Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lutego 2025 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Wojciech Hajduk

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2025 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa G. K. (1), R. K.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

1.  ustala, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) (...) z dnia 29 kwietnia 2008 zawarta pomiędzy pozwanym powódką R. K. i jej mężem P. K. oraz następnie przystępującym do długu G. K. (1) jest nieważna,

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki R. K. kwoty 237.342,15zł (dwieście trzydzieści siedem tysięcy trzysta czterdzieści dwa złote 15/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 15.11.2023r.,

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda G. K. (1) kwotę 45.867zł (czterdzieści pięć tysięcy osiemset sześćdziesiąt siedem złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 15.11.2023r.,

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.800zł (jedenaście tysięcy osiemset złotych) kosztów postepowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku

SSO Wojciech Hajduk

IC 435/24 UZASADNIENIE

Powodowie R. K. i G. K. (1) w ostatecznie ukształtowanym żądaniu przeciwko (...) domagali się :

-ustalenia, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) (...) z dnia 29.04.2008 zawarta pomiędzy pozwanym a powódką R. K. i jej mężem P. K. i przystępującym do długu G. K. (1) jest nieważna,

-zasądzenia od pozwanego na ich rzecz powódki R. K. kwoty 237.342,15zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15.11.2023r do dnia zapłaty

-zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda G. K. (1) kwoty 45.867zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 15.11.2023r do dnia zapłaty.

[pozew i pismo powodów z 25.11.2024 k-214]

Uzasadnili, że powódka R. K. wraz z mężem P. K. zawarli z pozwanym, umowę nr(...) o kredyt hipoteczny, opiewający na kwotę 107.730,77CHF, na okres 300 miesięcy. Przyznana kwota kredytu została przeznaczona na zakup domu mieszkalnego, spłatę wcześniejszych zobowiązań kredytowych. Nie wyjaśniono im mechanizmów ustalania kursu waluty przez bank. Umowę zawarli na postawie wzorca banku. Nie negocjowali jej. W efekcie nie znali faktycznej wysokości zobowiązania. domagają się ustalenia jej nieważności i zwrotu uiszczonych rat.

Po śmierci P. K. zawarli z bankiem umowę przystąpienia do umowy ich syna G. K. (1), nadto podpisali aneks, na mocy którego nastąpiła zmiana waluty na PLN.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali kredyt w CHF, nie byli namawiani do jego zawarcia, byli poinformowani o ryzyku kursowym. Wysokość kursów waluty CHF ustalana przez bank odpowiadała kursom rynkowym i nie naruszały dobrych obyczajów. Zarzucił brak konsumenckiego charakteru umowy z uwagi na działalność gospodarczą P. K., oraz że aneksem nr (...) nastąpiło jej przewalutowanie na PLN, które powoduje, że żądania są bezzasadne.

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 29.04.2008r. roku powódka R. K. wraz z mężem P. K. zawarli z pozwanym, umowę o kredyt hipoteczny nr (...) (...) denominowany do waluty CHF na kwotę na kwotę 100.730,77 CHF na okres 300 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytowania było sfinansowanie zakupu domu mieszkalnego i spłatę wcześniejszych kredytów.

Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu – na finansowanie zobowiązań w kraju zostanie wypłacona w walucie polskiej, według kursu kupna dewiz obowiązującego w (...) (wg aktualnej Tabeli kursów) w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Spłata nastąpi w miesięcznych ratach annuitetowych w drodze potrącania przez bank środków zgromadzonych na rachunku (...), walutowym lub technicznym. Umowa stanowiła dalej, że w przypadku dokonywania spłaty z rachunku (...) pobieranie środków z rachunku w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty raty w walucie wymienialnej wg obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności kursu sprzedaży dla dewiz [Część szczegółowa umowy §2pkt 1-7; §6pkt3; §7pkt3-5; k-12-13, Część ogólna umowy §4ust1pkt1i2 i §4ust2; §20ust1i3; §21ust1i2pkt 1-2 k-16-25; zeznania powódki k-172-173, zeznania powoda k-173]. Wypłata kredytu nastąpiła 12.05.2008 [część szczegółowa umowy §6 pkt 1-3 k-13, zaświadczenie banku k-42-47].

Wszystkie formalności zostały przeprowadzone w oddziale banku. Składając wniosek kredytowy w dniu 22.04.2008r. powódka i jej mąż podpisali zawarte w nim oświadczenie, że „ nie skorzystali z przedstawionej w pierwszej kolejności oferty w walucie polskiej, dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytami w walucie wymienialnej, w przypadku wzrostu kursu walut podwyższeniu podlega zarówno rata spłaty jak i kwota zadłużenia wyrażona w walucie polskiej, … zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych w razie wzrostu stopy referencyjnej ulega podwyższeniu oprocentowanie, które powoduje wzrost raty, przyjmują ryzyko zmiany kursów walutowych i zmiany stóp procentowych. Informacja o ryzyku zmiany kursów waluty i stopy procentowej zawarto w §10pkt2 części szczegółowej umowy [wniosek kredytowy k- 111, umowa k-15]. Umowę podpisano i środki wypłacono kredytobiorcom. Kredyt był spłacany w PLN, potrącany z konta kredytobiorców.

