Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	Sandra Conrad

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 grudnia 2024 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa P. K., A. K.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego (...) z siedzibą w W. na rzecz powodów P. K. i A. K. kwotę 159.590,32 złotych ( sto pięćdziesiąt dziewięć tysięcy pięćset dziewięćdziesiąt złotych trzydzieści dwa grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24 listopada 2023 roku;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400 złotych ( sześć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku.

SSO Wojciech Hajduk

IC 376/24 UZASADNIENIE

Powodowie P. K. i A. K. w pozwie przeciwko (...) SA w W. domagali się zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 159.590,32zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 24.11.2023r.

Uzasadnili, że zawarli z pozwanym umowę kredytu hipotecznego. Nie mieli możliwości negocjowania ani w zakresie wyboru sposobu uruchomienia kredytu, sposobu spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Zostało przerzucone na nich jako konsumentów ryzyko kursowe oraz ryzyko dowolnego kształtowania kursu wymiany waluty. Nie wyjaśniono im mechanizmów ustalania kursu waluty przez bank, ani nie poinformowano o ryzyku walutowym. Postanowienia umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie. Naruszono dobre obyczaje i ich interesy jako konsumentów. Zarzucili naruszenie art.69 prawa bankowego i 58kc abuzywność postanowień umownych §5ust.4, 13ust.8,§18ust1 oraz §22 ust2 umowy. Powoduje to nieważność umowy i uzasadnia żądanie ustalenie nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia. Domagają się zwrotu uiszczonych rat.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył, aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali kredyt w CHF, nie byli namawiani do jego zawarcia, byli poinformowani o ryzyku kursowym, mieli opcję spłaty w walucie obcej z rachunku walutowego lub technicznego. Wysokość kursów waluty CHF ustalana przez bank odpowiadała kursom rynkowym i nie naruszała dobrych obyczajów. Zarzucił nieudowodnienie roszczeń oraz powagę rzeczy ugodzonej (ugodą z dnia 15.09.2010r.)

STAN FAKTYCZNY

W dniu 16.03.2006r. roku powodowie zawarli z pozwanym, umowę o kredyt (...), denominowany do waluty CHF nr (...) (...) na kwotę 31.190,00 CHF, na okres do 1.03.2036r, oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytowania było sfinansowanie zakupu i remontu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego budowy domu mieszkalnego w G. i potrzeb własnych [§2ust1 i §12ust1 umowy k-35 i 36v]. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kredyt może być wypłacony:

- w walcie wymienialnej na finansowanie zobowiązań za granicą i na spłatę kredytu walutowego

- w walucie polskiej– na finansowanie zobowiązań w kraju. W takim przypadku stosuje się kursu kupna dewiz obowiązującego w (...) (wg aktualnej Tabeli kursów) w dniu realizacji zlecenia płatniczego [§5ust1-4umowy k-35v.].

Spłata nastąpi w miesięcznych ratach w drodze potrącania przez bank z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorców, potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w walucie polskiej następuje w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony jest kredyt wg obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, kursu sprzedaży dla dewiz (aktualna Tabela kursów) [umowa §13ust1i7 k-36v i k-37]. W §18ust1 umowy określono, że niespłacenie części lub całości raty spowoduje, że należność staje się zadłużeniem przeterminowanym i może zostać przeliczona na walutę według kursu sprzedaży dewiz (aktualnej Tabeli kursów). W §19 określono analogiczne zasady przy spłaceniu zadłużenia przeterminowanego [§19pkt1i2 umowy k-37v]. Umowa odwoływała się jeszcze do tabeli kursów w §10ust1 dotyczącym obliczenia szacunkowego całkowitego kosztu kredytu, a także w §22 odnoszącym się do rozliczenia nadpłaty lub niedopłaty kredytu [k-36 i 37v].

Do zawarcia umowy doszło gdy powodowie poszukiwali możliwości sfinansowania zakupu i remont spółdzielczego prawa własnościowego do lokalu mieszkalnego. Wszystkie formalności zostały przeprowadzone w oddziale banku w T.. Pracownik banku zaproponował kredyt denominowany do CHF jako najkorzystniejszy. Składając wniosek kredytowy w dniu 4.04.2006r. podpisali zawarte w nim oświadczenie, że poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych [pkt8ppkt3 wniosku kredytowego k-79v].

