Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Łucja Oleksy-Miszczyk

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2025 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. O. (O.)

przeciwko G. B.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej G. B. na rzecz powoda J. O. kwotę 71.279,25 (siedemdziesiąt jeden tysięcy dwieście siedemdziesiąt dziewięć 25/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 listopada 2022r.;

2.  w pozostałej części powództwo oddala;

3.  tytułem kosztów procesu zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5.083,18 (pięć tysięcy osiemdziesiąt trzy 18/100) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności wyroku;

4.  nakazuje pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 385,06 (trzysta osiemdziesiąt pięć 06/100) złotych tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych;

5.  nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 452,03 (czterysta pięćdziesiąt dwa 03/100) złote tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk

Sygnatura akt I C 772/23

UZASADNIENIE

Powód J. O. wniósł o zasądzenie od pozwanej G. B. kwoty 130.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 listopada 2022r. Z uzasadnienia pozwu wynika, że dochodzone roszczenie stanowi zachowek po zmarłym M. O..

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Podniosła, że strony nie podjęły próby ugodowego załatwienia sprawy, co uzasadnia skierowanie sprawy do mediacji. Wywodziła, że powód od wielu lat mieszkał poza Polską i nie interesował się losem spadkodawcy. Podniosła również zarzut przedawnienia roszczenia.

Sąd ustalił co następuje:

M. O. zmarł w dniu 22 lutego 2018r. Strony są jego jedynym dziećmi, a zarazem jedynymi spadkobiercami ustawowymi. Zmarły był właścicielem nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym położonej w L. (powiat (...)) przy ul. (...), opisanej w księdze wieczystej (...) oraz nieruchomości gruntowej położonej w L. opisanej w księdze wieczystej (...). Umową darowizny z dnia 20 grudnia 2011r. spadkodawca przeniósł własność obu nieruchomości na pozwaną. W umowie darowizny ustanowiono na rzecz spadkodawcy dożywotnią, bezpłatną służebność mieszkania w całym domu mieszkalnym posadowionym na nieruchomości opisanej w księdze wieczystej (...) wraz z prawem korzystania z urządzeń służących do wspólnego użytku i zabudowań gospodarczych w niezbędnym zakresie oraz prawem swobodnego poruszania się po nieruchomości (akt urodzenia powoda, akt małżeństwa pozwanej, akt zgonu spadkodawcy k. 7-9, wydruk księgi wieczystej k. 15, umowa darowizny k. 67).

Nieruchomości wyczerpywały całość majątku spadkowego jaki stanowi podstawę do obliczenia zachowku (okoliczność niesporna).

Pismem z dnia 11 października 2022r pełnomocnik powoda wezwał pozwaną do zapłaty zachowku w kwocie 130.000 zł. Wezwanie doręczono pozwanej dnia 18 października 2022r. (wezwanie do zapłaty i dowód doręczenia k. 10-11).

Wartość nieruchomości opisanej w księdze wieczystej (...) wedle stanu z chwili darowizny i cen aktualnych wynosi 54.047 zł (opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego k 110).

Wartość nieruchomości opisanej w księdze wieczystej (...) wedle stanu z chwili darowizny tj. z uwzględnieniem ustanowionej na nieruchomości służebności i cen aktualnych wynosi 231.070 zł, przy czym wartość nieruchomości z pominięciem służebności wynosiłaby 278.885 zł, natomiast wartość służebności to 47.815 zł (opinia biegłego rzeczoznawcy majątkowego k 133 i nast.).

Pozew w niniejszej sprawie wniesiony został w dniu 21 kwietnia 2023r. (data nadania – koperta k. 25).

Opisany stan faktyczny nie był miedzy stronami sporny, a wyceny nieruchomości dokonane w toku postępowania przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego nie były przez strony kwestionowane.

Sąd zważył co następuje:

W myśl art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. (art. 993 § 1 k.c. i art. 995 § 1 k.c.).

W orzecznictwie ukształtował się pogląd, iż brak majątku spadkowego nie wyłącza możliwości dochodzenia zachowku przez spadkobiercę, jeżeli zachodzą podstawy doliczenia przysporzeń i darowizn zdziałanych przez spadkodawcę. W takich warunkach podstawę obliczenia zachowku w oparciu o przepis art. 993 i nast. k.c. stanowi wartość dokonanych darowizn. Sytuacja taka zachodzi w niniejszej sprawie.

Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu, natomiast roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku (art. 1007 § 1 i 2 k.c.).

Otwarcie spadku na gruncie niniejszej sprawy miało miejsce 22 lutego 2018r. Pozew złożony został 21 kwietnia 2023r. , a więc po upływie pięciu lat od daty otwarcia spadku. Niemniej zgodnie z art. 118 zd. 2 k.c. w jego aktualnym brzmieniu koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Zasada oznaczenia końca terminu przedawnienia na ostatni dzień roku kalendarzowego została wprowadzona ustawą z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U.2018.1104) zmieniającej kodeks cywilny z dniem 9 lipca 2018 r. (zwaną dalej ustawą zmieniającą) .

