Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Tadeusz Trojanowski
Protokolant:	Monika Atałap

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2023 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa B. M.

przeciwko Skarbowi Państwa, którego interesy reprezentuje i działa na jego rzecz (...) z siedzibą w W.

o ustalenie

1.  oddala powództwo;

2.  odstępuje od obciążenia powódki kosztami procesu.

SSO Tadeusz Trojanowski

Sygn. akt I C 625/22

UZASADNIENIE

Powódka B. M. wniosła o ustalenie bezskuteczności oświadczeń pozwanego Skarbu Państwa – (...) ( (...)) z dnia 13 maja 2022 roku złożonych w formie aktu notarialnego przed notariuszem M. J. Kancelaria Notarialna Notariusz M. J. w C. o wykonaniu prawa nabycia nieruchomości gruntowych położonych w P. przy ul. (...) w Gminie T. w powiecie (...), działka nr (...) o łącznej powierzchni 29,04 ha dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą (...) (rep. (...) – nieruchomość 1) oraz działka nr (...) o powierzchni 12,22 ha dla której ten sam sąd prowadzi księgę wieczystą (...) (rep. (...) nieruchomość 2) oraz obciążenie pozwanego kosztami postępowania. W uzasadnieniu wskazała, iż własność obu nieruchomości została jej przyznane w toku administracyjnego postępowania egzekucyjnego wobec (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. na mocy ostatecznego postanowienia o przyznaniu własności. Zgodnie z przepisami o kształtowaniu ustroju rolnego organ egzekucyjny Naczelnik(...) urzędu Skarbowego w G. zawiadomił (...) Oddział w C. o dokonaniu sprzedaży w drodze licytacji ww. nieruchomości. Po prawidłowym zawiadomieniu (które dokonało się za drugim razem) (...) złożył oświadczenia objęte pozwem. W ocenie powódki są one bezskuteczne albowiem zostały złożone po upływie terminu miesięcznego przewidzianego przepisami o kształtowaniu ustroju rolnego oraz Kodeksu cywilnego. Spóźnione oświadczenie wynika w ocenie powódki z tego, iż Naczelnik (...) US w G. zawiadamiał o sprzedaży dwukrotnie. Powódka jako skuteczne uznaje zawiadomienie pierwsze; pozwany za skuteczne uznaje zawiadomienie drugie. Powódka ma interes prawny w żądaniu ustalenia ich bezskuteczności. Jest to jedyna droga do wyeliminowania stanu niepewności prawa oraz doprowadzenia do utożsamienia stanu faktycznego ze stanem prawnym.

Pozwany w odpowiedzi wniósł o oddalenie powództwa oraz obciążenie powódki kosztami postępowania. W uzasadnieniu podniósł, iż pozwany Skarb Państwa - (...) nie posiada legitymacji procesowej biernej. (...) jest państwową osobą prawną odrębną od Skarbu Państwa jedynie wykonującą z mocy ustawy wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych w stosunku do mienia Skarbu Państwa. Zarząd ten jest wykonywany we własnym imieniu. Niezależnie od tego podniesiono, iż oświadczenie o nabyciu nieruchomości zostało złożone w przepisanym do tego terminie.

Sąd ustalił:

Powódka brała udział w licytacji obu nieruchomości objętych pozwem w toku administracyjnego postępowania egzekucyjnego wobec (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.. Powódka w licytacji zaoferowała najwyższe ceny za każdą z nieruchomości. Na skutek ostateczności postanowień o przybiciu postanowieniami z 4 listopada 2021 roku Naczelnik(...)Urzędu Skarbowego w G. przyznał własność obu nieruchomości powódce. Postanowieniami z 24 grudnia 2021 roku Dyrektor(...) utrzymał w mocy oba te postanowienia. Dnia 3 lutego 2022 roku Naczelnik wydający postanowienia z 4 listopada 2021 roku stwierdził ich ostateczność (postanowienia k. 46 – 70; klauzule ostateczności k. 73 - 79).

