Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 maja 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Łucja Oleksy-Miszczyk
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Elżbieta Leszczewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 maja 2024 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa A. P., B. P.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

oraz

z powództwa wzajemnego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko A. P., B. P.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego (powoda wzajemnego) (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą
w W. na rzecz powodów (pozwanych wzajemnie) A. P. i B. P. solidarnie kwotę 91.370,75 (dziewięćdziesiąt jeden tysięcy trzysta siedemdziesiąt 75/100) CHF z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 maja 2024 roku;

2.  w pozostałej części powództwo główne oddala;

3.  tytułem kosztów procesu zasądza od pozwanego (powoda wzajemnego) na rzecz powodów (pozwanych wzajemnie) solidarnie kwotę 11.834 (jedenaście tysięcy osiemset trzydzieści cztery) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności wyroku;

4.  oddala powództwo wzajemne;

5.  odstępuje od obciążania powoda wzajemnego kosztami procesu.

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk

Sygnatura akt I C 1575/23

UZASADNIENIE

Powodowie B. P. i A. P. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej łącznie na ich rzecz kwoty 137.249,06 zł oraz 127.165,28 CHF tytułem zwrotu nienależnych świadczeń wykonywanych na rzecz Banku w okresie od 6 października 2006 roku do dnia 27 listopada 2018 roku warz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi: od kwoty 136.629,06 zł oraz 127.165,28 CHF od dnia 15 września 2023 roku do dnia zapłaty i od kwoty 620 zł od dnia następnego po dniu otrzymania odpisu pozwu do dnia zapłaty. W uzasadnieniu podnieśli, że treść umowy nie podlegała negocjacjom. Przed zawarciem umowy nie zostali w sposób wyczerpujący poinformowani o ryzyku kursowym, spreadzie walutowym, nie wyjaśniono im mechanizmu indeksacji. Zobowiązanie od początku było zobowiązaniem, które strona pozwana indeksowała według ustalonego przez siebie wzorca, skutkiem tego pozwany uzyskał możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania powodów poprzez arbitralne wyznaczenie kursu po jakim przeliczenie jest dokonywane, a także arbitralną możliwość kształtowania tzw. spreadu walutowego. Powodowie powołali się na art. 385 ¹§ k.c., sprzeczność umowy z dobrymi obyczajami, rażące naruszenie interesów konsumenta oraz zamieszczenie w umowie klauzul niedozwolonych.

Pozwany Bank wniósł o oddalenie powództwa (k.71 i nast.). Zaprzeczył aby umowa była nieważna, a jednocześnie wniósł (w razie uznania, że umowa jest nieważna) pozew wzajemny, domagając się zasądzenia od powodów – pozwanych wzajemnie solidarnie (ewentualnie in solidum, ewentualnie łącznie, ewentualnie w częściach równych) kwoty 310.000,04 zł tytułem zwrotu kwoty odpowiadającej nominalnej kwocie kapitału kredytu wypłaconego na podstawie umowy, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Zaprzeczył także aby powodowie nie zostali należycie poinformowani o zasadach funkcjonowania kredytów i związanych z nimi ryzykiem, ani aby nie mieli wpływu na wybór rodzaju kredytu i treści umowy.

Powodowie - pozwani wzajemnie w piśmie procesowym z dnia 13 marca 2024 roku (k.157 i nast.) zakwestionowali żądania pozwu wzajemnego w całości i wnieśli o oddalenie powództwa wzajemnego w całości co do zasady i co do wysokości. Powodowie - pozwani wzajemnie podnieśli trzy sprzeczne i wykluczające się zarzuty: przedawnienia roszczenia pozwanego banku o zwrot kapitału kredytu, względnie potrącenia co do kwoty 310.000,04 zł i przedwczesności powództwa wzajemnego, z uwagi na brak wymagalności objętego nim żądania zapłaty W związku z zarzutem potrącenia powodowie - pozwani wzajemnie cofnęli pozew główny co do żądania zapłaty kwoty 137.249,06 PLN wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15 września 2023 roku do dnia 1 marca 2024 roku; kwoty 28.109,25 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15 września 2023 roku do dnia 1 marca 2024 roku; ustawowych odsetek za opóźnienie liczonych od kwoty 99.056,03 CHF od dnia 15 września 2023 roku do dnia 1 marca 2024 roku.

