Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	Sandra Conrad

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 października 2024 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa M. O. (1), M. O. (2)

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego z dnia 22 marca 2006 roku nr (...) (...), zawarta pomiędzy powodami M. O. (1)
i M. O. (2) a pozwaną (...) jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda M. O. (1) kwotę 103.076,14 złotych ( sto trzy tysiące siedemdziesiąt sześć złotych czternaście groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 października 2023 roku;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki M. O. (2) kwotę 28.260,37 złotych ( dwadzieścia osiem tysięcy dwieście sześćdziesiąt złotych trzydzieści siedem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 5 października 2023 roku;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400 złotych ( sześć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku.

SSO Wojciech Hajduk

IC 966/23 UZASADNIENIE

Powodowie M. O. (1) i M. O. (2) w pozwie przeciwko (...) SA w W. domagali się:

-ustalenia, nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt 22.03.2006 nr (...) (...) z uwagi na jej nieważność;

-zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda rzecz kwoty 103.076,14zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od wniesienia pozwu

-zasądzenia na rzecz powódki kwoty 28.260,37zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od wniesienia pozwu

Uzasadnili, że. zawarli z pozwanym, umowę kredytu hipotecznego nr na kwotę 37.080,00 CHF, na okres 10.03.2036. Nie mieli możliwości negocjowania ani w zakresie wyboru sposobu uruchomienia kredytu, sposobu spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Zostało przerzucone na nich jako konsumentów ryzyko kursowe oraz ryzyko dowolnego kształtowania kursu wymiany waluty. Nie wyjaśniono mu mechanizmów ustalania kursu waluty przez bank, ani nie poinformowano o ryzyku walutowym. Postanowienia umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie. Umowa jest sprzeczna z naturą stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego, naruszono zasadę walutowości, jak też dobre obyczaje i ich interesy jako konsumentów. Zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz abuzywność postanowień umownych § 5ust3 i5, §10ust1, §13ust7 umowy. Powoduje to nieważność umowy w rozumieniu art. 58kc i uzasadnia żądanie ustalenie nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia. Domagają się zwrotu kwoty stanowiącej nadpłatę ponad otrzymaną od pozwanego kwotę kredytu. W odniesieniu do żądania ewentualnego domagają się nadpłaty wynikającej z bezskuteczności klauzul abuzywnych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zarzucił brak interesu prawnego oraz przedawnienie roszczenia. Zaprzeczył, aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali kredyt w CHF, nie byli namawiani do jego zawarcia, byli poinformowani o ryzyku kursowym, mieli opcję spłaty w walucie obcej z rachunku walutowego lub technicznego. Wysokość kursów waluty CHF ustalana przez bank odpowiadała kursom rynkowym i nie naruszała dobrych obyczajów. Złożył zarzut zatrzymania wypłaconego kapitału.

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 22.03.2006r. roku powód zawarł z pozwanym, umowę o kredyt (...), denominowany do waluty CHF nr (...) (...) na kwotę 37.080,00 CHF na okres do dnia 10.03.2036, oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytowania było sfinansowanie zakupu i remontu nieruchomości lokalowej. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu – na finansowanie zobowiązań w kraju zostanie wypłacona w walucie polskiej, według kursu kupna dewiz obowiązującego w (...) (wg aktualnej Tabeli kursów) w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Spłata nastąpi w miesięcznych ratach w drodze potrącania przez bank z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorców, potrącanie środków z rachunku w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty raty w walucie wymienialnej wg obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (aktualnej Tabeli kursów) [umowa §2 pkt1, §5pkt3-5; §13pkt1i7 k-27-31]. Wypłata kredytu nastąpiła w 2 transzach [§5pkt1-2 umowy k-28, zaświadczenie banku k-42].

Umowa odwoływała się do bankowej tabeli kursów również w §21ust1i2 dotyczącym przeliczeń kursowych w przypadku nadpłaty bądź niedopłaty po spłaceniu ostatniej raty, a także w §18pkt1i2, §19pkt1i2 dotyczącym spłaty zadłużenia przeterminowanego i odsetek w walucie innej niż PLN i §10pkt1 obejmującym przeliczenie prowizji (§10pkt1, §18pkt1i2, §22ust1i2 umowy k-29 i 33).

Zgodnie z §4 ust1pkt1 umowy warunkiem wypłaty kredytu było ustanowienie zabezpieczenia kredytu w postaci ubezpieczenia wkładu finansowego w (...) (k-28).

Wszystkie formalności zostały przeprowadzone oddziale pozwanego banku w G.. Powodowie nie mieli zdolności kredytowej do zaciągnięcia kredytu w PLN w oczekiwanej wysokości. Doradca kredytowy przyznał, że kredyt denominowany do CHF jest korzystniejszy. Składając wniosek kredytowy w dniu 8.09.2006r.. podpisali zawarte w nim oświadczenie, że poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych. Nie poinformowano ich, że spłata kredytu może nastąpić w CHF, a w przygotowanej wg wzorca banku umowie nie zawarto takiej możliwości. Również wniosek kredytowy nie przewidywał takiej opcji. Nie przekazano im szczegółowej informacji o długoterminowym, poważnym ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Przedstawiono jedynie porównanie wysokości rat dla kredytu w PLN i denominowanego. Nie wiedzieli, że bank samodzielnie ustala kursy walut obcych. Nie przedstawiono im również informacji, że w tym czasie w banku obowiązywał „ regulamin zawierania i wykonywania umów o przeprowadzenie natychmiastowych transakcji wymiany walut w (...) umożliwiający negocjację kursu wypłaty kredytu. Umowa została podpisana w siedzibie oddziału banku, została przygotowana wcześniej. Powodowie zapoznali się z nią pobieżnie, nie zadawali pytań co do jej treści.

[zeznania powoda k-236-237, zeznania powódki k-…, zeznania świadka R. W. k-203-205; oświadczenie zawarte w pkt9ppkt5 wniosku kredytowego k-134v ].

Raty potrącano z założonego rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego. W dniu 29.06.2006 strony zawarły aneks podwyższający kwotę kredytu o 7.820,75CHF do łącznej kwoty 44.900,75 CHF [ Aneks k-138]. W dniu 22.01.2010 strony zawarły aneks nr (...) do umowy , którym zawieszono spłatę kilku rat [aneks k-39-40]

W okresie do 29.06.2023 spłacili łącznie131.336,51zł [zaświadczenie k-42-49].

Wyrokiem z dnia 27.01.2015 Sąd okręgowy w Gliwicach IRC 981/14 rozwiązał małżeństwo powodów przez rozwód. W dniu 22.07.2021 powodowie zawarli umowę podziału majątku wspólnego [k-51-53]. Do chwili rozwodu powodowie spłacali kredyt wspólnie, razem spłacili 56.520,73zł Od rozwodu kredyt był spłacany przez powoda M. O. (3), który uiścił bankowi 74.815,78zł

Powyższy stan faktyczny ustalono głównie w oparciu o powołane wyżej dokumenty oraz zeznania powodów. Zeznania świadka miały znaczenie drugorzędne. Na skutek upływu czasu nie pamiętał okoliczności udzielenia kredytu powodom.

Powodowie również w znacznej części nie pamiętali okoliczności związanych z zawarciem umowy.

ROZWAŻANIA PRAWNE

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyty denominowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w §5ust3-5, §10ust1, §13ust.7, §18pkt1, §19pkt1i2 oraz §21ust1i2 zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz przede wszystkim spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty. Możliwość wypłaty kredytu w PLN wg uzgodnionego indywidualnie kursu wymiany oraz możliwość spłaty kredytu w CHF nie zostały wykazane. Nie wynikają z żadnego dokumentu złożonego do sprawy, ani z zeznań świadka.

Możliwości spłaty kredytu w walucie kredytu nie da się wywnioskować z §18 19 umowy, który przewiduje spłatę zadłużenia przeterminowanego w innej walucie, ale nie wspomina wprost o walucie kredytu i również odsyła to tabel kursowych. Dla przeciętnego konsumenta nie wynika z tego uprawnienie do terminowej spłaty w walucie kredytu, tym bardziej gdy nie zaproponowano rachunku w takiej walucie i w ogóle nie poinformowano go o tym.

Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powoda jako konsumenta jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie we wniosku kredytowym, że powodowie „poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych ”. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca. Powodowie nie miali realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 10.07.2024r. oraz 2.10.2024r o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na okres, który jeszcze nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Roszczenie nie jest przedawnione. W sytuacji żądania ustalenia nieważności umowy konsumenckiego kredytu indeksowanego do waluty obcej i zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu nienależnie uiszczonych rat, całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym dopiero z tym momentem można mówić o wymagalności roszczenia i rozpoczęciu biegu przedawnienia.

Złożony przez pozwanego zarzut zatrzymania jest bezzasadny. W ocenie sądu nie jest dopuszczalne automatyczne stosowania prawa zatrzymania w sytuacji, gdy oba świadczenia stron mają charakter pieniężny. W takiej sytuacji pozwanemu przysługuje dalej idące uprawnienie – dokonania potrącenia wzajemnych wierzytelności. W umowie wzajemnej wymiana dóbr zakłada różnorodzajowość przedmiotów świadczeń obu stron, co wyklucza potrącenie. Prawo zatrzymania, o którym mowa w art. 496 k.c. powinno być pojmowane jako środek zabezpieczenia roszczenia, które wymaga złożenia stosowanego oświadczenia prawo kształtującego. Skorzystanie z prawa zatrzymania ma zmierzać do zachowania faktycznej równowagi między osobami zobowiązanymi nawzajem do spełnienia świadczenia. Tym samym prawo zatrzymania co do zasady nie przysługuje w sytuacji, gdy uprawniony może doprowadzić do zaspokojenia swojej wierzytelności w wykonaniu przysługującego mu potrącenia. Prawo to winno być postrzegane jako instrument prawny, którego stosowanie aktualizuje się, gdy dłużnikowi nie przysługuje inny efektywny środek ochrony prawnej prawa podmiotowego. Takim środkiem niewątpliwie jest istnienie możliwości wykonania prawa potrącenia, gdzie skutek jest dalej idący – prowadzi do zaspokojenia własnego roszczenia.

W przypadku nieważności umowy kredytu podlegające zwrotowi świadczenia obu stron polegają wyłącznie na świadczeniu pieniędzy. Skoro zaś każdej ze stron służy wierzytelność pieniężna, to interes każdej z nich dostatecznie zabezpiecza potrącenie. Należy mieć również na uwadze cele dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. UE L nr 95, s. 29), można przyjąć, że powołanie się na prawo zatrzymania utrudnia lub uniemożliwia konsumentom realizację ich uprawnień.

W świetle powyższego na mocy art. 189kpc w pkt 1 ustalono, że umowa kredytu hipotecznego z dnia 22.03.2006 nr (...) (...), zawarta pomiędzy stronami jest nieważna,

w pkt 2 i 3 na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, Zgodnie z żądaniem. W pkt 4 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.