Dnia 4 lutego 2022 roku Naczelnik (...) urzędu Skarbowego w G. przesłał do Sądu Rejonowego w Gliwicach – Wydziału Ksiąg Wieczystych elektroniczne wnioski o dokonanie zmian wpisów w księdze wieczystej tj. wykreślenie wpisów o wszczęciu egzekucji z nieruchomości oraz ujawnienie powódki jako nowego właściciela. Pismami z 7 lutego 2022 roku przekazał wyżej opisane dokumenty tj. postanowienie o przyznaniu własności wraz z klauzulą ostateczności (korespondencja do SR Gliwice – VIII Wydziału Ksiąg Wieczystych k. 81 - 89). Pismem z 16 lutego 2022 roku Naczelnik zawiadomił o sprzedaży w drodze licytacji również pozwanego. Zawiadomienie to pozwanemu doręczono w dniu 17 lutego 2022 roku. Pozwany pismem z 15 marca 2022 roku poinformował powódkę, iż zawiadomienie to jest nieskuteczne albowiem dołączonych do niego dokumentów nie sporządzono w należytej formie (przepisy ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego wymagają dołączenia do zawiadomienia oryginalnych dokumentów – pismo k. 101). W dniu 13 maja 2022 roku pozwany przed notariuszem M. J. prowadzącą kancelarię notarialną w C. złożył w formie aktu notarialnego oświadczenie o nabyciu nieruchomości za ceny odpowiadające cenom ich nabycia w postępowaniu egzekucyjnym (pod warunkiem ich wydania). Z treści obu aktów notarialnych wynika, iż dokumenty w prawidłowej formie (...) otrzymał w dniu 15 kwietnia 2022 roku (np. k. 116). Pismem z 13 maja 2022 roku pozwany zawiadomił o wykonaniu prawa nabycia nieruchomości i w związku z tym wyznaczył termin 7 dni na protokolarne wydanie nieruchomości we władanie (...) zapowiadając skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego o wydanie nieruchomości wraz z równoczesnym naliczeniem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości (oświadczenie k. 105 – 106, 109 – 110; akty notarialne k. 113 - 125)

Powódka została wpisana jako wyłączna właścicielka obu nieruchomości w dniu 23 maja 2022 roku z mocą od 21 kwietnia 2022 roku (art. 29 ustawy; wydruki z ksiąg wieczystych objętych pozwem k. 127 - 137). Pismem z 18 maja 2022 roku powódka wezwała pozwanego do natychmiastowego wycofania z Sądu wieczystoksięgowego wniosków o zmianę właściciela obu nieruchomości, niepodejmowania działań naruszających przysługujące wyłącznie powódce prawo własności obu nieruchomości oraz złożenia oświadczenia o wygaśnięciu uprawnienia do złożenia oświadczenia o nabyciu nieruchomości z końcem dnia 17 marca 2022 roku. Pozwany w odpowiedzi datowanej na 1 czerwca 2022 roku oświadczył, iż nie zamierza zastosować się do wezwania. (korespondencja k. 91 - 99)

Powyższe ustalenia faktyczne poczyniono na podstawie dokumentów podlegających z mocy art. 243 ² kpc zaliczeniu w poczet materiału dowodowego. Ich prawdziwość oraz autentyczność ostatecznie nie została zakwestionowana przez żadną ze stron; nie wzbudziła również wątpliwości Sądu. W ocenie Sądu rozstrzygnięcie sprawy możliwe było w oparciu o znajdujące się w aktach sprawy dokumenty.

Sąd zważył:

Powództwo podlegało oddaleniu albowiem pozwany Skarb Państwa – (...) z siedzibą w W. nie posiada legitymacji biernej w niniejszej sprawie. Zgodnie z art. 2 ust. 1 oraz art. 9 ust. 2 pkt 4 i 5 ustawy o (...) jest państwową osobą prawną. Do jego zadań należy między innymi obrót nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa oraz administrowanie zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne. Sam Ośrodek jest następcą likwidowanych Agencji Rynku Rolnego oraz Agencji Nieruchomości rolnych (art. 45 – 46 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o (...); art. 18 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego). Zgodnie natomiast z art. 5 ust. 1 ustawy z 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa Skarb Państwa powierza (...) wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia, którego zasady gospodarowania określa ta ustawa (art. 1 i 2 ustawy). Skarb Państwa pozostaje zatem właścicielem dysponowanych przez Ośrodek nieruchomości. Według art. 5 ust. 2 ustawy Ośrodek, obejmując we władanie powierzone składniki mienia Skarbu Państwa (zasób własności rolnej Skarbu Państwa), wykonuje we własnym imieniu prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do osób trzecich, jak również we własnym imieniu wykonuje związane z tymi składnikami obowiązki publicznoprawne. Ośrodek zatem pełni tylko i wyłącznie funkcje powiernicze. Nadto zgodnie z art. 33, 34 oraz 40 ust. 1 Kodeksu cywilnego Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Skarb Państwa jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych. Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwowe osoby prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego jeżeli nabycie nieruchomości rolnej następuje w wyniku (…) orzeczenia (…) organu egzekucyjnego wydanego na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym (…) (...) działający na rzecz Skarbu Państwa może złożyć oświadczenie o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą ceny tej nieruchomości. Zgodnie z art. 3 ust. 10 w zw. z art. 4 ust. 5 ustawy oraz art. 598 i nast. prawa pierwokupu Naczelnik Urzędu Skarbowego w G. winien był zawiadomić uprawnionego z tytułu prawa nabycia o nabyciu nieruchomości. Zawiadomienie to winno mieć określoną treść i zawierać dokumenty w odpowiedniej formie (wypis z rejestru gruntów). Prawo nabycia można wykonać w ciągu jednego miesiąca od daty zawiadomienia (...) o sprzedaży.

Powyżej przytoczone przepisy w ocenie Sądu potwierdzają brak legitymacji biernej po stronie pozwanej Skarbu Państwa. To (...) jest uprawniony do wykonywania prawa nabycia nieruchomości i nabywa ją na rzecz Skarbu Państwa. Jednocześnie z chwilą nabycia zostaje mu powierzone wykonywanie prawa własności tych nieruchomości nie stając się ich właścicielem. Udział Skarbu Państwa ogranicza się jedynie do przysporzenia po jego stronie aktywów w postaci prawa własności nieruchomości; jednakże sam Skarb Państwa nie bierze aktywnego udziału w procedurze nabycia. W szczególności to nie Skarb Państwa winien być zawiadamiany o nabyciu nieruchomości i to nie Skarb Państwa składa oświadczenie o jego nabyciu. (...) nie jest jego statio fisci; fakt iż jest on powiernikiem Skarbu Państwa nie przekreśla jego osobowości prawnej a tym samym jego samodzielności w obrocie gospodarczym. Nie uniemożliwia (...) samodzielnego działania w procedurze nabywania nieruchomości a następnie samodzielnego nimi dysponowania (zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki).

Powyższe okoliczności uzasadniały oddalenie powództwa z uwagi na brak legitymacji biernej po stronie pozwanego.

Powódka proces przegrała zatem co do zasady winna zostać obciążona kosztami postępowania. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie należy zastosować zasadę od wyjątku i odstąpić od obciążania powódki kosztami postępowania. Sprawa dotyczyła nieruchomości, których proces nabycia był długotrwały; angażował, mroził i blokował po stronie powódki znaczne środki finansowe. Przedłużenie nabywania nieruchomości spowodowane było czynnikami za które powódka nie ponosiła odpowiedzialności tj. niewłaściwe zawiadomienie (...) o nabyciu nieruchomości a dalej niewłaściwe wezwanie powódki ze strony (...) o prawidłowe dokumenty. Powództwo zostało oddalone z powodu braku legitymacji biernej po stronie pozwanego Skarbu Państwa. Powódkę reprezentował profesjonalista który nie zainicjował procedury przekształceń podmiotowych po stronie pozwanej a Sąd nie widział podstaw do działania w tym zakresie z urzędu. Nadto w ocenie Sądu powódka i jej reprezentant działali w dobrej wierze oznaczając pozwanego jako Skarb Państwa – (...) posiłkując się orzecznictwem oraz doktryną tym niemniej mógł zostać wprowadzony w błąd treścią aktów notarialnych w których (...) zrealizował prawo nabycia. Akt notarialny został sporządzony przez notariusza a zatem profesjonalistę, osobę wykonującą zawód zaufania publicznego a zatem pełnomocnik sporządzając pozew działał w zaufaniu do treści tych aktów. W treściach tych aktów operuje się pojęciem „Skarbu Państwa – (...)” zarówno w części wstępnej jak i w jednostce redakcyjnej zatytułowanej „oświadczenie o wykonaniu prawa nabycia”; osobę która się stawiła by złożyć oświadczenie o wykonaniu prawa nabycia określono mianem „pełnomocnika Skarbu Państwa – (...)”; określenia te są używane zamiennie z samym „(...) ( (...))”. Mimo, iż w decydującym fragmencie użyto wyrażenia, iż dana osoba „wykonuje przysługujące (...) działającemu na rzecz Skarbu Państwa prawo nabycia” to całość obu aktów w tym zakresie jest nieprzejrzysta i mogła, niezależnie od zapisów ustawowych, wprowadzać w błąd co do podmiotu odpowiedzialnego za nabycie nieruchomości i mogło mieć decydujące znaczenie przy ustalaniu, kogo w niniejszym procesie pozwać. Powyższe okoliczności uzasadniają zastosowanie w niniejszej sprawie art. 102 kpc

SSO Tadeusz Trojanowski

.