Postanowieniem z dnia 21 maja 2024 roku Sąd umorzył postępowanie z powództwa głównego w zakresie żądania zapłaty kwoty 137.249,06 zł i kwoty 28.109,25 CHF z ustawowymi odsetkami od tych kwot oraz w zakresie żądania zasądzenia ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 99.056,03 CHF za okres od 15 września 2013r. do 1 marca 2024r. (postanowienia k. 213, postanowienie o sprostowaniu omyłki pisarskiej k. 229).

Sąd ustalił:

Powodowie poszukiwali środków na budowę domu. Budowa realizowana była przez dewelopera, który polecił powodom konkretną ofertę kredytu w pozwanym banku. Wszelkie formalności powodowie załatwiali z pośrednikiem, który przyjeżdżał do domu powodów. Natomiast sama umowa została podpisana w siedzibie banku. Powodowie byli świadomi, że ich zadłużenie zostanie wyrażone we frankach szwajcarskich i że zmiana kursu franka będzie miała wpływ zarówno na wysokość ich raty jak i zadłużenia przeliczonego na PLN. Byli świadomi, iż kursy walut są zmienne w czasie. Postanowienia dotyczące sposobu indeksacji i zastosowanych do niej kursów waluty, a także postanowienia dotyczące wypłaty (uruchomienia) kredytu i sposobu jego spłaty nie były uzgadniane indywidualnie. Powodowie byli świadomi ryzyka kursowego, niemniej uważali je za ograniczone i nie zakładali tak dużych zmian kursu franka. Zasady dokonywania przeliczeń wartości wyrażonych w złotych na CHF oraz wartości wyrażonych w CHF na PLN przy zawieraniu umowy nie zostały im dostateczne wyjaśnione, w szczególności nie zwrócono uwagi powodów na wprowadzenie do umowy kursów tabelarycznych banku. Nie przedstawiano powodom żadnych symulacji ewentualnych zmian kursowych ani ich wpływu na koszty kredytu, nie zapoznano ich też z kursami historycznymi. Przed podpisaniem umowy udostępniono powodom treść umowy. Początkowo powodowie spłacali zobowiązanie w PLN, następnie spłacali już w CHF. W kredytowanej nieruchomości nie była prowadzona działalność gospodarcza. (zeznania powodów na rozprawie w dniu 21 maja 2023 roku k.209-210).

W dniu 22 sierpnia 2006 roku (k.121 i nast.) powodowie złożyli wniosek o udzielenie kredytu w wysokości 310.000 zł, jako walutę kredytu oznaczono CHF.

W dniu 29 września 2006 roku powodowie zawarli z poprzednikiem pozwanego (...) w W. umowę nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF. Kwotę pożyczki ustalono na 310.000 zł. Okres kredytowania ustalono na 300 miesięcy tj. od dnia 29 września 2006 roku do dnia 29 września 2031 roku.

Kredyt przeznaczony był na finasowanie przedpłat na poczet budowy i nabycia od dewelopera domu jednorodzinnego (§ 1 ust 1A umowy).

W umowie informacyjnie wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji (CHF) na koniec 12 września 2006 roku według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) wynosi 125.827 CHF, jednakże ta ostatnia wartość (określona w CHF) nie stanowi zobowiązania banku i ma charakter informacyjny. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie (§ 1 ust. 3A umowy).