Nie przekazano im szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i nie wyjaśniono wpływu wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Powodowie nie mieli świadomości, o możliwości jakiegokolwiek negocjowania warunków umowy, nie zostali o tym poinformowani, nie poinformowano o dotychczasowym kształtowaniu się kursu CHF. Żadne postanowienia umowne nie były indywidualnie uzgadniane z wyjątkiem tych, które dotyczyły wysokości kredytu i czasu spłaty. Z treścią umowy zapoznali się bezpośrednio przed jej podpisaniem. Nie zaproponowano im negocjacji kursu CHF służącego do wypłaty kredytu. Raty potrącano z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w PLN.

W 2010r. powodowie borykali się z trudnościami finansowymi i w konsekwencji mieli problemy z terminową spłatą rat. W dniu 15.09.2010 strony podpisały umowę ugody, której przedmiotem była restrukturyzacja zadłużenia. Powodowie uznali dług w wysokości 31.549,25CHF obejmujący niespłacony kapitał odsetki i prowizje naliczone do dnia 15.09.2010r. (§1 i §2 ugody). W postanowieniach objętych §3 do §11 określono ustalono zasady i terminy spłat rat, obowiązki banku w zakresie informowania o wysokości ustalonych rat, zasady określania wysokości odsetek, obowiązek kredytobiorcy w zakresie informowania o uzyskanych dochodach, ubezpieczenia nieruchomości, zmiany adresu, określenie przyczyn rozwiązania umowy zabezpieczenie ugody, zasady pobierania opłat i prowizji (umowa ugody k-88-89, zeznania powódki k-152, zeznania powoda k-152-153, wniosek kredytowy k-79-80, dyspozycja wypłaty k-87, umowa ugody z dnia 15.09.2010 k-88-89]. Kredyt spłacili w całości 2.03.2018r., w związku ze sprzedażą mieszkania. Uiścili tytułem rat kwotę 159.590,32zł. Pismem z 13.11.2023 wezwali pozwanego do zwrotu tej kwoty powołując się na nieważność umowy [zaświadczenie banku k-41-46, wezwanie z dnia 13.11.2023 roku, k- 48].

Powyższy stan faktyczny ustalono głównie w oparciu o powołane wyżej dokumenty oraz częściowo zeznania powodów. Na skutek upływu czasu powodowie nie pamiętali dokładnie przebiegu rozmów z pracownikiem bank. Dowód z zeznań świadka J. S. pominięto na zasadzie art. 235 ² §1pkt 4kpc. Okazał się niemożliwy do przeprowadzenia wobec nieuiszczenia zaliczki na doręczenie wezwana przez komornika. Świadek nie odbierała korespondencji, zachodziła wątpliwość czy mieszka pod wskazanym przez pozwanego adresem (wezwanie o zaliczkę 134). Przedłożony wraz z odpowiedzią na pozew wzorzec umowy [k-97-100] różni się w treści od umowy kredytowej powodów i nie może być podstawą oceny niniejszej sprawy, zawiera w §13 możliwość spłaty kredytu w walucie kredytu lub innej, czego nie zawiera sporna umowa. Brak podstaw do przyjęcia, że usunięcie części wzorca umowy, który przewidywał możliwość spłaty kredytu spłatę w walucie obcej nastąpiło na skutek uzgodnień z powodami i na ich wniosek. Okoliczność taka nie została wykazana przez pozwanego. Pozostałe dokumenty nie wnoszą istotnych elementów do oceny sprawy. Opinia prawna [k-110 i nast.] przedstawia poglądy prawne na temat kredytów walutowych i pozostaje bez związku z umową

ROZWAŻANIA PRAWNE

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyty denominowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc. Sporna umowa ma charakter umowy denominowanej do waluty obcej, co oznacza, że wysokość kapitału w chwili zawarcia umowy określona jest walucie denominacji, a przeliczenie na złote polskie następuje w chwili wypłaty środków. Przy takiej konstrukcji umowy wysokość kapitału w CHF znana jest z góry i wskazana jest wprost w umowie. Umowa, która jest przedmiotem niniejszego sporu zawiera jednak postanowienia, które mogły wywoływać u konsumenta błędne przekonanie, że znana jest z góry również wysokość zobowiązania wyrażona w PLN.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w §5ust1-4, §10ust1, §13ust7, §18ust1, §19pkt1i2, §22 zastrzega warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz przede wszystkim spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty. Co więcej w §13 umowy dotyczącym zasady spłaty kredytu wskazano jedynie rachunek rozliczeniowo oszczędnościowy, z którego potrącano raty, nie określając w ogóle zasad przeliczeń tj nawet nie powołano się na tabelę kursów.

