Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: Sędzia Leokadia Krośniak-Cebulska

Protokolantka: Anna Olejnik-Alencynowicz

po rozpoznaniu w dniu 4 sierpnia 2022 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa T. B., M. B.

przeciwko (...)
z siedzibą w W.

o ustalenie

1.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego (...) Nr (...) (...) zawarta w dniu 13 marca 2008 roku pomiędzy M. B. i T. B.
a (...) w W. jest nieważna;

2.  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

3.  ustala, że koszty postępowania znoszą się wzajemnie.

Sędzia Leokadia Krośniak-Cebulska

Sygn. akt I C 566/20

UZASADNIENIE

T. i M. B. wnieśli ostatecznie o ustalenie nieważności umowy kredytu z 11 marca 2008 roku nr (...) (...) zawartej z pozwanym (...) z siedzibą w W. ( (...)) oraz o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz solidarnie lub łącznie kwoty 114.890,48 zł i 4.868,86 CHF tytułem zwrotu świadczenia nienależnego z ustawowymi odsetkami za opóźnienie; ewentualnie o ustalenie bezskuteczności niektórych postanowień umowy (§ 4 ust.1 pkt 2, § 4 ust. 2, § 16 ust. 1, § 22 ust. 2 pkt 1 części ogólnej umowy) a nadto obciążenie pozwanego kosztami postępowania (k.196v-197).

W uzasadnieniu wskazali, iż z pozwanym bankiem zawarli jako konsumenci umowę kredytu denominowanego do waluty obcej z wykorzystaniem standardowego wzorca umownego, aneksowaną w maju 2013 roku. Niektóre postanowienia umowne, w szczególności inkorporowana klauzula denominacyjna nie została z powodami indywidualnie uzgodniona i jako taka jest ona bezskuteczna w rozumieniu art. 385 ¹ k. c. Pozwany nie poinformował powodów o sposobie i mechanizmie ustalania kursu CHF, stosowaniu dwóch różnych kursów waluty służących ustalaniu kapitału kredytu i spłaty rat kredytu oraz o ponoszeniu przez powodów nieograniczonego ryzyka kursowego wynikającego z umowy. Uzasadniając żądanie ewentualne powodowie wskazali, iż świadczenia stron określono w sposób naruszający granicę swobody umów. Sposób ustalania wysokości kwoty podlegającej wypłacie oraz zwrotowi jest jednostronnie ustalany przez pozwanego, według jego swobodnego uznania, bez jakichkolwiek zasad ich ustalania przez co świadczenie jest niedokładnie oznaczone; przez to umowa jest sprzeczna z ustawą. Nadto umowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego albowiem pozwany przed zawarciem umowy nie uwrażliwił powodów na ryzyko kursowe, nie poinformował ich o możliwości jednostronnego kształtowania przez siebie wysokości zadłużenia, jednostronnej i autorytarnej zmiany spreadu walutowego przez co naruszał interesy powodów jako klientów oraz konsumentów; zawierając i wykonując umowę kierował się wyłącznie interesem własnym. Uzasadniając interes prawny w żądaniu ustalenia wskazali, iż istnieje niepewność prawna dotycząca ważności omawianej umowy; obie strony inaczej oceniają jej ważność i obowiązywanie. Zawarty w maju 2013 roku aneks do umowy nie wpływa na zasadność żądań. Jego podpisanie nie oznacza zawarcia ugody czy też odnowienia zobowiązania. Przed wniesieniem pozwu powodowie bezskutecznie próbowali rozwiązać spór pozasądowo. Uzasadniając ostateczne stanowisko wskazali, iż dochodzą zapłaty za pełen okres wykonywania umowy (11.03.2008 – 21.02.2022) albowiem nie istnieje ryzyko podniesienia zarzutu przedawnienia

Pozwany w odpowiedzi wniósł o oddalenie powództwa oraz obciążenie powodów kosztami postępowania. W obszernym uzasadnieniu zaprzeczył, by umowa kredytu była sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego a przez to nieważna erga omnes czy też bezskuteczna względem powodów; że zawiera ona klauzule niedozwolone; że warunki umowy kredytu nie były indywidualnie uzgadniane z powodami, że kursy walut stosowane przez pozwanego były ustalane w oderwaniu od realiów rynkowych; że kredyt denominowany w CHF jest w rzeczywistości kredytem złotówkowym. Podniósł, iż roszczenia są nieudowodnione zakwestionował wyliczenia z treści pozwu wskazując jednocześnie, iż łączna wysokość spłaconego kredytu jest niższa aniżeli otrzymanego świadczenia.