W § 5 umowy wskazano, ze wypłata kredytu w kwocie 269.474,52 zł nastąpi na rachunek nr (...) prowadzony przez (...) tytułem płatności za wybudowanie domu jednorodzinnego i kwota 40.525,48 zł na rachunek określony w zaświadczeniu Urzędu Gminy Z. tytułem nabycia działki gruntu.

Spłata Kredytu odbywała się na podstawie niedowołanego, przez czas trwania umowy, zlecenia dokonywania przelewu z rachunku nr (...) (§ 6 umowy i § 12B umowy).

Zgodnie z § 7 umowy (...) udzielał kredytobiorcy na jego wniosek kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1, w kwocie określonej w § 1 ust. 2, waloryzowanego kursem kupna waluty CHF wg tabeli kursowej (...) Kwota kredytu wyrażona w CHF walucie określona była na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...) z dnia i godziny uruchomienia kredytu/transzy.

Paragraf 10 umowy określa oprocentowanie kredytu według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy ustalona jest w wysokości określonej w § 1 ust. 8. § 10 ust. 2 podaje, że zmiana wysokości oprocentowania Kredytu może nastąpić w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju (lub krajów zrzeszonych w Unii Europejskiej), którego waluta jest podstawą waloryzacji.

Z § 11 umowy wynika, że kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych określonych w § 1 ust. 5, w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłaty. Harmonogram spłat stanowi załącznik nr 1 i integralną część umowy i jest doręczany kredytobiorcy listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram jest sporządzany w CHF (§ 11 ust. 2). Z kolei raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) obowiązującego na dzień spłaty z godz. 14.50. (§ 11 ust.5 ).

Co do sposobu spłaty kredytu to z § 12b ust. 1 wynika, że kredytobiorca zleca i upoważnia (...) do pobierania środków pieniężnych na spłatę kapitału i odsetek z tytułu udzielonego kredytu z rachunku (...) określonego w § 6 ust. 3. Niniejsze zlecenie jest nieodwracalne i wygasa po całkowitym rozliczeniu kredytu. § 12B ust.2: kredytobiorca zobowiązany jest zapewnić na rachunku (...) określonym w § 6 ust. 3, w terminach zawartych w harmonogramie spłat, środki odpowiadające wysokości wymagalnej raty kapitału i odsetek.

Wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo – odsetkowej a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...), obowiązującym w dniu i godzinie spłaty (§ 13 ust. 5 umowy).

Od przeterminowanego kapitału Bank mógł naliczać odsetki w wysokości określonej w tabeli oprocentowania w walutach obcych, której wysokość wyznaczana jest jako suma oprocentowania nominalnego określonego w § 1 ust. 8 z zastrzeżeniem § 10 umowy i marży banku. Oprocentowanie dla należności przeterminowanych w dniu zawarcia umowy ustalane było w wysokości określonej w § 1 ust. 9 (§ 16 ust. 2). Z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności banku z tytułu umowy kredytowej, bank dokonywał przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa (§ 16 ust. 3).

W umowie kredytu zostało zawarte oświadczenie (§ 30 umowy), w którym powodowie oświadczyli, że zostali dokładnie zapoznani z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptują. Nadto są świadomi, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu. Powodowie oświadczyli, że zostali dokładnie zapoznani z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązującymi w (...) oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptują.

Integralną część umowy stanowił „Regulamin udzielania kredytu hipotecznego dla osób fizycznych— M."”. Powodowie oświadczyli, ze zapoznali się z jego treścią i uznają jego wiążący charakter (§ 26 ust. 1).

