Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 sierpnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	Aleksandra Strumiłowska

po rozpoznaniu w dniu 9 sierpnia 2023 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa I. H.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

ustala, że umowa kredytu (...) nr (...) z dnia 9.10.2008 r. zawarta pomiędzy (...) w W. a powódką I. H. jest nieważna;

w pozostałym zakresie powództwo oddala;

znosi wzajemnie koszty postępowania pomiędzy stronami.

SSO Wojciech Hajduk

IC 1955/22 UZASADNIENIE

Powódka I. H. w pozwie przeciwko pozwanemu (...) Bank (...) SA w W. domagała się

-ustalenia nieważności umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 9.10.2008r

-zasądzenia kwoty 164.435,47zł wraz z ustawowym odsetkami za opóźnienie od 25.11.2022r.

Uzasadniła, że zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) w W. umowę o kredyt hipoteczny denominowany do waluty obcej CHF na kwotę 195.000zł zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR. W umowie wskazano, że kwota wypłacona zostanie przeliczona zgodnie z kursem kupna franków szwajcarskich wg Tabeli Kursów obowiązującej w Banku. Spłata kredytu miała następować w PLN, przy zastosowaniu kursu sprzedaży CHF w dniu płatności każdej raty wg kursów ustalanego przez bank w Tabeli Kursów Banku z posiadanego w banku rachunku. Umowa nie zawierała żadnych postanowień dotyczących ustalania kursów przez pozwany bank. Nie ustalono żadnych obiektywnych mierników lub warunków ustalania kursów walut, pozostawiając całkowitą dowolność kredytodawcy. Pozwany przeliczył kwotę kredytu na walutę szwajcarską po ustalonym przez siebie kursie franka szwajcarskiego. Tytułem spłaty w okresie do wniesienia pozwu uiściła kwotę określoną w żądaniu, w tym:

-161.680,96 PLN tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych,

-1.755,00 PLN tytułem prowizji za udzielenie kredytu,

-999,51 PLN tytułem prowizji z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia.

Zarzuciła abuzywność postanowień umownych

§2pkt2, §4ust1a , §8ust.2, §9ust.2 i 6, §11ust.4 i 5, § 12 ust. 2 umowy oraz §5ust.4, §6ust.3i4, §8ust.5pkt.1, §16ust.1,3i4 Ogólnych Warunków Kredytowania

Umowa nie tylko nie określa wysokości kredytu w złotych polskich, ale także nie precyzuje mechanizmu dokonania przeliczenia, co daje bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania co powoduje, że jest sprzeczna z art. 353 ¹kc i 358 ¹ kc. Stosunek umowny został tak ukształtowany, że ryzyko walutowe zostało przerzucone w całości na konsumenta i w tym zakresie naruszono obowiązek informacyjny banku. Powoduje to nieważność umowy i uzasadnia żądanie ustalenia nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia. W sytuacji gdyby Sąd uznał, że umowa jest ważna żądają zasądzenia różnicy pomiędzy uiszczonymi kwotami, a należnymi przy pominięciu niedozwolonych klauzul umownych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył, aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Pozew ma na celu podważenie umowy sprzecznie z rolą i funkcją indywidualnej kontroli postanowień umownych, które zostały indywidualnie uzgodnione. Powodowie nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Na wypadek uwzględnienia żądania złożył zarzuty: potrącenia kwoty 195.000zł kapitału i 84.039,92zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z kapitału bądź zatrzymania tych kwot.

USTALENIA FAKTYCZNE

w dniu 9.10.2008r. powódka zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) w W. umowę o kredyt hipoteczny (...) nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 195.000zł zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytu było sfinansowanie zakupu i remontu nieruchomości lokalowej w G.. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu jest denominowana- waloryzowana do CHF, kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu zostanie określona wg kursu kupna dewiz zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy, o wysokości wykorzystanego kredytu wyrażonej w CHF, wysokości odsetek w okresie karencji, wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w ww. walucie bank poinformuje kredytobiorcę w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w OWKM (Ogólnych Warunkach Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe oraz Kredytów i Pożyczek hipotecznych w (...)). Kredyt wykorzystywany jest w PLN, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu wg kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu [§2pkt2i3, §3ust1-3, §4ust1a k-22].