Przepisy przejściowe zamieszczone w art. 5 ustawy zmieniającej stanowią:

1. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

2. Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.

O ile zasada wyrażona w art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej wydaje się być jasna, o tyle w praktyce pojawiły się wątpliwości co do treści ust. 2 art. 5, który to przepis stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w art. 5 ust. 1. Kwestia ta była już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwale z dnia 13 maja 2022r. , III CZP 46/22 i wyroku z dnia 12 grudnia 2023r. , II CSKP 1917/22. Z zaprezentowanej tam linii orzeczniczej wynika, że art. 5 ust. 2 ustawy zmieniającej jako przepis szczególny, określający wyjątek od przyjętej przez ustawodawcę zasady, musi być wykładany ściśle, w sposób który nie rozszerza jego zastosowania na stany nim nie objęte. Dotyczy on w praktyce tylko tych terminów, które uległy na skutek nowelizacji skróceniu, a zatem ogólnego dziesięcioletniego terminu przedawniania, który ustawa zmieniająca skróciła do lat sześciu, ale już nie terminu trzyletniego przewidzianego dla roszczeń okresowych i związanych z działalnością gospodarczą, albowiem ten termin nie został w wyniku nowelizacji skrócony. Kierując się przedstawioną przez Sąd Najwyższy wykładnią należy uznać, że do terminu opisanego w art. 1007 k.c., który nie został skrócony na skutek wejścia w życie ustawy zmieniającej, stosować należy regułę wyrażoną w art. 5 ust. 1 tej ustawy, a co za tym idzie do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych (jak ma to miejsce na gruncie niniejszej sprawy) stosuje się od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej przepisy kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą. Do obliczenia terminu przedawnienia ma zatem zastosowanie przepis art. 118 zd. 2 k.c. w jego aktualnym brzmieniu, a koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, którym w realiach niniejszej sprawy jest 31 grudnia 2023r. Zarzut przedawnienia roszczenia okazał się w tej sytuacji nietrafny.

Ustalając wartość darowizn stanowiących podstawę obliczenia zachowku Sąd uwzględnił fakt, że nieruchomość zabudowana opisana w księdze wieczystej (...) obciążona została służebnością. Obowiązek uwzględnienia tej okoliczności wynika wprost z art. 995 § 1 k.c. nakazującego obliczenie wartości przedmiotu darowizny z chwili jej dokonania. Pozwana nabyła w drodze darowizny nieruchomość obciążoną służebnością, a obciążenie to było dokonane jednocześnie z darowizną i pozostawało z nią w funkcjonalnym i gospodarczym związku. Wywody strony powodowej jakoby najpierw doszło do zawarcia umowy darowizny, a dopiero następnie do obciążenia przedmiotu darowizny, są oderwane od zasad wykładni oświadczeń woli określonych w art. 65 k.c., w szczególności nie uwzględniają oczywistego na gruncie zawartej umowy darowizny zamiaru stron i celu umowy, jakim było przeniesienie własności nieruchomości na pozwaną, przy jednoczesnym zagwarantowaniu darczyńcy służebności mieszkania i korzystania z nieruchomości. W tych warunkach, opierając się o opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego, Sąd przyjął iż wartość darowizny dotyczącej nieruchomości zabudowanej wynosi 231.070 zł.

Łączna wartość dokonanych darowizn wynosi 285.144 zł (231.070 plus 54.074). W toku dziedziczenia ustawowego strony dziedziczyłyby po spadkodawcy po ½. W ramach zachowku powodowi przysługuje prawo do żądania ½ udziału spadkowego (art. 991 § 1 k.c.) i w tej części powództwo okazało się zasadne.

Pozwana w toku procesu powołując się na przepis art. 5 k.c. i brak zainteresowania ze strony powoda losem spadkodawcy wnosiła o obniżenie przysługującego powodowi zachowku. Ciężar wykazania okoliczności, na które pozwana się powoływała spoczywał zgodnie z art. 6 k.c. na stronie pozwanej. Powód zakwestionował podnoszone przez pozwaną zarzuty, a pozwana nie naprowadziła żadnych wniosków dowodowych pozwalających na dokonanie ustaleń zgodnych z jej twierdzeniami. W konsekwencji Sąd nie znalazł podstaw do stosowania art. 5 k.c.

O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481 § 1 i 2 k.c., mając na względzie, iż pozwana otrzymała wezwanie do zapłaty 18 października 2022r., a zgodnie z treścią tego wezwania zapłaty należało dokonać w termin 14 dni od daty jego otrzymania.

Orzeczenie o kosztach postępowania Sąd oparł o przepis art. 100 k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdziału przy przyjęciu, że powód utrzymał się ze swoim roszczeniem w 54%. Na poniesione przez strony koszty postępowania złożyły się opłata od pozwu , koszty zastępstwa procesowego obu stron oraz uiszczona w toku procesu przez powoda zaliczka na wydatki związane z opinia biegłego. O nieuiszczonych kosztach sądowych orzeczono w w oparciu o przepis art. 113 u.k.s.c., obciążając nimi strony stosownie do wyników postępowania.

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk