Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 maja 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk

po rozpoznaniu w dniu 18 maja 2023 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa P. K., H. K.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie nieważności umowy kredytu i zapłatę

1.  ustala, że umowa kredytu (...) z 13.05.2002r. zawarta pomiędzy powodami P. K. i H. K. oraz (...) SA w W. jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego Banku (...) S.A. w W. na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 105.879,79 (sto pięć tysięcy osiemset siedemdziesiąt dziewięć 79/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 maja 2023r;

3.  w pozostały zakresie powództwo oddala;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 6.400 (sześć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów procesu.

SSO Wojciech Hajduk

IC 1525/22 UZASADNIENIE

Powodowie P. K. i H. K. domagali się ustalenia nieważności umowy kredytu (...) z 13.05.2002r. oraz zasądzenia na ich rzecz 105.879,79zł ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu.

Uzasadnili, że bank udzielił im kredytu denominowanego w kwocie 30.206,61 CHF ze zmienną stopą oprocentowania na okres 25 lat tj. do 13.05.2023r. Celem kredytu było dokończenie budowy domu jednorodzinnego. Spłata miała następować w równych ratach poprzez obciążanie rachunku powodów.. Kredyt był wypłacony w złotych, spłata następowała również w PLN, bank przeliczał raty wg. Samodzielnie ustalonego kursu w bankowej tabeli kursów walut.

Umowa nie zawierała żadnych postanowień dotyczących ustalania kursów przez pozwany bank. Nie ustalono żadnych obiektywnych mierników lub warunków ustalania kursów walut, pozostawiając całkowitą dowolność kredytodawcy. Integralną częścią umowy był Regulamin kredytu (...). Pozwany przeliczył kwotę kredytu na walutę szwajcarską po ustalonym przez siebie kursie. W konsekwencji wysokość kredytu została przez pozwanego arbitralnie ustalona. Zarzucili abuzywność § (...) Regulaminu Regulamin kredytu (...). Prowadzi to do naruszenia art. 69 ust. 1 i 2 pkt 3 prawa bankowego poprzez brak określenia kwoty i waluty kredytu oraz abuzywność powołanych wyżej postanowień umownych. Wg powodów umowa nie tylko nie określa wysokości kredytu w złotych polskich, ale także nie precyzuje mechanizmu dokonania przeliczenia, co daje bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania co powoduje, że jest sprzeczna z art. 353 ^{( 1)}kc i 358 ^{( 1)} kc. Stosunek umowny został tak ukształtowany, że ryzyko walutowe zostało przerzucone w całości na konsumenta i w tym zakresie naruszono obowiązek informacyjny banku. Powoduje to nieważność umowy i uzasadnia żądanie ustalenia nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zarzucił przedawnienie roszczeń, zaprzeczył również aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Pozew ma na celu podważenie umowy sprzecznie z rolą i funkcją indywidualnej kontroli postanowień umownych, które zostały indywidualnie uzgodnione. Powód nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy.

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 13.05.2022r. powodowie jako konsumenci zawarli z (...) umowę kredytu (...) denominowanego do waluty obcej CHF na kwotę 30.206,61CHF na okres 25 lat, oprocentowany zmienną stawką procentową. Celem kredytu było dokończenie budowy domu jednorodzinnego. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku. Obejmowała jedynie oznaczenie stron, wysokość kredytu, sposób wypłaty środków tj przelewem w transzach, okres spłaty i cel kredytu oraz min oświadczenie, że kredytobiorcy zapoznali się z Regulaminem kredytu (...) [umowa k-35-36]. W (...) Regulaminu wskazano, że kredyt wypłacany jest w złotych, w przypadku kredytu w walucie obcej wypłacanego w transzach wypłata transz następuje w kwotach zgodnych z dyspozycją kredytobiorcy, wyrażonych złotych, po zaakceptowaniu przez Bank, a zadłużenie obliczane jest według kursu kupna de w i na podstawie obowiązującej w dniu wypłaty transz Tabeli Kursów Walut Obcych, ostatnia transza kredytu wypłacana jest po otrzymaniu dyspozycji kredytobiorcy równowartości kwoty pozostałego kredytu do wypłaty, wyrażonej w walucie obcej, przeliczonej na złote według kursu kupna dewiz na podstawie obowiązującej w Banku dniu wypłaty Tabeli Kursów Walut Obcych. W(...)regulaminu wskazano, że walucie obcej, splata następuje według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w (...) w dniu spłaty raty kredytu [regulamin k-40 i 42]. Do zawarcia umowy doszło gdy powodowie poszukiwali możliwości sfinansowania prac wykończeniowych domu. Wszystkie formalności, za wyjątkiem podpisania umowy, zostały przeprowadzone w oddziale banku w T.. W trakcie spotkania z pracownikiem banku ustalono potrzebne dokumenty by uzyskać kredyt, potwierdzono zdolność kredytową powodów. Doradzono im by zaciągnęli najbardziej atrakcyjny kredyt, przy czym powodowie nie zrozumieli dokładnie, że doradca ma na myśli kredyt walutowy. Na ostatnim spotkaniu wyznaczonym do podpisania umowy, powodowie zorientowali się, że umowa dotyczy kredytu w CHF. Wtedy wyjaśniono, że jest możliwość wahań kursowych, od których będzie zależała wysokość raty. Doradca kredytowy potwierdził, że kredyt jest korzystny. Nie poinformowano o możliwości spłaty w walucie kredytu. Powodowie nie mieli świadomości, o możliwości jakiegokolwiek negocjowania warunków umowy, nie zostali o tym poinformowani, nie poinformowano o dotychczasowym kształtowaniu się kursu CHF. Nie przedstawiono zagrożeń związanych z ryzykiem kursowym i zmiennej stopy procentowej. W efekcie żadne postanowienia umowne nie były indywidualnie uzgadniane z wyjątkiem tych, które dotyczyły wysokości kredytu i czasu spłaty Poinformowano powodów, że otrzymają kredyt w złotówkach i będą spłacali w złotówkach, następnie umowę podpisano [zeznania powoda P. K. k-236-238, powódki H. K. k-238-239, wniosek kredytowy k-126-127].