Z Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych – w ramach (...) (k. 28 i nast.) wynika, że w ramach (...) występują dwie różne oferty: w złotych i walutach (Rozdział I, § 2). Kredyt udzielany jest w PLN waloryzowany kursem walut wymienialnych według tabeli kursowej (...) kredyt waloryzowany udzielany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu na wybraną przez kredytobiorcę walutę (rozdział III regulaminu, § 1). Wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo- odsetkowej kredytu waloryzowanego kursem przyjętej waluty określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty, określonym w tabeli kursowej (...) na dzień spłaty (rozdział VII Regulaminu, § 24 ust. 2, k.34v). Z kolei wysokość rat odsetkowych i kapitałowo- odsetkowych kredytu waloryzowanego wyrażona w złotych ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty, według tabeli kursowej (...) na dzień spłaty (rozdział VII Regulaminu, § 24 ust.3). Regulamin ten obejmuje 22 strony. Jego zakresem uregulowań objęte były różne produkty – kredyty mieszkaniowe, pożyczki hipoteczne, walutowe i złotówkowe.

Umowa była wielokrotnie aneksowana: aneksem z dnia 26 czerwca 2008 roku ustalającym warunki uruchomienia kredytu (k.39-39v); aneksem z dnia 13 sierpnia 2008 roku ustalającym sposób wypłaty kredytu (k.40—40v), aneksem z dnia 16 lutego 2009 roku ustalającym sposób wypłaty kredytu (k.41-41v); aneksem z dnia 12 czerwca 2009 roku zmieniającym oprocentowanie kredytu (k.42-42v); aneksem z dnia 22 września 2021 roku wprowadzającym możliwość spłaty zobowiązania w walucie kredytu (k.43-44v).

Kredyt został uruchomiony w transzach:

- 6 października 2006 roku kwota 25.327,71 CHF, kwota w walucie operacji 61.252,53 PLN;

- 28 grudnia 2006 roku kwota 20.936,28 CHF, kwota w walucie operacji 48.792 PLN;

- 28 marca 2007 roku kwota 17.360,49 CHF, kwota w walucie operacji 40.660 PLN;

- 13 listopada 2007 roku kwota 26.243,15 CHF, kwota w walucie operacji 56.924,02 PLN;

- 1 lipca 2008 roku kwota 19.413,20 CHF, kwota w walucie operacji 39.591,28 PLN;

- 19 sierpnia 2008 roku kwota 20.230,37 CHF, kwota w walucie operacji 40.525,48 PLN;

- 19 lutego 2009 roku kwota 7.283,26 CHF, kwota w walucie operacji 22.254,73 PLN

Kredyt został całkowicie spłacony przez powodów 27 listopada 2018 roku (zaświadczenie z banku z dnia 26 lipca 2023 roku k.46 i nast.). Powodowie uiścili spłacając zobowiązanie kwotę 137.249,06 PLN i kwotę 127.165,28 CHF (po przeliczeniu po kursie 4.8261 – 613.712,35 PLN).

Pismem z dnia 8 września 2023 roku (k.54 i nast. powodowie wezwali pozwany bank do zwrotu nienależnie pobranych środków w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy. Pozwany bank nie uwzględnił reklamacji powodów (pismo z dnia 14 września 2023 roku k.57 i nast.).

W piśmie z dnia 1 marca 2024 roku (k.167-167v) powodowie złożyli oświadczenie o potrąceniu.

Opisany stan faktyczny Sąd ustalił o w oparciu o powołane wyżej dowody z dokumentów, a także w oparciu o przesłuchanie powoda. Pozwany nie wykazał, aby kredytobiorcom udzielono jakiejkolwiek informacji co do realnie możliwych skutków zaciągnięcia zobowiązania wyrażonego w CHF, sposobu przeliczeń, mechanizmu i wpływu powiązania kredytu z CHF. Tu podkreślić należy, że – zarówno z samych dokumentów, jak i przesłuchania powodów wynika, że treść umowy, w szczególności postanowienia dotyczące zasad spłaty, wypłaty były przeniesione wprost z wzorca umownego do finalnego druku umowy. Złożone w umowie (§ 30) oświadczenie o zapoznaniu z kryteriami zmian stawki bazowej i modyfikacji oprocentowania oraz warunkami udzielania kredytu oraz ryzyku kursowym ma charakter dość ogólny, a jak wynika z przesłuchania powodów w zakresie ryzyka kursowego nacisk kładziono na stabilność franka, co nie obrazuje w pełni ryzyka kursowego, pomija też całkowicie wpływ banku na kształtowanie kursów.

