Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2022 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	Aleksandra Strumiłowska

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2022 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa D. K., M. K.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala, że stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego z dnia 11 kwietnia 2008 roku numer (...), zawartej pomiędzy (...) w W. a powodami D. K. i M. K., nie istnieje na skutek nieważności tej umowy;

2.  zasądza od pozwanego (...) z siedzibą w (...) w W. na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 166.063,18 (sto sześćdziesiąt sześć tysięcy sześćdziesiąt trzy 18/100) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 marca 2022 roku;

3.  w pozostały zakresie powództwo oddala;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400 (sześć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów procesu.

SSO Wojciech Hajduk

IC 782/20 UZASADNIENIE

Powodowie D. K. i M. K. domagali się zasądzenia od pozwanego (...) W. kwoty 166.063,18zł z odsetkami od 8.09.2020 oraz ustalenia nieistnienia stosunku prawnego z umowy o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF z dnia 11.04.2008 r. zawarta pomiędzy pozwanym a powodami.

Ewentualnie domagali się zapłaty kwoty 78.869,59zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 8.09.2020r

Uzasadnili, że w dniu 11.04.2008 roku zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego, umowę o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 171.000zł na okres 324 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Zgodnie z §2 ust. 1 umowy, kwota kredytu została wyrażona w złotówkach, wg. § 7 ust. 4 Regulaminu wypłata następowała w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z Tabelą banku obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. Spłata opierała się na przeliczeniu przez kurs sprzedaży ustalony wg Tabeli kursowej banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu. Raty spłaty kredytu pobierane były z rachunku bankowego Kredytobiorców. Bank w sposób dowolny ustalał kursy walut, nie poinformowano powodów w sposób rzetelny i wyczerpujący o ryzyku kursowym. Powodowie zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 prawa bankowego poprzez brak określenia kwoty i waluty kredytu oraz abuzywność powołanych wyżej postanowień umownych. Wg powodów umowa nie tylko nie określa wysokości kredytu w złotych polskich, ale także nie precyzuje mechanizmu dokonania przeliczenia, co daje bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania co powoduje jej nieważność. Niezależnie od tego powodowie podnieśli, iż stosunek umowny został tak ukształtowany, że ryzyko walutowe zostało przerzucone w całości na konsumenta i w tym zakresie naruszono obowiązek informacyjny banku. Powoduje to nieważność umowy i uzasadnia żądanie ustalenia nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył również aby umowa była nieważna i zaprzeczył aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Zarzucił również przedawnienie roszczenia.

SĄD USTALIŁ:

W dniu 11.04.2008 roku powodowie powodowie D. K. I M. K. zawarli z (...) SA (poprzednikiem prawnym pozwanego), umowę o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 171.000zł na okres 324 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR 3M. Celem kredytowania były spłata wcześniejszego kredytu mieszkaniowego, modernizację, dowolny cel konsumpcyjny i spłatę innych zobowiązań. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu jest indeksowana do CHF, spłata nastąpi w równych miesięcznych ratach [umowa § 2 pkt 1-3 k-49]. Z „Regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez (...) stanowiącego wg § 1pkt 2 umowy integralną jej część wynika, że wypłata kredytu następowała wg kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków, saldo zadłużenia wyrażone jest w walucie obcej i obliczane wg kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu, a w przypadku wypłaty w transzach, saldo jest obliczane wg kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz, raty kredytu pobierane są w dniu ich wymagalności z rachunku bankowego kredytobiorcy prowadzonego w złotych, wyrażone są w walucie obcej wg kursu sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty [ §7 pkt4; § 9 pkt2 ppkt1 regulaminu k-57-58]. Wraz z umową powodowie podpisali oświadczenie, wg którego min. zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej, są świadomi tego ryzyka które może mieć wpływ na wysokość całego zobowiązania i wysokość raty kredytu, oświadczyli ponadto, że „ zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka kursowego, będąc świadomi ryzyka rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w PLN i dokonują wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej, są świadomi, że ryzyko kursowe związane jest z wahaniami kursów waluty do której indeksowany jest kredyt, ma wpływ na wysokość zobowiązania i raty kredytu, saldo wyrażone jest w walucie obcej”, a także że „zostali zapoznani przez pracownika banku z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej, są świadomi ponoszenia tego ryzyka, które ma wpływ na wysokość zobowiązania i raty” [oświadczenia powodów k-155 oraz oświadczenie k-157, oświadczenie k-170].

Wszystkie rozmowy i formalności zostały przeprowadzone w mieszkaniu powodów oraz w oddziale banku. Przedstawiono im ofertę kredytu indeksowanego do CHF jako najkorzystniejszą, ponadto nie mieli zdolności kredytowej do zawarcia umowy kredytu złotówkowego w oczekiwanej wysokości. W trakcie spotkań poinformowano, że wahania kursowe CHF są minimalne od wielu lat, jest to waluta stabilna i nie będą miały wpływu na ratę kredytu. Przygotowaną do podpisania umowę pracownik banku przywiózł do domu powodów, gdzie się z nią zapoznali, przeczytali ją, zwrócili uwagę na istotne ich zdaniem fragmenty. Nie przekazano im szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Zabezpieczeniem kredytu było ustanowienie hipoteki kaucyjnej na rzecz banku na nieruchomości – odrębnej własności lokalu w G. przy ul (...), KW (...), cesja praw z polisy ubezpieczenia oraz oświadczenie o poddaniu się egzekucji [zeznania powoda D. K. k299-300, zeznania powódki M. K. k-399, wniosek o kredyt hipoteczny k-151-153, umowa k-49-54, regulamin k-55-63, decyzja kredytowa k-159, §7ust1i2 oraz §9 umowy k-51). Powodowie do 8.04.2020r. spłacili 166.063,18zł [zaświadczenie k-75-89].

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane wyżej dokumenty i zeznania powodów. Zeznania świadka A. S. [k-260-265] mają dla sprawy drugorzędne znaczenie, świadek nie miał kontaktu z powodami, nie brał udziału przy sporządzaniu umowy. Był i jest pracownikiem pozwanego. Zeznania dotyczyły min. obowiązków pracowników banku w zakresie udzielania informacji klientom, w okresie gdy zawierana była umowa, w oderwaniu od konkretnej sytuacji powodów, sposobu przedstawienia im oferty i okoliczności zawarcia umowy.

SĄD ZWAŻYŁ

Okoliczność, że pozwany jest następcą prawnym (...) SA (...) pozostaje poza sporem. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w regulaminie, stanowiącym integralną część umowy, klauzule ryzyka walutowego są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego [§7 pkt4; § 9 pkt2 ppkt1 regulaminu k-57-58] zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową. Umowa kredytowa odsyłając do §7 pkt4; § 9 pkt2 ppkt1 regulaminu zastrzega warunki indeksacji świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów walut obcych obowiązującej w banku." Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹ kc.

Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów pozwanych jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie w załączniku do umowy że „ zostali zapoznani z kwestią ryzyka kursowego, będąc świadomi ryzyka rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w PLN i dokonują wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej, są świadomi, że ryzyko kursowe związane jest z wahaniami kursów waluty do której indeksowany jest kredyt, ma wpływ na wysokość zobowiązania i raty kredytu, saldo wyrażone jest w walucie obcej”, a także że „zostali zapoznani z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej, są świadomi ponoszenia tego ryzyka, które ma wpływ na wysokość zobowiązania i raty” [oświadczenia powodów k-155 oraz oświadczenie k-157, oświadczenie k-170]. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, co nie miało miejsca.

Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione, a pracownik banku zapewniał o stabilnym kursie franka.

Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy.

Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 2.03.2022r. o możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 27 lat, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności (ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy), niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej. Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodowie domagali się zasądzenia kwoty 166.063,18zł z odsetkami od 8.09.2020r. Żądanie zapłaty obejmuje świadczenia uiszczone przez powodów na rzecz pozwanego od zawarcia umowy do kwietnia 2020r. jest uzasadnione. Zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia jest bezzasadny. W świetle art. 120 §1 kc bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne lub gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Możliwość taką otworzyły orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości. Pierwszymi były wyroki z 30.04.2014r C-26/13, z 20.09.2017 r. C-186/16, z 20.09.2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z 3.10 2019 r. C-260/18. Dla kredytobiorcy obecnie jest to termin 6 letni [art. 120§kc w zw. z art. 5 ust 1 ustawy z dnia 13.04.2018 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw] , okres ten należy liczyć od 21.09.2017r. [wyrok Trybunału Sprawiedliwości 20 września 2017 r. C-186/16 jednoznacznie określający sytuację prawną konsumenta]. Wniesienie pozwu przerwało termin przedawnienia.

Zgłoszony na rozprawie w dniu 2.03.2022 przez pełnomocnika pozwanego zarzut zatrzymania jest nieuzasadniony. Zarzut ma charakter materialnoprawny i żeby odniósł procesowy skutek musi zostać zgłoszony przez odpowiednio (materialnoprawnie) umocowaną osobę bezpośrednio powodowi bądź jego pełnomocnikowi, o ile pełnomocnik posiada umocowanie do przyjęcia oświadczenia o charakterze materialnoprawnym i dokonywania czynności o charakterze materialnoprawnym. Pełnomocnictwo udzielone przez pozwany bank radcy prawnemu R. C. nie zawiera umocowania do dokonywania czynności o charakterze materialnoprawnym [pełnomocnictwo k-148].

W świetle powyższego na mocy art. 189kpc w pkt 1 ustalono, że stosunek prawny z umowy kredytu hipotecznego z dnia 11.04. 2008r. nr (...) zawartego pomiędzy (...) SA i powodami nie istnieje na skutek nieważności umowy , w pkt 2 na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od dnia wyrokowania. Całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na takie postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym odsetki należą się od wyrokowania. W pkt 3 w pozostałej części powództwo co do odsetek oddalono jako bezzasadne. W pkt 4 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.