprzez uwzględnienie powództwa w sytuacji, gdy jest ono sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Na tych podstawach wniosła o zmianę wyroku w zakresie punktu 1 i 3 wyroku i oddalenie powództwa wraz ze stosownym do wyniku rozstrzygnięciem o kosztach sądowych i kosztach zastępstwa adwokackiego za obie instancje.

W odpowiedzi na apelacje powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanej.

Apelację od tego orzeczenia wniósł również powód zaskarżając wyrok w części, w zakresie pkt 2 wyroku oddalającego powództwo ponad kwotę 21.000 zł oraz w zakresie punktu 3.

Zarzucił naruszenie przepisów postępowania tj. art. 230 k.p.c. zgodnie z treścią którego „gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane”.

Zarzucił również naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

1.  art. 455 k.c. poprzez niezasadne uznanie, że termin spełnienia świadczenia nie był pozwanej skutecznie wyznaczony, w sytuacji gdy pozwana nie złożyła oświadczenia, ze kwestionuje okoliczność doręczenia wezwania do zapłaty z dnia 22 sierpnia 2017 roku, a świadczenie nie spełniała ani w całości ani w części w terminie zakreślonym w wezwaniu do zapłaty,

2.  art. 481 § 1 k.c. zgodnie z treścią którego „Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi" poprze nie zasądzenie odsetek ustawowych od dnia doręczenia wezwania do zapłaty z dnia 22 sierpnia 2017 roku.

Na tych podstawach wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo ponad kwotę 21.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty oraz w części rozstrzygającej o kosztach procesu tj. w zakresie pkt 2 oraz 3 wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu oraz zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych oraz zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował roszczenia powoda przyjmując podstawę prawną swego rozstrzygnięcia przywołane przepisy prawne, a następnie ustalił wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Poczynione ustalenia dotyczące okoliczności faktycznych mają podstawę w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logiczny i wzajemnie spójny, natomiast informacje zawarte w poszczególnych źródłach dowodowych nawzajem się uzupełniają i potwierdzają, przez co są w pełni wiarygodne.

Ustalenia te Sąd Okręgowy przyjmuje za własne.

Odnosząc się do podniesionych w apelacji pozwanej zarzutów prawa procesowego, zwrócić należy uwagę, że przewidziane w art. 233 k.p.c., ramy swobodnej oceny dowodów wyznaczone są wymogami prawa procesowego, doświadczeniem życiowym oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonując wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14 sierpnia 2012r. III AUa 620/12, Legalis nr 704902). Stawiając zatem zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. należy wykazać, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Z tych względów za niewystarczające należy uznać przekonanie strony o innej niż przyjęta przez Sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i o ich odmiennej ocenie niż ocena dokonana przez Sąd (Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyrokach: z dnia 1 marca 2012r., I ACa 111/12, Legalis nr 738883; z dnia 3 lutego 2012r., I ACa 1407/11, Legalis nr 732710). Jeżeli zatem Sąd, ze zgromadzonego materiału dowodowego, wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, co ma miejsce w niniejszej sprawie, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, chociażby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne (tak: Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyrokach: z dnia 8 lutego 2012r. (I ACa 1404/11, Legalis nr 731227), z dnia 14 marca 2012r. (I ACa 160/12), z dnia 29 lutego 2012r. (I ACa 99/12, Legalis nr 738878); a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 maja 2012r. VI ACa 31/12, Legalis nr 2123052).

Nie można również pominąć, iż same, nawet poważne wątpliwości co do trafności oceny dokonanej przez sąd pierwszej instancji, jeżeli tylko nie wykroczyła ona poza granice zakreślone w art. 233 § 1 k.p.c., nie powinny stwarzać podstawy do zajęcia przez sąd drugiej instancji odmiennego stanowiska (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012r., I UK 347/11, Legalis nr 526648).

Pozwana tymczasem nie wskazuje uchybieniu przez Sąd I instancji regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów, a jedynie, że błędnym było przyjęcie, że wypowiedzenie umowy a tym samym żądanie zwrotu udzielonego dofinansowania, było zasadne. Z tych względów zarzut naruszenia prawa procesowego należało uznać za chybiony.

Podstawą dochodzonego roszczenia jest umowa stron z 28 sierpnia 2014r. Nr ZR – (...)- (...) w sprawie przyznania dofinansowania na podjęcia działalności gospodarczej z Europejskiego Funduszu Społecznego. Nadto, jak wynika z treści ww. umowy, stosunek prawny jest nadto regulowany ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity: t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 735, dalej PromZatrudU) i rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 kwietnia 2012r. w sprawie dokonywania z Funduszu Pracy refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego oraz przyznawania środków na podjęcie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz.U. z 2022 r. poz. 243).

Zgodnie z art. 46 ust. 1 pkt 2 PromZatrudU Starosta z Funduszu Pracy może przyznać bezrobotnemu lub poszukującemu pracy, o którym mowa w art. 49 pkt 7 (tj. poszukującym pracy niepozostającym w zatrudnieniu lub niewykonującym innej pracy zarobkowej opiekunom osoby niepełnosprawnej, z wyłączeniem opiekunów osoby niepełnosprawnej pobierających świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, lub zasiłek dla opiekuna na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów), jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż 6-krotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 46 ust. 3 PromZatrudU osoba, która otrzymała z Funduszu Pracy jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej, jest obowiązana dokonać zwrotu, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania starosty, otrzymanych środków wraz z odsetkami ustawowymi, jeżeli prowadziła działalność gospodarczą lub była członkiem spółdzielni socjalnej przez okres krótszy niż 12 miesięcy albo naruszone zostały inne warunki umowy dotyczące przyznania tych środków. Norma ta nakazuje zwrot środków nie w przypadku jakiegokolwiek naruszenia warunków umowy lecz tylko takiego, który dotyczył przyznanych środków. Interpretując ww. przepis należy podkreślić, iż z samego tytułu ustawy wynika jej cel w postaci promocji zatrudnienia nadrzędnym celem ustawy jest zatem aktywizowanie bezrobotnych.

W tym miejscu wskazać należy, że w § 6 umowy z dnia 28 sierpnia 2014r. zostały wskazane przypadki, w których powodowi przysługuje prawo do natychmiastowego wypowiedzenia umowy, natomiast w § 7 ww. umowy powtórzona została treść z art. 46 ust. 3 PromZatrudU. W postanowieniach umownych zostało wskazane m.in. złożenia niezgodnych z prawdą oświadczeń stanowiących załącznik do Wniosku o przyznanie jednorazowo środków Funduszu Pracy lub Europejskiego Funduszu Społecznego na podjęcie działalności gospodarczej jak również innych warunków umowy.

Powód jako podstawę domagania się zwrotu kwoty 21000 zł wskazał brak posiadania przez pozwaną statusu osoby bezrobotnej albowiem powódka pełniła wtedy funkcję członka zarządu w spółce prawa handlowego. Pozwana w oku postępowania wskazywała, że pełnienie funkcji członka zarządu w spółce prawa handlowego nie stanowiło dla niej źródła przychodu, wskazując przy tym na orzecznictwo sądów administracyjnych, które potwierdza prezentowane przez nią stanowisko. Niemniej jednak dominujące i aktualne orzecznictwo sądów administracyjnych odmiennie ujmuje tą kwestię. Naczelny Sąd Administracyjny m.in., w wyrokach z dnia 20 stycznia 2022r. (I OSK (...), Legalis nr 2682083; z dnia 18 stycznia 2018r., I OSK (...), Legalis nr 1787618; z dnia 25 maja 2016r., I OSK (...), Legalis nr 1509437) wskazał, że z treści art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wynika, iż bezrobotnym może być tylko osoba "gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy". Warunek ten musi być przy tym spełniony zarówno w dniu rejestracji w charakterze bezrobotnego, jak i przez cały czas korzystania z omawianego statusu. W związku z tym gotowość do podjęcia pracy musi oznaczać rzeczywistą, faktyczną i aktualną możliwość podjęcia pracy ponieważ z tą kwestią wiąże się nabycie określonych praw podmiotowych do świadczeń publicznoprawnych. Gotowość do podjęcia zatrudnienia oznacza zaś, że dana osoba ma zamiar, chęć i możliwość wykonywania pracy i jednocześnie nie występują żadne przeszkody po stronie tej osoby, aby świadczyć pracę. Z uwagi na wynikający z przepisów Kodeksu spółek handlowych zakres obowiązków prezesa zarządu spółki z o.o., nie można przyjąć, że osoba pełniąca tę funkcję – co do zasady - byłaby zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu.

Zatem zasadnie Sąd I instancji przyjął, również w oparciu o ostateczne decyzje administracyjne, że pozwana w chwili zawierania umowy z dnia 28 sierpnia 2014r. nie posiadała statusu osoby bezrobotnej. Co prawda, w żadnym oświadczeniu pozwana nie składała oświadczenia, że nie jest członkiem zarządu spółki prawa handlowego, jednak umowa została zawarta z osobą bezrobotną, a takiego statusu pozwana nie posiadała, co zostało wskazane powyżej.

Odnosząc się natomiast do stawianych w apelacji pozwanej zarzutach naruszenia prawa materialnego wskazać należy, że zgodnie art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego, takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. O nadużyciu prawa podmiotowego decydują obiektywne kryteria oceny w postaci sprzeczności z zasadami współżycia społecznego i ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa podmiotowego. Nadużycie prawa jest to anormalne jego używanie, używanie przeciwne przeznaczeniu gospodarczemu lub społecznemu prawa podmiotowego, używanie dla motywów aspołecznych, potępione w opinii społecznej. Wskazać przy tym należy, że zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego do zastosowania tego przepisu konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego rozpatrywanego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. Przez zasady współżycia społecznego rozumie się oceny moralne wyrażone w postaci uzasadnionych przez te oceny norm postępowania (norm moralnych), regulujących postępowanie jednych osób wobec innych. Ocena moralna to przeżycie polegające na udzieleniu aprobaty lub dezaprobaty jakiemuś czynowi ludzkiemu ze względu na to, w jakim stopniu przyczynia się ono do sprawiedliwego dobra innych ludzi. Poszczególne normy moralne stanowią zatem konkretyzacje naczelnego nakazu moralnego, opierającego się na aprobacie takiego postępowania, które jest dyktowane sprawiedliwą życzliwością wobec innych ludzi. Życzliwość ta polega na tym, że aprobuje się to, że innych spotyka jakieś dobro, a dezaprobuje się to, że niesprawiedliwie spotyka ich jakieś zło (Komentarz do art. 5 k.c. [w:] Kodeks Cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, C.H. Beck 2023). Te podstawowe i wspólne dla wszystkich członków społeczeństwa wartości to dobro i sprawiedliwość, zasada słuszności i sprawiedliwości, które wynikają bezpośrednio z postanowień ogólnych Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Należy również zauważyć, iż u podstaw zakazu nadużycia prawa podmiotowego leży zasada, według której nie wolno postępować w sposób sprzeczny z wywołanym przez siebie zaufaniem i dotychczasowym postępowaniem. Nie ulega wątpliwości, że fakt realizacji przez stronę powodową zadania o charakterze publicznym oraz obowiązek stania na straży wydawania środków budżetowych czy unijnych, nie stawia go w stosunkach umownych na z góry uprzywilejowanej pozycji oraz nie wyklucza możliwości oceny jego zachowania na podstawie tegoż przepisu. Także bowiem podmioty prawa publicznego, od których wymaga się troski o ochronę interesów państwa, powinny dbać o to, by kierując się interesem powszechnym, nie krzywdzić nikogo swym postępowaniem (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2002 r., V CA 2/02, z dnia 21 kwietnia 2011 r. I CSK 799/10). Przepis art. 5 k.c. nie jest wyłączony w zakresie oceny ich roszczeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2012 r. IV CSK 322/11). Na gruncie spraw dotyczących przyznania dofinansowania ze środków publicznych w orzecznictwie sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego toruje sobie drogę słuszny pogląd o konieczności kładzenia akcentu na cel przepisów pomocowych oraz treść społeczną i gospodarczą stosunku prawnego łączącego strony i to w ramach konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego. Nie ulega wątpliwości, że umów należy dotrzymywać, w związku z czym nie powinno się bagatelizować powinności beneficjenta programu, które dobrowolnie na siebie nałożył. Biorąc jednak pod uwagę całokształt stosunku cywilnoprawnego pozbawiony zbilansowania i zdecydowanie promujący jedną ze stron, można w pewnych przypadkach odwołać się do konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego. Ma to za zadanie ochronę drugiej, słabszej strony przed nadużyciami podmiotu publicznego i może pozwolić na przywrócenie zachwianej równowagi kontraktowej wskutek narzucenia przez instytucję treści umowy. Istotne dla możliwości zastosowania art. 5 k.c. do oceny roszczeń o zwrot dofinansowania pozostaje zagadnienie osiągnięcia celów projektu (umowy), a także przyczyny i rozmiar naruszenia umownych obowiązków. Ostatecznie decyzja Sądu o zastosowaniu art. 5 k.c. jest zawsze podejmowana na kanwie konkretnych, zindywidualizowanych okoliczności faktycznych (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2013 r. IV CSK 621/13, z dnia 21 marca 2013 r. I CSK 241/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 czerwca 2013 r. I ACa 161/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu 13 listopada 2012 r. I ACa 801/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 listopada 2013 r., I ACa 375/13).

W realiach przedmiotowej sprawy w ocenie Sądu Okręgowego należało przyjąć, iż zgłoszone przez stronę powodową żądanie zwrotu otrzymanego dofinansowania nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Jak wynika bowiem z poczynionych ustaleń faktycznych, pozwana w chwili zawierania umowy nie spełniała warunków do jej zawarcia albowiem nie mógł jej przysługiwać status osoby bezrobotnej w rozumieniu art. 2 ust. 2 PromZatrudU, a zatem umowa została zawarta z osobą nieuprawnioną w chwili jej zawierania, choć stwierdzenie tych uprawnień zostało stwierdzone dopiero po zawarciu umowy.

Odnosząc się natomiast do zarzutów podniesionych w apelacji powoda, wskazać należy, że zawarta przez strony umowa jest ściśle uregulowana w przepisach prawa. Art. 46 ust. 3 PromZatrudU w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy przez strony stanowi, że osoba, która otrzymała z Funduszu Pracy jednorazowo środki na podjęcie działalności gospodarczej, założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej, jest obowiązana dokonać zwrotu, w terminie 30 dni od dnia doręczenia wezwania starosty, otrzymanych środków wraz z odsetkami, jeżeli prowadziła działalność gospodarczą lub była członkiem spółdzielni socjalnej przez okres krótszy niż 12 miesięcy albo naruszone zostały inne warunki umowy dotyczące przyznania tych środków.

Zgodnie z art. 481 § 1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody, i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Skoro umowa i ustawa PromZatrudU w art. 46 ust. 3 przewidywała termin zwrotu środków jako 30 dni od daty doręczenia wezwania o ich zwrot, to ten termin traktować należy jako moment wymagalności roszczenia o zwrot. Zatem dopiero niedochowanie tego terminu rodzi obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie.

Zgodnie z art. 6 k.c., powód powinien udowodnić okoliczności z których wywodzi on skutki prawne. Powołany natomiast w apelacji art. 230 k.p.c. stanowi, że gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Stosowanie jednak art. 230 k.p.c. jest możliwe tylko w sytuacji, gdy sąd na podstawie całego materiału dowodowego jest przekonany, że strona nie zamierzała zaprzeczać istnieniu faktów przytoczonych przez przeciwnika. Niemniej jednak strona pozwana kwestionowała zasadność dochodzonego roszczenia co do zasady, a zatem twierdziła, że nie była zobowiązana do zwrotu jakiejkolwiek kwoty powodowi. Mając na względzie te okoliczności, nie było podstaw do uznania, na podstawie art. 230 k.p.c., że strona pozwana przyznała fakt doręczenia wezwania do zapłaty. W związku z powyższym Sąd I instancji zasadnie uznał, że niewątpliwe doręczenia wezwania do zapłaty nastąpiło dopiero na etapie doręczenia pozwu.

Z tych powodów obie apelacje oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO Andrzej Dyrda