Sąd ustalił:

Strony w dniu 11 marca 2008 roku zawarły umowę kredytu hipotecznego (...) nr (...) (...). Pozwany udzielił im kredytu mieszkaniowego w wysokości 80.841,91 CHF z przeznaczeniem m.in. na nabycie lokalu mieszkalnego. Kredytu udzielono na 480 miesięcy. Szacunkowy całkowity koszt kredytu miał wynieść 237.180,97 zł; wysokość kosztu kredytu z tytułu odsetek 102.215,11 CHF. Kredyt był wypłacony w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w Rzeczypospolitej Polskiej (§ 4 ust.1 pkt 2 COU); w przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej stosowany był kurs kupna dla dewiz obowiązujący u pozwanego w dniu realizacji zlecenia płatniczego według aktualnej tabeli kursów (§ 4 ust. 2 COU); prowizja od udzielonego kredytu płatna była w dniu zawarcia umowy i przeliczona na walutę polską przy zastosowaniu wynikającego z tabeli kursów kursu sprzedaży dla dewiz w przypadku wpłaty w formie przelewu środków lub pieniędzy w formie gotówkowej (§ 16 ust. 1 COU); w przypadku dokonywania spłat zadłużenia kredytobiorcy z rachunku oszczędnościowo rozliczeniowego środki z rachunku były pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej w której udzielony był kredyt przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego u pozwanego w dniu 1- go każdego miesiąca według aktualnej tabeli kursów (par. 22 ust. 2 pkt 1 COU) (umowa k. 34 - 42).

Zawarcie umowy kredytu nastąpiło po przeprowadzeniu standardowej procedury obowiązującej w pozwanym banku: powodowie złożyli stosowny wniosek, następnie pracownik pozwanego wyjaśniał im różnicę pomiędzy kredytem walutowym oraz złotowym z przedstawieniem odpowiednich symulacji. W pozwanym banku przykładano wagę do tego, by nie proponować kredytu w CHF w razie stwierdzenia, iż potencjalny kredytobiorca nie posiada zdolności kredytowej do otrzymania kredytu w PLN. Zwracano przy tym uwagę, iż winno się zaciągać kredyt w walucie, w której się zarabia, wyjaśniano różnicę pomiędzy kursem kupna a kursem sprzedaży oraz istotę ryzyka kursowego; informowano o możliwości negocjacji kursu waluty. Istniała możliwość zabrania projektu umowy do domu w celu przeprowadzenia dokładniejszej analizy. Upoważnieni pracownicy pozwanego podpisywali umowę jako pierwsi (zeznania świadków B. R. k. 183v; A. K. k. 183v – 184v; przesłuchanie stron k. 256 - 259)

Wypłata kredytu nastąpiła 21 marca 2008 roku po kursie 2,2240 co stanowiło równowartość 179.792,41 zł. (zaświadczenie k. 50 - 54). W dniu 13 maja 2013 roku strony podpisały aneks do umowy na mocy którego m. in. do umowy dodano załącznik w postaci zasad ustalania kursów wymiany walut oraz spreadu, który pozwany zobowiązywał się stosować. Nadto pozwany otworzył dla powodów dodatkowy bezpłatny nieoprocentowany rachunek prowadzony w walucie kredytu; spłata kredytu miała następować z rachunku walutowego oraz złotowego z zastrzeżeniem, iż środki pieniężne z rachunku złotowego będą pobierane w przypadku, gdy na rachunku walutowym brak będzie środków pieniężnych w ilości wystarczającej na spłatę raty (aneks k. 43)

Według stanu na dzień 18 czerwca 2020 roku zadłużenie powodów z tytułu umowy kredytu wynosiło 65.550,63 CHF w tym kapitał niezapadły 65.369,87 CHF; odsetki skapitalizowane niezapadłe 68,49 CHF; odsetki, opłaty, prowizje i koszty bieżące 112,27 CHF. Spłacono do tego czasu łącznie 33.642,91 CHF tj. 100.516,13 PLN z czego kapitał 15.472,04 CHF tj. 48.888,63 zł; odsetki 18.70,16 CHF tj. 51.625,88 PLN oraz odsetki karne 0,71 CHF tj. 1,62 PLN (zaświadczenie k. 50 - 54)

Pismem z 26 czerwca 2020 roku powodowie wystąpili do pozwanego z reklamacją żądając zapłaty kwoty 47.386 zł tytułem nadpłaty, kwoty stanowiącej sumę wszystkich świadczeń pobranych bezpośrednio w walucie waloryzacji, ewentualnie kwoty stanowiącej sumę spełnionych przez powodów świadczeń w tym w szczególności rat kapitałowo – odsetkowych, prowizji oraz opłat a nadto świadczeń spełnionych bezpośrednio w walucie CHF (na wypadek uznania przez pozwanego nieważności umowy). Pozwany w odpowiedzi odmówił uznania zgłoszonych roszczeń (korespondencja przedprocesowa k. 55 - 61)

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o w/w dokumenty, zeznania świadków i powodów. Świadkowie na skutek upływu czasu nie pamiętali przebiegu spotkań związanych z zawarciem umowy, ani obowiązujących procedur. Zeznania dotyczyły przyjętej praktyki, jednakże w oderwaniu od konkretnej sytuacji powodów. Nie dano wiary zeznaniom powodów w zakresie przebiegu rozmów przed udzieleniem spornego kredytu w jakim twierdzili, iż pozwany bank kwestionował ich zdolność do otrzymania kredytu w PLN , że nie uprzedzano ich o ryzyku kursowym, że nie przedstawiono im historii kursu CHF na przestrzeni lat, że nie uprzedzano ich, iż wysokość raty kredytu będzie zależna od kursu franka. Zeznania te są sprzeczne, w dalszej części powodowie zeznali, iż mieli świadomość związku pomiędzy wzrostem kursu CHF a wzrostem raty, w końcu stwierdzili, iż dokładnie przebiegu rozmów nie pamiętają. Zeznania stron w tym zakresie są próbą przerzucenia własnych zaniedbań na pozwanego. Wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego był niecelowy; jego uwzględnienie spowodowałoby niepotrzebne przedłużenie postępowania oraz generowało zbędne jego koszty.

Sąd zważył:

Powództwo było częściowo zasadne. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy o kredyt denominowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów zgodnie z art. 353 ¹ k.c.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron. Powodowie zarzucali, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując pro unijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ § 1k.c., konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego (wskazane w poprzedniej części uzasadnienia) zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w § 4 ust.1 pkt 2, 4 ust. 2, 16 ust. 1, 22 ust. 2 pkt 1 swojej części ogólnej zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty. Twierdzenia, że powodowie mieli możliwość wypłaty kredytu w PLN wg uzgodnionego indywidualnie kursu wymiany oraz możliwość spłaty kredytu w CHF nie zostały wykazane. Nie wynikają z żadnego dokumentu złożonego do sprawy, ani z zeznań świadków. Możliwość negocjacji kursu była elementem procedury kredytowej tym niemniej nie wykazano, by powodowie w chwili zawierania umowy o tym wiedzieli. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego, dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc.

Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów pozwanych jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 4 sierpnia 2022 roku o obowiązkach i możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ § 1 k.c. żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione. Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 40 lat a okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

W świetle powyższego na mocy art. 189 k.p.c. w punkcie pierwszym wyroku ustalono, że umowa kredytu mieszkaniowego opisana w sentencji uzasadnianego wyroku jest nieważna. Wyłączenie bowiem mechanizmu waloryzacji z umowy uniemożliwiałoby przeliczenie kwoty kredytu wypłaconego w złotych na CHF, a co za tym idzie ustalenie wysokości rat. Tak więc umowa bez niedozwolonych postanowień nie określałaby essentialia negotii umowy kredytu określonych w art. 69 prawa bankowego.

Wobec ustalenia, że umowa jest nieważna oddalono powództwo w zakresie żądania ewentualnego.

Oddaleniu podlegało również żądanie zapłaty. Powodowie zarówno w chwili wniesienia pozwu jak i w chwili zamykania rozprawy spłacili na rzecz pozwanego kwotę niższą aniżeli otrzymana od banku; suma wpłaconych przez powodów kwot jest ciągle mniejsza aniżeli otrzymana przez nich od pozwanego. Pozwany zatem nie jest wzbogacony kosztem powodów a jednocześnie po stronie powodowej nie doszło do zubożenia. Art. 410 §1 k. c. w zw. z art. 405 k. c. nie dają podstaw do uwzględnienia powództwa w tej części. Zastosowanie art. 405 i następne k.c. daje możliwość sensownego rozliczenia wzajemnych roszczeń stron. Sąd nie podziela stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21. Pogląd ten jest formułowany contra legem. Poza tym Zgodnie z art. 87 § 1 ustawy z 2017 r. o Sądzie Najwyższym, uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby, z chwilą ich podjęcia, uzyskują moc zasad prawnych. Skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. Uchwały Sądu Najwyższego mające moc zasady prawnej, wiążą tylko składy Sądu Najwyższego. Marginalnie można wskazać, iż roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia nie jest roszczeniem o świadczenie okresowe a możliwość jego dochodzenia otwiera się dopiero po skutecznym (tj. prawomocnym) podważeniu ważności umowy.

Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji. Uwzględnienie żądania wskazanego ostatecznie jako główne zwalnia sąd z badania zasadności żądania ewentualnego. Koszty procesu zniesiono wzajemnie na zasadzie art. 100 k.p.c. wobec częściowego uwzględnienia żądań.

Sędzia Leokadia Krośniak – Cebulska