Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	Sandra Conrad

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 listopada 2023 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa S. S. (1), B. S. (1)

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie nieistnienia umowy kredytu i zapłatę

ustala, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 25 listopada 2004 roku zawarta pomiędzy powodami S. S. (1), B. S. (1) oraz pozwanym (...) z siedzibą w W. jest nieważna,

zasądza od pozwanego na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 65 055,54 złotych (sześćdziesiąt pięć tysięcy pięćdziesiąt pięć złotych pięćdziesiąt cztery grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 15 listopada 2023 roku,

w pozostałym zakresie powództwo oddala,

zasądza od pozwanego na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 6.400 złotych (sześć tysięcy czterysta złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku tytułem kosztów procesu.

SSO Wojciech Hajduk

IC 819/23 UZASADNIENIE

Powodowie S. S. (2) i B. S. (2) w pozwie przeciwko (...) SA w W. domagali się:

-ustalenia nieważności z umowy kredytu nr (...) z dnia 25.11.2004r,;

-zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 65.055,54zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 28.04.2023r,

Uzasadnili, że zawarli z pozwanym, umowę kredytu hipotecznego na kwotę 14.600,00 CHF, na okres 20 lat. Przyznana kwota kredytu została przeznaczona na zakup lokalu mieszkalnego. Nie mieli możliwości negocjowania ani w zakresie wyboru sposobu uruchomienia kredytu, sposobu spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Zostało przerzucone na nich jako konsumentów ryzyko kursowe oraz ryzyko dowolnego kształtowania kursu wymiany waluty. Nie wyjaśniono im mechanizmów ustalania kursu waluty przez bank, ani nie poinformowano o ryzyku walutowym. Postanowienia umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie. Umowa jest sprzeczna z naturą stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego, naruszono zasadę walutowości, jak też dobre obyczaje i interesy konsumentów. Zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz abuzywność postanowień umownych §5ust3i4, §13ust.8. Powoduje to nieważność umowy w rozumieniu art. 58kc i uzasadnia żądanie ustalenie nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia. Domagają się zwrotu kwot stanowiących część uiszczonych pozwanemu świadczeń, które do 1.02.2023 w tym kwoty 64 934,85 zł z tytułu dokonania spłaty rat oraz kwoty 120,71zł z tytułu skapitalizowanych odsetek.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zarzucił przedawnienie roszczenia. Zaprzeczył, aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali kredyt w CHF, nie byli namawiani do zawarcia umowy, byli poinformowani o ryzyku kursowym, mieli opcję spłaty w walucie obcej z rachunku walutowego lub technicznego. Wysokość kursów waluty CHF ustalana przez bank odpowiadała kursom rynkowym i nie naruszała dobrych obyczajów.

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 25.11.2004r. roku powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu (...) denominowanego do waluty CHF nr (...) na kwotę 14.620CHF, na okres do 1.11.2024r, oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytowania było sfinansowanie zakupu lokalu mieszkalnego [§2ust1 i §12ust4 umowy k-70 i k-73]. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu na finansowanie zobowiązań w kraju zostanie wypłacona w walucie polskiej, według kursu kupna dewiz obowiązującego w (...) (wg aktualnej Tabeli kursów) w dniu realizacji zlecenia płatniczego (§5ust3pkt2 i ust4k-72). Spłata nastąpi w miesięcznych ratach po upływie okresu karencji1.11.2004. (…) w drodze potrącania przez bank z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorców, potrącanie środków z rachunku w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty raty w walucie wymienialnej wg obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (aktualnej Tabeli kursów) [umowa §12ust1i4; §13ust1pkt1 i §13ust7 k-73-74].

Umowa odwoływała się do bankowej tabeli kursów również w §21ust1i2 dotyczącym przeliczeń kursowych w przypadku nadpłaty bądź niedopłaty po spłaceniu ostatniej raty, a także w §18pkt1i2 dotyczącym spłaty zadłużenia przeterminowanego (§18pkt1i2, §21ust1i2 umowy k-24 i 24v). Wypłata kredytu nastąpiła jednorazowo 6.12.2004r [§5ust1 umowy k-72, zaświadczenie banku k-20].