Sąd w oparciu o przepis art. 235 ² k.p.c. § 1 pkt 2, 5 kpc pominął dowód z zeznań świadka M. P. i opinii biegłego uznając, że okoliczności na jakie miały być przeprowadzone zgodnie ze sformułowaną tezą dowodową nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a przeprowadzenie dowodu prowadziłoby do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.

Sąd zważył:

Sporna umowa ma charakter umowy indeksowanej do waluty obcej, co oznacza, że wysokość kapitału w chwili zawarcia umowy określona jest w złotych, a przeliczenie na walutę obcą następuje w chwili wypłaty środków, a więc czasem (tak jak w niniejszej sprawie) w terminie odległym od dnia zawarcia umowy. Wysokość kapitału jaki pozostaje do spłaty nie jest więc z góry znana ani w walucie indeksacji ani w PLN.

Świadczenie Banku wypłacone było w transzach, przy dokonaniu przeliczenia kwoty wyrażonej w złotych na CHF wedle kursu kupna stosowanego przez Bank. Ustalony ostatecznie w ten sposób kapitał miał być spłacany w ratach kapitałowo odsetkowych, przy czym dokonywano powtórnego przeliczenia wysokości raty na PLN, tym razem wedle kursu sprzedaży ustalanego przez Bank.

Zgodnie z art.69 ust. 1 Prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Za zasadny w tej sytuacji Sąd uznał zarzut dotyczący przyjętej w umowie klauzuli przeliczeniowej tj. oparcie jej na własnych kursach kupna i sprzedaży CHF, określanych dowolnie przez bank w tabelach kursów, skutkiem czego umowa na skutek indeksacji nie zawierała określenia głównego świadczenia kredytobiorcy, a konkretnie nie określała kapitału kredytu. Jednocześnie na skutek zastosowania ponownego przeliczenia rat na PLN, znowu przy zastosowaniu kursów (tym razem kursów sprzedaży) dowolnie ustalanych przez Bank, nie określała również w sposób jednoznaczny sposobu wyliczenia rat kapitałowo – odsetkowych.

Zgodnie z art. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich warunki umowy, które nie były indywidualnie uzgadniane mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikająca z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeżeli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Zgodnie z art. 4 ust 2 dyrektywy ocenia nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Z kolei zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Klauzula przeliczeniowa wpływająca bezpośrednio na wysokość świadczeń kredytobiorców stanowiła element określający wysokość tych świadczeń. Biorąc pod uwagę, że art. 69 prawa bankowego jako elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu wskazuje obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami stwierdzić należy, że klauzula ta wprost określała świadczenie główne kredytobiorców.

Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone w pierwszej kolejności wymaga ich zakwalifikowania albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określających główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W niniejszej sprawie postanowienia umowy, odwołujące się do bliżej nieokreślonych kursów obowiązujących w banku począwszy od uruchomienia kredytu, poprzez okres spłat poszczególnych rat nie określały stałego i jednoznacznego, obiektywnie weryfikowalnego kryterium przeliczeniowego stanowiły scedowanie na rzecz banku prawa do kształtowania kryteriów przeliczeniowych (kursu waluty obcej w procesie wypłaty kredytu i jego spłaty) w taki sposób, że nie były one ani jasne (transparentne) ani zrozumiałe dla konsumenta. Tym samym postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art.4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Otwiera to drogę do oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385 ¹ § 1 zd.1 k.c. oraz art. 3 ust.1 Dyrektywy 93/13, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Dobre obyczaje to także normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na jego niekorzyść praw i obowiązków wynikających z umowy (tak m.in. SN w wyrokach: z 19 marca 2007 r., III SK 21/06, z 29 sierpnia 2013r., I CSK 660/12 i z 13 sierpnia 2015 r., I CSK 611/14).

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15). Klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej w istocie wysokości jego zobowiązania, jest klauzulą niedozwoloną.(wyrok SN z 4.04.2019r. III CSK 159/17). Taki też wniosek przyjął TSUE w wyroku C 26/13 (Kasler) pkt 2: Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku warunku umownego takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne.

Podsumowując - ponieważ treść kwestionowanych postanowień umowy umożliwia pozwanemu jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku, zakłócona zostaje równowaga pomiędzy stronami umowy, a takie postanowienie staje się sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz dodatkowo w sposób rażący narusza interesy konsumentów. Zostały więc spełnione wszystkie przesłanki określone w art. 385 ¹ § 1 k.c., nakazujące uznać to postanowienie za niedozwoloną klauzulę umowną.

Konsekwencją abuzywności postanowień umownych jest brak związania nimi powoda, co determinuje konieczność pominięcia kursów walut obcych ustalanych jednostronnie przez bank. W umowie powstaje zatem luka, powodująca brak możliwości przeliczenia zobowiązania pozwanych do CHF i wysokości zadłużenia w poszczególnych okresach po waloryzacji, jak i powrotnego przeliczenia na złote. Tym samym dochodzi do niemożności określenia zarówno wysokości wykorzystanego kapitału, jak i poszczególnych rat. Ponieważ klauzula indeksacyjna stanowiła przedmiotowo istotny element umowy, stanowiący podstawę do zastosowania oprocentowania LIBOR właściwego dla waluty obcej, co niewątpliwie było głównym celem takiego, jak w przedmiotowej sprawie ukształtowania umowy, pominięcie tej klauzuli prowadzi do wynaturzenia całego stosunku prawnego i definitywnej zmiany charakteru umowy.

Brak jest podstaw, aby w miejsce abuzywnych klauzul waloryzacyjnych wprowadzać inny miernik wartości. Dopuszczalność zastąpienia klauzul niedozwolonych zgodnie z orzecznictwem TSUE, ze względu na cel „odstraszający” Dyrektywy 93/13, który w razie naruszenia równowagi stron umowy to stronie słabszej daje możliwości decyzyjne, uzależniona jest od woli konsumenta. W orzeczeniu Kasler (C-26/13) Trybunał dopuścił zastąpienie nieuczciwego warunku dyspozytywnym przepisem krajowym jedynie wówczas, gdy wyeliminowanie nieuczciwego warunku oznacza na mocy prawa krajowego unieważnienie całej umowy (co zdaniem sądu ma miejsce w niniejszej sprawie) oraz kumulatywnie jeżeli unieważnienie to naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje (co jak wynika z jednoznacznego stanowiska powodów w niniejszej sprawie nie występuje).

Ponieważ w chwili zawarcia umowy nie obowiązywały przepisy dyspozytywne, które mogłyby znaleźć zastosowanie w miejsce bezskutecznych klauzul abuzywnych nie istnieje możliwość zastąpienia tych klauzul rozwiązaniami wynikającymi z ustawy. Z kolei ponieważ wyeliminowanie wadliwej klauzuli indeksacyjnej całkowicie zmieniłoby charakter umowy stron, a w szczególności charakter świadczenia głównego kredytobiorców, to uznać należało, że nie jest możliwe dalsze jej utrzymanie. Jak wynika z orzeczenia TSUE w sprawie Dziubak (C-260/18: 1) artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Ostatecznie zatem - skoro w niniejszej sprawie po wyłączeniu nieuczciwych warunków, ze względu na zmianę charakteru umowy nie jest możliwe jej obowiązywanie, a nie istnieje możliwość ich zastąpienia przepisem dyspozytywnym, należało uznać, że umowa nie może obowiązywać, co skutkowało ustaleniem jej nieważności.