Podobne odesłanie do Tabeli Kursów banku, dla potrzeb wyliczenia prowizji, zawierał §5pkt4, §8ust5pkt1 i§16ust1pkt1i3 oraz§16ust4 „Ogólnych Warunków Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe oraz Kredytów i Pożyczek Hipotecznych w (...)” [§5pkt4 OWKM k-25-27].

W §9pkt2 umowy wskazano, że kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu z odsetkami w 354 miesięcznych ratach od 15.05.2009r. Wysokość rat jest wyrażona w CHF. Spłata rat dokonywana jest po uprzednim przeliczeniu wg kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą Kursów” obowiązującą w dniu spłaty [umowa §9 pkt 2 k-22v.]. W §11 pkt4 umowy powódka oświadczyła, że została poinformowani o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumie wynikające z tego konsekwencje [umowa §11pkt4 k-23v]. W §12ust2 umowa odsyłała do tabeli kursów w sytuacji naliczania opłat z tytułu upomnień za nieterminową spłatę rat.

Wszystkie formalności zostały przeprowadzone w siedzibie oddziału w G.. Pracownik przedstawił ofertę kredytu indeksowanego jako jedyną możliwą w sytuacji powódki. Kredyt był korzystny o zdecydowanie niższej racie kapitałowo-odsetkowej. Zapełnił, że waluta CHF jest bezpieczna. Powódce nie przekazano szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i nie wyjaśniono wpływu wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej , nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany, nie poinformowano o możliwości spłaty w walucie kredytu. Powódka nie miała świadomości, o możliwości jakiegokolwiek negocjowania warunków umowy, nie została o tym poinformowana, nie poinformowano jej o dotychczasowym kształtowaniu się kursu CHF. Żadne postanowienia umowne nie były indywidualnie uzgadniane z wyjątkiem tych, które dotyczyły wysokości kredytu i czasu spłaty Poinformowano ją, że otrzyma kredyt w złotówkach i będzie spłacała w złotówkach, następnie umowę podpisano. Jednocześnie strony zawarły umowę rachunku bankowego, który był przeznaczony do obsługi kredytu. Spłata kredytu następowała poprzez obciążanie tego rachunku prowadzonego [ zeznania powódki k-176-177]. Do wytoczenia powództwa spłaciła 164.435,47zł w tym:

-161.680,96 PLN tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych,

-1.755,00 PLN tytułem prowizji za udzielenie kredytu,

-999,51 PLN tytułem prowizji z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia [okoliczność przyznana, zaświadczenie k-31-33].

Powyższy stan faktyczny ustalono przede wszystkim w oparciu o powołane wyżej dokumenty, a także częściowo i zeznania powódki. Zeznania świadków J. L. [k-148-151] A. K. [156-159] mają dla sprawy drugorzędne znaczenie. Osoby te nie miały kontaktu z powódką, nie brały udziału przy sporządzaniu umowy. Zeznania dotyczyły min. obowiązków doradców bankowych w zakresie udzielania klientom informacji i pouczeń, w okresie gdy zawierana była umowa, mechanizmów finansowych, w oderwaniu od konkretnej sytuacji powoda, sposobu przedstawienia oferty i okoliczności zawarcia umowy.

ROZWAŻANIA PRAWNE

Okoliczność, że pozwany jest następcą prawnym (...) w W. pozostaje poza sporem, została przyznana przez pozwanego. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ^{( 1 )}kc. W umowie kwota kredytu została określona w PLN, a waluta CHF jest miernikiem ustalenia wysokości zobowiązania w PLN, odmiennie niż w kredytach denominowanych, których istotą jest wyrażenie kwoty zobowiązania w walucie obcej i jej następcze przeliczenie na złote polskie (lub inną walutę). Tym samym sporna umowa kredytu jest umową indeksowaną, a analiza przez pryzmat art. 385 ^{( 1 )}§1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ^{( 1 )}§1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie i „Ogólnych Warunkach Kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele mieszkaniowe oraz kredytów i pożyczek hipotecznych w (...)” klauzule ryzyka walutowego są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ^{( 1 )}§1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego [ §2 pkt1-3; §4pkt1a; §9pkt2, §12ust2 umowy oraz §5pkt4, §8ust5pkt1 i§16ust1pkt1i3 oraz§16ust4 „Ogólnych Warunków Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe oraz Kredytów i Pożyczek Hipotecznych w (...)] zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową. Postanowienia umowne zastrzegają warunki indeksacji świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów obowiązującej w banku." Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powódka jako konsumentka, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie była w stanie oszacować całości kwoty, którą będzie musiała spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywała się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jej rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza jej interesy w rozumieniu art. 385 ^{( 1)}kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powodów jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści jej kosztem i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego.

Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie w §11 pkt 4 umowy że „ została poinformowana przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut i rozumie wynikające z tego konsekwencje”. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, co nie miało miejsca.

Powódka nie miała realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione, podpisała umowę przygotowaną zgodnie z wzorcem banku. Stanowisko, że przyjęcie przez konsumenta propozycji banku oznacza rezygnację z pertraktacji i akceptację umowy, a jej podpisanie jest równoznaczne z indywidualnym uzgodnieniem postanowień umownych, nie zasługuje na uwzględnienie. Art. 385 ¹ § 3 k.c. stanowi, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przez rzeczywisty wpływ należy rozumieć realną możliwość oddziaływania na treść postanowień umownych. Okoliczność, iż konsument znał treść danego postanowienia i nawet rozumiał je, nie może przesądzać o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Uzgodnionymi indywidualnie są tylko takie klauzule umowne, na których treść istotnie mógł on w praktyce oddziaływać. W niniejszej sprawie powódka nie miała realnego wpływu na ewentualną zmianę klauzul proponowanych przez przedsiębiorcę nawet nie zdawała sobie z tego sprawy. O braku indywidualnych negocjacji postanowień umownych świadczy również, że klauzule indeksacyjne zostały zawarte w Ogólnych Warunkach Kredytowania, a więc dokumencie, który nie podlega indywidualnym uzgodnieniom, a ponadto może być w każdej chwili zmieniony przez pozwanego. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nieodbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena abuzywności postanowień umownych jest niezależna od sposobu wykonywania umowy.

Powyższe okoliczności powodują, że umowa stron nie wiąże.

Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy. Powódka poinformowana przez Sąd na rozprawie w dniu 9.08.2023r. o obowiązkach i możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powódka ma interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 360 miesięcy, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje pewność sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powódka domagała się zasądzenia kwoty 164.435,47zł Żądanie zapłaty obejmuje świadczenia uiszczone powoda przed wytoczeniem procesu i w zakresie roszczenia głównego jest uzasadnione.

Pozwany złożył zarzut potrącenia: wypłaconego świadczenia tytułem kredytu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału, a także warunkowo, w przypadku nieuwzględnienia zarzutu potrącenia, zarzut zatrzymania. Zarzut potrącenia został skutecznie zgłoszony. Ma charakter materialnoprawny i żeby odniósł procesowy skutek musi zostać zgłoszony przez odpowiednio (materialnoprawnie) umocowaną osobę bezpośrednio powodowi bądź jego pełnomocnikowi, o ile ten posiada umocowanie do przyjęcia oświadczenia o charakterze materialnoprawnym i dokonywania czynności o charakterze materialnoprawnym. Pełnomocnik pozwanego był umocowany do złożenia takiego oświadczenia [pełnomocnictwa k-65, 67]. Co prawda na etapie odpowiedzi na pozew powództwo w zakresie żądania zapłaty nie było jeszcze wymagalne, lecz stało się po złożeniu na rozprawie 9.08.2023r. oświadczenia przez powódkę, że nie chce utrzymania umowy w mocy. Po tym oświadczeniu, w stanowisku końcowym pełnomocnik pozwanego podtrzymał stanowisko i zarzuty. Doprowadziło to do zapoznania się przez powódkę i pełnomocnika z zarzutem potrącenia. Całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym o wymagalności można mówić od momentu złożenia ww. oświadczeń. Zarzut potrącenia jest więc skuteczny i wyczerpuje całą żądaną kwotę. Powódka otrzymała kwotę 195.000zł, zaś domagała się 164.435,47zł Tym samym wierzytelności umorzyły się do wysokości wierzytelności powódki (art. 498§2kc). Wypowiadanie się co do zasadności potrącenia wynagrodzenia za korzystanie z kapitału jest więc zbędne.

Na mocy art. 189kpc w pkt 1 ustalono, że umowa kredytu (...) nr (...) z dnia 9.10.2008r zawarta pomiędzy (...) w W. i powódką jest nieważna,

w pkt 2 powództwo o zapłatę oddalono wobec skutecznie złożonego zarzutu potrącenia (art. 498kc).

W pkt 3 na zasadzie art. 100 kpc zniesiono wzajemnie koszty postępowania.