Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lutego 2025 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	sekretarz sądowy Sandra Bień

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 lutego 2025 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa Z. U. (1), Z. U. (2)

przeciwko (...) SA z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala, że stosunek prawny z umowy kredytu konsolidacyjnego numer (...) (...) z dnia 22 stycznia 2008 roku zawartej pomiędzy powodami Z. U. (1) i Z. U. (2), a pozwaną (...) SA z siedzibą w W. nie istnieje na skutek nieważności umowy;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwoty: 154 022,18 (sto pięćdziesiąt cztery tysiące dwadzieścia dwa i 18/100) złotych oraz 6 368,71 CHF (sześć tysięcy trzysta sześćdziesiąt osiem franków szwajcarskich i 71/100 obydwie z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 listopada 2024 roku;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11 800 (jedenaście tysięcy osiemset) złotych tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku.

SSO Wojciech Hajduk

Sygn.. akt I C 1502/24 UZASADNIENIE

Powodowie Z. U. (2) i Z. U. (1) w pozwie przeciwko (...) SA w W. domagali się

- ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu konsolidacyjnego nr (...) (...) z dnia 22.01.2008 r. zawartej między powodami a pozwanym

-zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kwoty 154.022,18 zł i 6.368,71 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty.

Uzasadnili, że zawarli z pozwanym umowę kredytu hipotecznego na kwotę 52.477,59 CHF, na okres do dnia 1.01.2033 r. z przeznaczeniem na spłatę zobowiązań. Nie mieli możliwości negocjowania umowy, ani w zakresie wyboru sposobu uruchomienia kredytu, sposobu spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Umowa jest sprzeczna z naturą stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego, naruszono zasadę walutowości, jak też dobre obyczaje i jego interesy jako konsumenta. Zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz abuzywność postanowień umownych § 1 pkt 8, § 5 ust 2 pkt 2, ust. 3,4 § 10 ust. 1, § 13 ust. 8, § 18 ust. 1, § 19, § 22 ust. 2 umowy. Zarzucali także rażące naruszenie przez pozwanego obowiązków informacyjnych wskazując, że nie zostali rzetelnie poinformowani o ryzyku związanym z kredytem walutowym, a także kosztach wynikających z zastosowania odrębnych mierników wartości dla wypłaty oraz spłaty kredytu, nie udzielono im także informacji o czynnikach wpływających na kurs kupna i sprzedaży waluty obcej. W rezultacie faktyczna wysokość zobowiązań wynikających z umowy pozostawała nieznana w chwili jej zawarcia. Zostało przerzucone na nich jako konsumentów ryzyko kursowe oraz ryzyko dowolnego kształtowania kursu wymiany waluty.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył, aby umowy były nieważne i aby zawierały klauzule abuzywne. Stwierdził, że strona powodowa sama wybrała kredyt w CHF, powodowie mieli zdolność kredytową do uzyskania kredytu zarówno w walucie PLN, jak i w CHF. Byli poinformowani o ryzyku kursowym. Stronie powodowej nie przysługuje interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy. Nawet przy aprobacie poglądu o abuzywności postanowień umownych zdaniem pozwanego nie może ona wpłynąć na możliwość dalszej realizacji umowy kredytu, który może być nadal spłacany we frankach szwajcarskich. Powodowie otrzymali wszelkie informacje niezbędne dla dokonania oceny konsekwencji ekonomicznych niekorzystnej zmiany waluty, wyjaśniono im także zasady działania mechanizmu denominacji przewidzianego w umowie. Mogli dokonywać spłat bezpośrednio w walucie obcej, z pominięciem kursu sprzedaży z tabel kursowych. Postanowienia umowne dotyczące wypłaty i spłaty kredytu były indywidualnie uzgodnione ze stroną powodową, a postanowienia odsyłające do kursu kupna i sprzedaży franka szwajcarskiego określanego w tabeli kursów banku nie naruszały dobrych obyczajów oraz interesów konsumenta. Podniósł zarzut przedawnienia roszczenia.

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 22.01.2008r. roku powodowie działając jako konsumenci zawarli z pozwanym, umowę kredytu konsolidacyjnego nr (...) (...) denominowany do waluty CHF nr na kwotę 52.477,59 CHF na okres do dnia 1.01.2033r., oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytowania była spłata wcześniej zaciągniętych kredytów (§2ust.1umowy i §12ust1 k-28-30).

Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu – na finansowanie zobowiązań w kraju zostanie wypłacona w walucie polskiej, według kursu kupna dewiz obowiązującego w (...) (wg aktualnej Tabeli kursów) w dniu realizacji zlecenia płatniczego [umowa §5ust.2,3,4; k-28v-29]. Spłata nastąpi w miesięcznych ratach annuitetowych w drodze potrącania przez bank z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorców, potrącanie środków z rachunku w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty raty w walucie wymienialnej wg obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz [§13ust1i8 k-30i k-30v] Wypłata kredytu nastąpiła jednorazowo na rachunki zobowiązań z tytułu spłaty kredytów gotówkowych i spłaty zadłużenia na kartach kredytowych wskazany przez kredytobiorców [§5pkt1 umowy k-28v]. Umowa odwoływała się jeszcze do tabel kursowych w §10ust1 dotyczącym obliczania prowizji, §18 obejmującym niespłacenie raty, §19 dotyczącym spłaty zadłużenia przeterminowanego i §22ust2 obejmującym kwestie rozliczenia nadpłaty.

Wszystkie formalności związane z zawarciem umowy zostały przeprowadzone oddziale pozwanego banku. Doradca kredytowy poinformował powodów, że nie mają zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu złotowego w oczekiwanej przez nich wysokości. przedstawił ofertę kredytu denominowanego do CHF jako korzystniejszą od kredytu złotowego. Powodowie nie wiedzieli czy mogą negocjować warunki umowy, nie zostali o tym poinformowani. Składając wniosek kredytowy w dniu 11.01.2008r. powodowie podpisali zawarte w nim oświadczenie, wg którego nie skorzystali z przedstawionej w pierwszej kolejności oferty w walucie polskiej, dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami w walucie wymienialnej, w przypadku wzrostu kursu walut podwyższeniu podlega zarówno rata spłaty jak i kwota zadłużenia wyrażona w walucie polskiej, … zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych w razie wzrostu stopy referencyjnej ulega podwyższeniu oprocentowanie, które powoduje wzrost raty, przyjmują ryzyko zmiany kursów walutowych [wniosek kredytowy k-80v].

Nie poinformowano ich, że spłata kredytu może nastąpić w CHF, a w przygotowanej wg wzorca banku umowie nie zawarto takiej możliwości. Również wniosek kredytowy nie przewidywał takiej opcji. Nie przekazano im szczegółowej informacji o długoterminowym, poważnym ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany.

Nie wiedzieli, że bank samodzielnie ustala kursy walut obcych.

Nie przedstawiono również informacji, że w tym czasie w banku obowiązywał „ regulamin zawierania i wykonywania umów o przeprowadzenie natychmiastowych transakcji wymiany walut w (...) umożliwiający negocjację kursu wypłaty kredytu. Nie poinformowano ich również, że bank samodzielnie ustala wysokość kursów walut obcych. Umowa została podpisana w siedzibie banku, została przygotowana wcześniej. Powodowie zapoznali się z nią pobieżnie, nie zadawali pytań co do jej treści [zeznania powódki k-108-109, zeznania powoda k-110].

Pozwany wypłacił powodom tytułem kredytu kwotę 116.946,29 zł.

W dniu 8.09.2014r powodowie przeprowadzali rozmowę z doradą kredytowym, dotyczącą innej sprawy, doradca zaproponował możliwość spłat kredytu w CHF, powodowie wyrazili zainteresowanie i strony podpisały aneks nr(...) do umowy, który umożliwił spłatę rat w walucie kredytu. [aneks nr (...) do umowy kredytu z dnia 8.09.2014 r. k. 36].

Od dnia zawarcia umowy, tj. 22.01.2008 r. do dnia 2.09.2024r. bank otrzymał tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych łączną kwotę 153.211,13 zł, i 6.368,71 CHF oraz 611,05 zł tytułem prowizji i 200 zł tytułem opłaty za oszacowanie wartości nieruchomości oraz wydanie zaświadczenia (zaświadczenie banku z dnia 11.09.2024 r. k-38-43).

Dnia 5 września 2024 roku powodowie złożyli reklamację, , wskazując na abuzywność postanowień umownych ustanawiających mechanizm denominacji kwoty kredytu i kwot rat (reklamacja z dnia 5.09.2024 roku, k.45-46,pismo banku z dnia 27.09.2024 r. k. 48-49).

Powyższe ustalenia poczyniono w oparciu o powołane wyżej dokumenty oraz zeznania powodów.

W oparciu o przepis art. 235 ² § 1 pkt 2k.p.c. pominięto dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów, wobec ustalenia nieważności umowy.

ROZWAŻANIA PRAWNE

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyty denominowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków.

Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny, czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w §1pkt8, §5ust2pkt 2, ust. 3,4; §10ust.1, §13ust.8, §18ust.1, §19, §22 ust. 2 zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Na etapie wypłaty bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kurs waluty, mając nieograniczone prawo kształtowania wypłaconego świadczenia. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości udzielanego(wypłacanego) świadczenia głównego w czasie trwania stosunku prawnego. Pomimo że kwota kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie wypłacone świadczenie miało charakter uznaniowy. Pozwany nie zaproponował negocjacji kursu wypłaty kredytu, pomimo że taka procedura istniała.

Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów pozwanych jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać również, że nie było wystarczające pouczenie o ryzyku walutowym zawarte we wniosku kredytowym [że powodowie „ nie skorzystali z przedstawionej w pierwszej kolejności oferty w walucie polskiej, dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami w walucie wymienialnej, w przypadku wzrostu kursu walut podwyższeniu podlega zarówno rata spłaty jak i kwota zadłużenia wyrażona w walucie polskiej, … zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych w razie wzrostu stopy referencyjnej ulega podwyższeniu oprocentowanie, które powoduje wzrost raty, przyjmują ryzyko zmiany kursów walutowych”, i że zostali poinformowani o ryzyku zmiany kursów walut i stopy procentowej wobec czego ponoszą ryzyko] Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione.

Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże.

Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Oceny prawnej umowy nie zmienia zawarcie przez strony aneksu w dniu 8.09.2014r. Co prawda nieuczciwy charakter warunku indeksacji, został usunięty i powodowie od jego podpisania spłacają kredyt w CHF. Odpadła więc od tego momentu niepewność co do wysokości zobowiązania. Jednakże w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody [min. pkt 61 wyroku trybunału Sprawiedliwości z 29.04.2021 C-19/20]. Z aneksu nie wynika, by powodowie poprzez zmianę tego nieuczciwego warunku świadomie zrezygnowali z przywrócenia sytuacji, w jakiej znajdowaliby się w braku tego warunku. Tym samym nie zrzekli się możliwości powołania się na jego abuzywny charakter. Z ich punktu widzenia celem aneksu było jedynie zmniejszenie kosztów raty.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 26 lutego 2025r. o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powodowie mogą żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy mają w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas, gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na okres do dnia 1.01.2033 r., okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodowie domagają się zwrotu całości uiszczonych rat i żądanie jest uzasadnione.

Zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia jest bezzasadny. W sytuacji żądania ustalenia nieważności umowy konsumenckiego kredytu indeksowanego do waluty obcej i zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu nienależnie uiszczonych rat, całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym dopiero z tym momentem można mówić o wymagalności roszczenia i rozpoczęciu biegu przedawnienia.

W świetle powyższego na mocy art. 189 k.p.c. ustalono, że stosunek prawny wynikający z umowy kredytu konsolidacyjnego nr (...) (...) z dnia 22.01.2008 r. zawartej pomiędzy stronami, nie istnieje na skutek nieważności tej umowy.

W pkt 1 wyroku na zasadzie art. 405 i nast. uwzględniono żądanie w zakresie żądanych kwot 154.022,18zł i 6.368,71CHF.

O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od 30.11.2024r., tj dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu. Od tego momentu bank był wezwany do zapłaty pozostawał więc w opóźnieniu. Reklamacja z dnia 5.09.2024 nie obejmowała wezwania do zapłaty.

W pkt 3 wyroku ma mocy art. 98 k.p.c. zasądzono koszty postępowania, opłatę i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.

SSO Wojciech Hajduk