W orzecznictwie i doktrynie trwa spór co do sposobu rozliczania roszczeń przysługujących kredytodawcy i kredytobiorcom w sytuacji gdy umowa kredytu okazała się nieważna. Pojawiły się w tym zakresie dwie dominujące teorie, a mianowicie teoria dwóch kondykcji i teoria salda. Teoria dwóch kondykcji opiera się na założeniu, że świadczenie nienależne stanowi szczególny rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia uregulowany przez ustawodawcę odmiennie od zasad wynikających z art. 405 k.c. Jej zwolennicy przyjmują, że ustawodawca przesądził, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego - przesłankę jego wzbogacenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019r. sygn. V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021r., sygn. II CZP 11/20, uchwała z 7 maja 2021r., sygn. II CZP 6/21).

W ocenie Sądu orzekającego pogląd ten formułowany jest całkowicie contra legem. Art. 410 § 1 k.c. brzmi: Przepisy artykułów poprzedzających (tj. art. 405 i nast.) stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Artykuł 410 § 1 k.c. nie formułuje żadnego domniemania, ani nie przesądza o braku potrzeby badania zakresu bezpodstawnego wzbogacenia. Przeciwnie – nakazuje stosowanie art. 405 i następnych w szczególności (nie odpowiednio) do świadczeń nienależnych. Oznacza to, że do zwrotu świadczenia nienależnego zastosowanie znajduje ogólna zasada przewidziana w art. 405 k.c., zgodnie z którą kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Należy się zgodzić z twierdzeniem, że świadczenie nienależne jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia, ale jego odmienność nie wynika z niestosowania do świadczeń nienależnych art. 405 k.c., co byłoby sprzeczne z literalnym brzmieniem art. 410 § 1 k.c. (nakazuje stosowanie przepisów poprzedzających w szczególności, a nie odpowiednio), ale z odrębnych zasad dotyczących świadczeń nienależnych określonych w art. 411 k.c. (podobnie K. Mularski, Kodeks cywilny. Tom II . Komentarz, red. Gutowski, 2019, Legalis, C.H. Beck- przywołane tam argumenty mają charakter uniwersalny, odrywający się od kazuistyki pojawiającej się w orzecznictwie na tle umów kredytowych).

Nawet zresztą przy przyjęciu teorii kondykcji można mieć wątpliwości, czy w wypadku nieważności umowy kredytowej świadczenie kredytobiorcy, w zakresie w jakim nie przekracza wzbogacenia uzyskanego kosztem kredytodawcy, w ogóle stanowi świadczenie nienależne i czy tworzy dla kredytobiorcy podstawy formułowania skargi kondykcyjnej. Kredytobiorca świadczy wszak z zamiarem wykonania obowiązku zwrotu kwoty kredytu na rzecz kredytodawcy, a więc z zamiarem zwrotu otrzymanych w związku z zawarciem umowy środków. Okoliczność, że czyni to w błędnym przekonaniu, że umowa obowiązuje, wydaje się nie mieć decydującego znaczenia dla oceny charakteru tego świadczenia. Bez znaczenia jest również, iż czyni to przed datą wymagalności roszczenia kredytodawcy.

W realiach niniejszej sprawy powodowie – pozwani wzajemnie pierwotnie sformułowali swoje żądanie w oparciu o teorię dwóch kondycji. Po doręczeniu im odpisu pozwu wzajemnego, w którym pozwany – powód wzajemny zgłosił również roszczenie kondykcyjne, cofnęli pozew w zakresie odpowiadającym wartości udostępnionego im przez Bank kapitału. Pozwany - powód wzajemny nie zakwestionował wyliczenia dokonanego w tym zakresie przez powodów-pozwanych wzajemnie, a zatem Sąd uznał je za niesporne. Powodowie – pozwani wzajemnie oponując w zakresie pozwu wzajemnego podnieśli trzy całkowicie sprzeczne zarzuty: przedwczesności powództwa, przedawnienia i potrącenia. Zarzuty te wobec cofnięcia powództwa nie były przedmiotem analizy Sądu, albowiem orzekanie co do tej części roszczenia stało się bezprzedmiotowe (art. 355 k.p.c.). Na marginesie należy tyko zauważyć, że w ocenie Sądu rozliczenie stron powinno zostać dokonane w oparciu o opisana wyżej teorię salda, co oznacza, że żądanie w zakresie w jakim zostało cofnięte w ogóle nie znajdowało podstawy prawnej, podobnie jak w realiach niniejszej sprawy podstawy takiej nie znajduje żądanie zgłoszone w pozwie wzajemnym.

W tych warunkach Sąd w oparciu o przepis art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c. w ramach powództwa głównego zasądził od pozwanego – powoda wzajemnego na rzecz powodów – pozwanych wzajemnie kwotę 91.370,75 CHF, stanowiącą równowartość bezpodstawnego wzbogacenia Banku do jakiego doszło na skutek wykonania nieważnej umowy. Zasądzenie wskazanej wyżej kwoty nastąpiło z zastrzeżeniem solidarności wierzycieli, albowiem wierzytelność, której dotyczy wchodzi do majątku wspólnego powodów jako małżonków pozostających we wspólność ustawowej. Przepisy art. 31 i 36 k.r.o. ustanawiają swoistą postać solidarności małżonków jako wierzycieli z majątku wspólnego, a świadczenie do rąk jednego z małżonków spowoduje wygaśniecie zobowiązania względem drugiego.

Orzeczenie o odsetkach oparto o przepis art. 481 k.c., naliczając je od dnia wyroku przyjmując, że z tą datą następuje wymagalność roszczeń wynikających z bezskuteczności klauzul abuzywnych, na które może powołać się konsument. Co prawda ustalenie nieważności umowy wywołuje skutki ex tunc, nie mamy jednak do czynienia z jej nieważnością bezwzględną, ale ze wzruszalnością czynności prawnej (por. T. Nowakowski, glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r., III CZP 6/21), przy czym wzruszalność ta zależna jest wyłącznie od decyzji konsumenta, a ta decyzja może następnie ulegać zmianie w zależności od oceny interesów konsumenta. W tych warunkach w ocenie Sądu wymagalność roszczeń o zapłatę nie może powstać wcześniej niż z datą orzeczenia o nieważności umowy.

Zważywszy na to, że umowa okazała się nieważna, a powodowie-pozwani wzajemnie utrzymali się z żądanemu co do zasady na zasadzie art. 100 k.p.c. Sąd całością kosztów procesu z ich powództwa obciążył pozwanego. Na zasądzoną na rzecz powodów kwotę złożyły się opłata od pozwu i koszty zastępstwa procesowego.

Jak już wyjaśniono szczegółowo w części oceniającej powództwo główne w ocenie Sądu przepisy art. 410 § 1 k.c. i art. 405 k.c. nie dają podstaw do formułowania roszczeń kondykcyjnych. Wobec faktu, że powodowie – pozwani wzajemnie wpłacili już na rzecz Banku kwotę odpowiadającą wartości udostępnionego kapitału i nie domagają się jej zwrotu, nie ma podstaw do przyjęcie, iż powodowie-pozwani wzajemnie wzbogacili się kosztem pozwanego – powoda wzajemnego. W tych warunkach powództwo wzajemne podlegało oddaleniu.

Mając na względzie fakt, że powództwo wzajemne było konsekwencją żądania pierwotnie zgłoszonego przez powodów – pozwanych wzajemnie, Sąd na zasadzie art. 102 k.p.c. pomimo oddalenia powództwa wzajemnego odstąpił od obciążania pozwanego – powoda wzajemnego kosztami procesu.

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk

.