Wszystkie formalności zostały przeprowadzone oddziale banku. We wniosku kredytowym zawarto oświadczenie, że powodowie poniosą ryzyko zmian kursowych [wniosek kredytowy k-82]. Doradca kredytowy udzielił informacji, że powodowie mogą uzyskać jedynie kredyt frankowy w oczekiwanej przez nich wysokości, do innych nie posiadają zdolności kredytowej. Nie im przekazano szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Nie przedstawiono również informacji, że w tym czasie w banku obowiązywał „ regulamin zawierania i wykonywania umów o przeprowadzenie natychmiastowych transakcji wymiany walut w (...) umożliwiający negocjację kursu wypłaty kredytu. Zapewniono ich o stabilności kursu franka. Powodowie nie mieli świadomości, o możliwości jakiegokolwiek negocjowania warunków umowy, nie zostali o tym poinformowani. Umowa została podpisana w banku z udziałem doradcy kredytowego, powodowie przeczytali ją. Dokumenty zostały przygotowane wcześniej. Powodów nie poinformowano, że spłata kredytu może nastąpić w CHF, w przygotowanej wg wzorca banku umowie nie zawarto takiej możliwości. Również wniosek kredytowy nie przewidywał takiej opcji. W okresie do 11.02.2023r. spłacili 65.055,54zł [zeznania powódki k-100-101, zeznania powoda k-101-102, zaświadczenie banku z 10.10.2022r k-28-42].

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane wyżej dokumenty oraz spójne zeznania powodów i świadka B. K. [k-100] miały drugorzędne znaczenie. Na skutek upływu czasu świadek nie pamiętała procedur obowiązujących w banku w 2004r. zakresu obowiązku informacyjnego, ani swojej praktyki obsługi klientów. Przedłożone w formie elektronicznej dokumenty Regulamin zawierania i wykonywania umów o przeprowadzenie negocjowanych natychmiastowych transakcji wymiany walut w (...), pismo okólne dyrektora (...) w sprawie procedury produktowej…, informacja o ryzyku kursowymi ryzyku stopy procentowej, opinia dr. J. T. (na płycie CD k-83) pozostają bez znaczenia dla oceny sprawy. Opinia zawiera poglądy związane z oceną prawną umów denominowanych i indeksowanych. Pozwany nie wykazał by powodowie zostali pouczeniu o ryzyku, nie wynika to z żadnych dokumentów, a powodowie zaprzeczyli by otrzymali dokumenty złożone w formie elektronicznej na płycie CD (oświadczenie powodów na rozprawie w dniu 15.11.2023 k-101).

ROZWAŻANIA PRAWNE

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyty denominowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w §5 ust 3 i 4, §13ust.7, §18pkt1i2 oraz §21ust1i2 zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz przede wszystkim spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty. Twierdzenia pozwanego zawarte w odpowiedzi na pozew, że mieli możliwość wypłaty kredytu w PLN wg uzgodnionego indywidualnie kursu wymiany oraz możliwość spłaty kredytu w CHF nie zostały wykazane. Nie wynikają z żadnego dokumentu złożonego do sprawy, ani z zeznań świadka. Możliwości spłaty kredytu w walucie kredytu nie da się wywnioskować z §18 umowy, który przewiduje spłatę zadłużenia przeterminowanego w innej walucie, ale nie wspomina wprost o walucie kredytu i również odsyła to tabel kursowych. Dla przeciętnego konsumenta nie wynika z tego uprawnienie do terminowej spłaty w walucie kredytu, tym bardziej gdy nie zaproponowano rachunku w takiej walucie i w ogóle nie poinformowano go o tym.Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹ kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powoda jako konsumenta jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie we wniosku kredytowym, że powodowie „poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych ”. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 15.11.2023r. o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 20 lat, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21.

Zarzut przedawnienia roszczenia jest bezzasadny. W sytuacji żądania ustalenia nieważności umowy konsumenckiego kredytu indeksowanego do waluty obcej i zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu nienależnie uiszczonych rat, całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym dopiero z tym momentem można mówić o wymagalności roszczenia i rozpoczęciu biegu przedawnienia.

W świetle powyższego na mocy art. 189kpc w pkt 1 ustalono, że umowa kredytu hipotecznego (...) z dnia 25.11.2004r, zawartej pomiędzy stronami jest nieważna, w pkt 2 na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od dnia wyrokowania. Całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powoda poinformowano na ostatnim terminie rozprawy. Tym samym odsetki należą się od wyrokowania. W pkt 3 oddalono powództwo co do odsetek w pozostałym zakresie. W pkt 4 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.