Kredyt wypłacono w transzach 17.02.2022r. oraz 8 .08.2022r.

Do 14.03.2022 powodowie spłacili 105.879,79zł. [zaświadczenia o wysokości odsetek kredytu za 2002-2022r k-46-67].

Powyższy stan faktyczny ustalono głównie w oparciu o powołane wyżej dokumenty, a także zeznania powodów. Zeznania świadka , K. M. (kopia zeznań złożonych przed Sr dla Warszawy Mokotowa 19.03.2019r. sygn. IC 4213/17 k-209-210) mają dla sprawy drugorzędne znaczenie. Świadek od 1995r. kieruje wydziałem transakcji nie obsługiwał powodów. Zeznania dotyczyły mechanizmów ustalania wysokości kursów walut, charakteru umowy kredytu indeksowanej do waluty obcej, w oderwaniu od konkretnej sytuacji powodów. Dowodu z zeznania świadków J. C. i S. M. nie przeprowadzono, bowiem strony nie złożyły pytań do świadków [postanowienie o dopuszczeniu dowodu z zeznań na piśmie k-212, wezwanie do złożenia pytań k-216 i217]. Złożone przez pozwanego opinie prawne przedstawiają poglądy prawne dotyczące kredytów walutowych, mają dla sprawy drugorzędne znaczenie.

ROZWAŻANIA PRAWNE

Następstwo prawne pozwanego pozostaje poza sporem. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt denominowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powoda jako konsumenta poprzez niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. Umowa została zawarta w 2002r. jeszcze przed przystąpieniem Polski do UE. Pomimo tego należy uznać, że konsumentom przysługuje pełna ochrona konsumencka przed niedozwolonymi warunkami w umowach. Polska podpisała układ stowarzyszeniowy z Unią Europejską w roku 1991, zobowiązała się do zbliżenia krajowego ustawodawstwa do ustawodawstwa wspólnotowego. Ustawą z dnia 2 marca 2000r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny wprowadzono do kodeksu cywilnego przepisy art. 384 ¹ kc, 385 ³ kc i 385 ⁴ kc oraz nadano nowe (aktualne) brzmienie art. 385§1i2kc,art 385 ¹ i art. 385 ² kc, odnoszące się do ochrony konsumenta przed nieuczciwymi warunkami w umowach, a także wdrożono do krajowego prawodawstwa unijną Dyrektywę 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. Tak więc przepisy krajowe i europejskie weszły w życie jeszcze przed akcesją do UE i mają pełne zastosowanie w niniejszej sprawie.

W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Regulamin kredytu (...) w (...) zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów walut obcych”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} kc.

Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów pozwanych jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów o ryzyku kursowym i zmiennej stopy procentowej. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 29.03.2023r o obowiązkach i możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 30 lat, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej. Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodowie domagali się zasądzenia kwoty 105.879,79zł, która obejmuje świadczenia uiszczone przez powodów na rzecz pozwanego w okresie do 14.03.2022r. Żądanie jest więc uzasadnione.

Zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia jest bezzasadny. W świetle art. 120 §1 kc bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne lub gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

W sytuacji żądania ustalenia nieważności umowy konsumenckiego kredytu indeksowanego do waluty obcej i zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu nienależnie uiszczonych rat, całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym dopiero z tym momentem można mówić o wymagalności roszczenia i rozpoczęciu biegu przedawnienia

W związku z powyższym na mocy art. 15zzsustawy z 2.03.2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zamknięto rozprawę na posiedzeniu niejawnym i w pkt 1 na mocy art. 189kpc w pkt 1 ustalono, że umowa kredytu (...) z 13.05.2002r. zawarta pomiędzy Powodami i (...) SA w (...) jest nieważna, w pkt (...) na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od dnia wyrokowania. Całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodów poinformowano na ostatnim terminie rozprawy. Tym samym odsetki należą się od wyrokowania. W pkt 3 oddalono powództwo do odsetek w pozostałym zakresie. W pkt 4 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.