Twierdzenia, że powodowie mieli możliwość wypłaty kredytu w PLN wg uzgodnionego indywidualnie kursu wymiany oraz możliwość spłaty kredytu w CHF nie zostały wykazane. Nie wynikają z umowy, ani wniosku kredytowego. Brak podstaw do przyjęcia, że usunięcie części wzorca umowy, który przewidywał możliwość spłaty kredytu spłatę w walucie obcej nastąpił na skutek uzgodnień z powodami i na ich wniosek. Okoliczność taka nie została wykazana przez pozwanego. Umowę przygotowano bez ich udziału, przedstawiono im do podpisu, nie mieli świadomości, że istniała możliwość spłaty kredytu w CHF.

Postępowanie dowodowe nie wykazało by w procedurze udzielenia kredytu zrealizowano również zalecenia z pisma ogólnego Dyrektora (...) z 19.06.2006 dotyczącego min. obowiązku informacyjnego, kosztów obsługi kredytu, możliwości spłaty w CHF. Pomimo, że kwotę kredytu wyrażono w CHF nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty w PLN, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powodów jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie we wniosku kredytowym, że powodowie „poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych ”. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 4.12.2024 o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie zapłaty jest uzasadnione.

Oceny prawnej umowy nie zmienia zawarcie przez strony umowy ugody, obejmującej restrukturyzację kredytu. Nieuczciwy charakter warunku denominacji nie został usunięty. Celem ugody było ułatwienie spłaty kredytu wobec przejściowych trudności finansowych powodów. Ugoda nie doprowadziła do przywrócenie sytuacji, w jakiej znajdowałby się konsument w braku warunku, którego nieuczciwy charakter zostałby stwierdzony, a powodowie nie zrezygnowali z takiego przywrócenia w drodze wolnej i świadomej zgody [min. pkt 61 wyroku trybunału Sprawiedliwości z 29.04.2021 C-19/20]. Tym samym nie zrzekli się możliwości powołania się na jego abuzywny charakter. Z ich punktu widzenia celem ugody było jedynie uniknięcie konsekwencji wypowiedzenia umowy. Oceny prawnej umowy nie zmienia również okoliczność, że kredyt został spłacony. Umowa została wykonana wobec świadomości, że jej niespłacanie spowoduje wystąpienie z roszczeniami ze strony banku. Spłacili kredyt, gdyż potrzebowali środki na zakup nowej nieruchomości. Gdy dowiedzieli się o abuzywności postanowień umownych wytoczyli powództwo. Nie może to wykluczać ustalenia nieważności umowy, bowiem stawiałoby w gorszej sytuacji konsumentów, którzy spłacili świadczenia z nieważnej umowy. Można przytoczyć stanowisko ETS, że w przypadku braku skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy nie można zagwarantować poszanowania praw przyznanych przez dyrektywę 93/13 (wyrok TS z dnia 13 września 2018 r., Profi Credit Polska, C-176/17, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo). Szczególną rolę pełnią sądy, które jako podmiot trzeci, niezależny od stron umowy, mogą zrównoważyć nierówność między konsumentem, a przedsiębiorcą poprzez przez aktywną interwencję (por. wyrok TS z 4 czerwca 2020 r., Kancelaria Medius, C-495/19, pkt 36). Należy więc stwierdzić, że kontrola może również nastąpić po spełnieniu umowy.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodowie domagali się całości uiszczonego przez nich świadczenia. Żądanie jest więc uzasadnione.

W sprawie nie będzie miał zastosowania przepis art. 411 pkt 1 kc według którego nie można żądać zwrot świadczenia nienależnego jeżeli spełniający je wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Kredyt był spłacany w przekonaniu, że umowa jest prawidłowa i nie zawiera niedozwolonych postanowień umownych, powodowie nie wiedzieli więc, że nie byli zobowiązani do spełnienia, a w efekcie spełnili świadczenie z warunkowo bezskutecznej czynności prawnej, więc miała charakter umowy ważnej. Również art. 411pkt 4 kc nie ma zastosowania. Według tego przepisu nie można żądać zwrotu świadczenia nienależnego, jeżeli zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna. Przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania art. 411 pkt 4 k.c., co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych (min. SN postanowienie z 6.07.2021 IIICZP 41/20; SA w Gdańsku w wyroku z 30.11.2021 IACa 625/21).

W świetle powyższego w pkt 1 na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc zgodnie z żądaniem. Pozwany był wezwany do zapłaty, pozostawał więc w opóźnieniu

w pkt 2 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400zł tytułem kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku