Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 lipca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Wojciech Hajduk

po rozpoznaniu w dniu 30 lipca 2024 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa S. J., I. J. (1)

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) (...) zawarta w dniu 15.09.2005r. pomiędzy powodami i pozwanym jest nieważna.

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 52.251,56zł (pięćdziesiąt dwa tysiące dwieście pięćdziesiąt jeden złotych 56/100) z następującymi ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

-od kwoty 23.898,76zł (dwadzieścia trzy tysiące osiemset dziewięćdziesiąt osiem złotych 76/100) od dnia 12 sierpnia 2023r,

-od kwoty 8.254,41zł (osiem tysięcy dwieście pięćdziesiąt cztery złote 41/100) od dnia 6 maja 2024r,

3.  w pozostałej części powództwo oddala,

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400zł (sześć tysięcy czterysta złotych) kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku

SSO Wojciech Hajduk

IC 802/23 UZASADNIENIE

Powodowie S. J. i I. J. (2) w ostatecznie ukształtowanym żądaniu przeciwko (...) SA w W. domagali się:

-ustalenia nieważności u mowy kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) (...)/2005z dnia 15.09. 2005r.

-zasądzenia na ich rzecz kwoty 52.301,56zł zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty 23.898,76zł od dnia 22.03.2023r., od kwoty 4.142,82zł od 12.08.2023 [dnia następnego po doręczeniu odpisu] pozwu oraz od kwoty 8.254,41zł od dnia 16 maja 2024 [tj. następnego dnia po doręczeniu pisma rozszerzającego powództwo z 23.04.2024r pełn pozwanego]

Uzasadnili, że zawarli z pozwanym umowę kredytu (...) nr Nie mieli możliwości negocjowania ani w zakresie wyboru sposobu uruchomienia kredytu, sposobu spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Zostało przerzucone na nich jako konsumentów ryzyko kursowe oraz ryzyko dowolnego kształtowania kursu wymiany waluty. Nie wyjaśniono mu mechanizmów ustalania kursu waluty przez bank, ani nie poinformowano o ryzyku walutowym. Postanowienia umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie. Naruszono zasadę walutowości, jak też dobre obyczaje i ich interesy jako konsumentów. Zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz abuzywność postanowień umownych. Powoduje to nieważność umowy. w rozumieniu art. 58kc i uzasadnia żądanie ustalenie nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia. Domagają się zwrotu kwoty uiszczonych rat i kosztów dodatkowych, łącznie 44.047,15zł w tym 38.584,82zł nadpłaconych rat, 3.597,04 prowizji, 275,29zł składki ubezpieczeniowej do czasu ustanowienia hipoteki, 1540zł składki ubezpieczenia wkładu własnego, 50zł zaświadczenia uzyskanego na potrzeby niniejszego postępowania [pozew i pismo powodów z 23.04.2024 k- 159-175].

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zarzucił brak interesu prawnego oraz przedawnienie roszczenia. Zaprzeczył, aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali kredyt w CHF, nie byli namawiani do jego zawarcia, byli poinformowani o ryzyku kursowym, mieli opcję spłaty w walucie obcej z rachunku walutowego lub technicznego. Wysokość kursów waluty CHF ustalana przez bank odpowiadała kursom rynkowym i nie naruszała dobrych obyczajów. Złożył zarzut przedawnienia.

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 15.09.2005r. powodowie jako konsumenci zawarli z pozwanym umowę kredytu (...) nr (...) (...) na kwotę 47.628,87 CHF, na okres do 1.09.2035r., oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytowania było sfinansowanie zakupu i remontu lokalu mieszkalnego. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że

kredyt może być wypłacany:

-w walucie wymienialnej na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego

- w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju, w takim przypadku stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna Tabela kursów) obowiązujący w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego.

Spłata nastąpi w miesięcznych ratach w drodze potrącania przez bank z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorców, potrącanie środków z rachunku w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty raty w walucie wymienialnej wg obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz (aktualnej Tabeli kursów) [umowa §2ust1, §5ust3-5; §13pkt1i7 k-80-85].

Umowa odwoływała się również do tabel kursowych banku w §18ust1 §19pkt1i2, §22ust1 i 2, które dotyczyły spłaty zadłużenia przeterminowanego, rozliczenia oraz ewentualnej nadpłaty po spłaceniu kredytu [k-36].

Warunkiem zawarcia umowy było min. ubezpieczenie kredytu do czasu ustanowienia hipoteki oraz ubezpieczenie wkładu finansowego kredytobiorców [§4ust1pkt1ppkt3i4 umowy k-81].

Składając wniosek kredytowy w dniu 29.07.2005r. podpisali zawarte w nim oświadczenie, że poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych [pkt9ppkt5 wniosku kredytowego k-78v].

Wszystkie formalności zostały przeprowadzone w oddziale banku w G.. Powodowie byli zainteresowani kredytem w złotówkowym i o taki się starali. Zostali poinformowani, że nie mają zdolności kredytowej by otrzymać kredyt w PLN w oczekiwanej wysokości. Jednocześnie pracownik banku zaproponował kredyt w CHF, na który posiadali zdolność kredytową. Wskazał, że kredyt będzie rozliczany w PLN, raty będą potrącane z ich rachunku bankowego prowadzonego w PLN, a rozliczenia walutowe następują jedynie między bankami i powodów nie dotyczą. Nie poinformowano ich, że spłata kredytu może nastąpić w CHF, a w przygotowanej wg wzorca banku umowie nie zawarto takiej możliwości. Również wniosek kredytowy nie przewidywał takiej opcji. Nie przekazano im szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Nie przedstawiono również informacji, że w tym czasie w banku obowiązywał „ regulamin zawierania i wykonywania umów o przeprowadzenie natychmiastowych transakcji wymiany walut w (...) umożliwiający negocjację kursu wypłaty kredytu [zeznania powódki k-181-182, zeznania powoda k-182,].

Do 2.06.2023 powodowie spłacili łącznie 155.731,74zł w tym 275,29 składki ubezpieczenia do czasu ustanowienia hipoteki i 1540zł składki ubezpieczenia wkładu własnego, następnie w toku procesu do 24.01.2024 uiścili raty w wysokości 8.254,41zł [przelewy k- 160-175]

Powyższy stan faktyczny ustalono głównie w oparciu o powołane wyżej dokumenty. Powódka nie brała udziału w rozmowach dotyczących kredytu. Zeznania świadków E. C. [k-139-141] i A. B. [142-143] mają znaczenie drugorzędne, pomimo że brały udziału w zawieraniu umowy. Na skutek upływu czasu nie pamiętały okoliczności zawarcia umowy z powodami, zeznania dotyczyły ich praktyki w zakresie obsługi kredytobiorców. Przedłożone na płycie CD dokumenty pozostają bez znaczenia dla rozpoznania sprawy. Postępowanie dowodowe nie wykazało by zrealizowano również w procedurze udzielenia kredytu powodom zalecenia z pisma okólnego Dyrektora (...) dot min. obowiązku informacyjnego, kosztów obsługi kredytu, możliwości spłaty w CHF, poinformowania powodów o ryzykach walutowych oraz możliwości negocjowania kursu wypłaty kredytu.

ROZWAŻANIA PRAWNE -

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyty denominowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹kc..Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w §5ust3-5, §13pkt1i7, §18ust1, §19pkt1i2 oraz §22ust1i2 zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz przede wszystkim spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty. Twierdzenia, że mieli możliwość wypłaty kredytu w PLN wg uzgodnionego indywidualnie kursu wymiany oraz możliwość spłaty kredytu w CHF nie zostały wykazane. Nie wynikają z umowy, ani wniosku kredytowego, ani z zeznań świadków.

Pomimo, że kwotę kredytu wyrażono w CHF nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. powodowie, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty w PLN, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie we wniosku kredytowym, że powodowie „poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych ”. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca. Kredytobiorcy nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 15.05.2024r. o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chce jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 30 lat, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodowie domagali się jedynie części uiszczonego przez nich świadczenia. Żądanie jest więc uzasadnione w tym również z tytułu uiszczonych pozwanemu składek ubezpieczenia wkładu własnego kredytu oraz ubezpieczenia do czasu ustanowienia hipoteki [§4 umowy]. Było to świadczenie przekazane pozwanemu, który był beneficjentem ubezpieczenia podlega więc zwrotowi.

Żądanie kwoty 50zł tytułem zaświadczenia od umowy nie zostało wykazane.

Zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia jest bezzasadny. W sytuacji żądania ustalenia nieważności umowy konsumenckiego kredytu indeksowanego do waluty obcej i zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu nienależnie uiszczonych rat, całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym dopiero z tym momentem można mówić o wymagalności roszczenia i rozpoczęciu biegu przedawnienia.

W świetle powyższego na mocy art. 224§3kpc zamknięto rozprawę na posiedzeniu niejawnym i na zasadzie art. 189kpc oraz 405 kc w pkt 1 i 2 uwzględniono żądanie w zakresie ustalenia i zasądzenia roszczenia głównego w zakresie kwoty 52.251,56zł. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je zgodnie z żądaniem tj od kwoty 23.898,76zł od dnia 22.03.2023r., pozwany był wezwany do zapłaty tej kwoty pismem z 6.03.2023r., od kwoty pozostałej 4.142,82zł od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu tj 12.08.2023r. oraz od kwoty 8.254,41zł od dnia następnego po doręczeniu pisma procesowego z 23.04.2024 tj od dnia 16.05.2024r.

W pkt 3 oddalono powództwo w pozostałym zakresie. W pkt 4 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.