Powód G. K. (1) od 2004r. prowadził działalność gospodarczą w zakresie doradztwa informatycznego i zarządzania urządzeniami informatycznymi. Zarejestrowana była w K. przy ul (...), przy czym wykonywana była głównie zdalnie. Do jej prowadzenia potrzebował jedynie sprzętu informatycznego [wydruk CEiDG k- 101, zeznania powoda k- 173].

W dniu 18.03.2016r. P. K. zmarł. Spadek po nim odziedziczyła w całości jego żona R. K. [kopia postanowienia SR w Gliwicach z 16.10.2017r. INs 1676/16 k-177].

Powód G. K. (1) przeprowadził się do matki - powódki R. K.. Postanowił, że będzie uczestniczył w spłacie kredytu i odciąży w tym zakresie powódkę.

W dniu 20.11.2020 pozwany oraz powodowie zawarli umowę przystąpienia do długu powoda G. K. (2) oraz Aneks nr(...) zawarty w związku ze śmiercią P. K., w którym dokonano jej przewalutowania kredytu na PLN i w tym zakresie zmieniono oraz określono na nowo treść umowy . W części szczegółowej wskazano, że kwota kapitału ze skapitalizowanymi odsetkami na dzień podpisania aneksu stanowi 60.754,56zł co stanowi 251.256,56zł. Kwota bieżących odsetek wynosi 764.01zł. Określono przeznaczenie kredytu i czas trwania (1.04.2033r.), zgodnie z pierwotną umową. Wskazano nowe oprocentowanie WIBOR (...) określonej aneksem k-28v]. W części ogólnej umowy min. określono definicje, którymi posługuje się umowa (...) k-30v], oprocentowanie kredytu (...) k-31], obowiązek informacyjny banku w razie zmiany oprocentowania [(...) COU k-31], opłaty i prowizje (...) COU k-31-31v], zabezpieczenia (...) COU k-31v], zasady spłaty (...) k31v-33], zasady rozwiązania i wypowiedzenia(...) COU k-33], zasady zmiany i reklamacji (...) COU oraz art. (...) aneksu k-33v i k-34v]. W art. (...) aneksu określono, że nie stanowi on odnowienia umowy w rozumieniu art. 506kc i 507kc [k-34]. Celem aneksu było przystąpienie do długu przez powoda G. K. (1) po śmierci ojca, by ułatwić powódce - jego matce spłatę kredytu. Dodatkowo powód zamieszkał z matką i poczuwał się do obowiązku partycypowania w spłacie. Kredyt przewalutowano na jego wniosek, gdyż uznał, że waluta CHF jest nieprzewidywalna [zeznania powoda k-173].

Powódka spłaciła 237.342,15zł, zaś powód po przystąpieniu do umowy 45.876zł [zaświadczenie k-42-47, historia rachunku k-179-181, przelewy G. K. (1) k-182-211].

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane wyżej dokumenty zeznania powódki R. K. były nieprzydatne do poczynienia ustaleń z uwagi na jej problemy z pamięcią, ponadto kredytem zajmowała się jej zmarły mąż. Zeznania świadka A. S. [k-147-151] potwierdzają potwierdzają podpisanie przez kredytobiorców we wniosku kredytowym oświadczenia o poinformowaniu o ryzyku kursowym i wyjaśnieniu tego ryzyka, przy czym istotne jest, że świadek nie pamięta szczegółów i okoliczności zawierania umowy, odwoływała się do standardowej procedury obsługi klientów. Na skutek upływu czasu nie można ustalić czy poinformowano ich o możliwości spłaty kredytu w CHF, ani czy przekazano im szczegółową informacji o ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Nie wiadomo również czy przekazano im informację, że w tym czasie w banku obowiązywał „ regulamin zawierania i wykonywania umów o przeprowadzenie natychmiastowych transakcji wymiany walut w (...) umożliwiający negocjację kursu wypłaty kredytu. Ciężar dowodu w tym zakresie obciąża pozwanego, okoliczności te uznano więc za niewykazane.

Przedłożone przez pozwanego dokumenty na płycie CD nie dotyczą umowy, ani okoliczności jej zawarcia.

ROZWAŻANIA PRAWNE

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyty denominowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Prowadzeni działalności gospodarczej przez G. K. (1) nie wpływa na ocenę konsumenckiego charakteru umowy. Powód udziela doradztwa informatycznego. Rejestracja działalności pod aktualnym adresem zamieszkania tj pod adresem zakupionej przez powódkę i jej męża nieruchomości, była wynikiem przeprowadzenia się do tej nieruchomości i spełnieniem wymogu ewidencyjnego. Nieruchomość zapewnia spełnienie potrzeb mieszkaniowych. Ponadto powód nie zawierał umowy lecz jego ojciec, a ocena jej charakteru prawnego następuje na chwilę jej zawarcia. Dla oceny konsumenckiego charakteru umowy decydujące znaczenia ma cel, do jakiego zmierza dana osoba dokonując konkretnej czynności prawnej, a nie fakt, czy prowadzi w ogóle działalność gospodarczą (czy formalnie ją zarejestrowała) lub czy czynność prawna mieści się w zakresie formalnie prowadzonej działalności gospodarczej czy zawodowej. Nawet w przypadku umów o podwójnym charakterze za konsumenta należy uznać daną osobę, gdy cele związane z działalnością handlową nie są dominujące w ogólnym kontekście umowy. W niniejszej sprawie celem umowy było nabycie domu mieszkalnego i zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych, a prowadzenie działalności przez powoda, który przystąpił do umowy po 12 latach nie ma znaczenia.

Analiza spornej umowy kredytu z 29.04.2008r. przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powoda jako konsumenta poprzez niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w części szczegółowej w (...); (...); (...); oraz część ogólnej w (...) i (...); (...); (...)k-16-25;zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Na etapie wypłaty bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kurs waluty, mając nieograniczone prawo kształtowania wypłaconego świadczenia. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości udzielanego(wypłacanego) świadczenia głównego w czasie trwania stosunku prawnego. Pomimo że kwota kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie wypłacone świadczenie miało charakter uznaniowy. Pozwany nie zaproponował negocjacji kursu wypłaty kredytu, pomimo że taka procedura istniała. Kredyt był wypłacony w PLN wg przeliczenia dokonanego przez bank. Pozwany nie wykazał by powodowie mieli w tym zakresie wybór.

Przede wszystkim bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów o ryzyku walutowym. Podpisane przez powódkę i jej męża we wniosku kredytowym oświadczenie o zapoznaniu z ryzykami związanymi z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej i ryzyku zmiennej stopy procentowej jest niewystarczające. Bank powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby płynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia dla konsumenta w przypadku dewaluacji waluty. Pozwany nie wykazał pracownik banku wypełnił ten obowiązek.

Powódka i jej mąż nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do spłacania rat w CHF nie ma znaczenia dla oceny naruszenia obowiązku informacyjnego banku. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże.

Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Oceny prawnej umowy nie zmienia zawarcie w dniu 20.11.2020r. przez strony umowy przystąpienia do długu i aneksu Co prawda nieuczciwy charakter warunku denominacji, został usunięty i powodowie od jego podpisania spłacają kredyt w PLN. Odpadła więc od tego momentu niepewność co do wysokości zobowiązania. Jednakże w świetle art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Takie stwierdzenie pociąga za sobą przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, chyba że konsument poprzez zmianę nieuczciwego warunku zrezygnował z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody [min. pkt 61 wyroku trybunału Sprawiedliwości z 29.04.2021 C-19/20]. Z aneksu nie wynika, by powodowie poprzez zmianę tego nieuczciwego warunku świadomie zrezygnowali z przywrócenia sytuacji, w jakiej znajdowaliby się w braku tego warunku. Tym samym nie zrzekli się możliwości powołania się na jego abuzywny charakter. Z ich punktu widzenia celem aneksu było jedynie zmniejszenie kosztów raty.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 6.11.2024r. o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 25 lat, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21].

Powodowie domagali się zwrotu całości uiszczonych łącznie z kosztami ubezpieczenia i opłatami. Żądanie jest uzasadnione.

Na skutek śmierci P. K. spadek po nim odziedziczyła w całości powódka R. K., która tytułem spłaty rat uiściła 237.342,15zł. Powód G. K. (1) po przystąpieniu do umowy uiścił tytułem rat kwotę 45.867zł.

Na zasadzie art. 235 ² §1pkt2 kpc pominięto dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów wobec ustalenia nieważności umowy

W świetle powyższego na zasadzie art. 224§3kpc w pkt 1 na zasadzie art. 189kpc ustalono, że umowa kredytu hipotecznego (...) z oprocentowaniem zmiennym (...) (...) z dnia 29.04.2008 zawarta pomiędzy pozwanym oraz powódką R. K. i P. K. jest nieważna,

w pkt 2 na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty zgodnie z żądaniem. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc. Pozwany był wezwany do zapłaty żądanej kwoty pismem 14.09.2023, pozostawał więc w opóźnieniu

w pkt 3 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.800zł tytułem kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku