Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Wojciech Hajduk

Protokolant: Karolina Fojcik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 października 2024 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa K. S., E. S.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego (...) w W. na rzecz powodów K. S., E. S. kwoty 333.541,59 zł ( trzysta trzydzieści trzy tysiące pięćset czterdzieści jeden złotych i 59/100) oraz 21.154,59 CHF (dwadzieścia jeden tysięcy sto pięćdziesiąt cztery franki szwajcarskich i 59/100) obydwie kwoty z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 15 marca 2024 r.,

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.800 zł (jedenaście tysięcy osiemset złotych) kosztów procesu

SSO Wojciech Hajduk

IC 350/24 UZASADNIENIE

Powodowie K. S. i E. S. w pozwie przeciwko (...) w W. domagali się zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 333.541,59zł oraz 21.154,59CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 17.10.2023r. tytułem zwrotu nienależnych świadczeń wykonywanych z tytułu nieważnej umowy kredytu z 1.10.2008r. nr (...)

Uzasadniając żądania powołali się na abuzywność zapisów umownych, brak rzetelnych informacji o ryzyku kursowym i jego konsekwencjach, brak informacji o sposobie kształtowania kursów CHF przez Bank, brak wpływu na treść umowy zawartej przy użyciu wzorca. Powołali się na przepisy art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 58 k.c. Spłacili kredyt w całości wcześniej 21.10.2020r.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali kredyt w CHF, nie byli namawiani do jego zawarcia, byli poinformowani o ryzyku kursowym, zaprezentowano im symulacje obrazujące skutki ryzyka, a wbrew twierdzeniom pozwu mogli indywidualnie negocjować warunki wypłaty i spłaty kredytu. Wysokość kursów waluty CHF ustalana przez bank odpowiadała kursom rynkowym i nie naruszały dobrych obyczajów. Mogli spłacać kredyt w CHF od samego początku umowy. Niejasny jest status konsumencki powodów. Podniósł również niedopuszczalność stosowania przepisu art. 385 ¹ kc do wykonanych umów

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 10.10.2008r. powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu mieszkaniowego hipotecznego nr (...)\ (...) na kwotę 103.990,00 CHF oprocentowanego stawką LIBOR 3M na okres do 4.10.2028r., na nabycie nieruchomości na rynku wtórnym (domu jednorodzinnego).

Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, została podzielona na część tabelaryczną – „indywidualne warunki kredytu” oraz część nazwaną „Pozostałe postanowienia umowy kredytu”. W tabeli wskazano oprócz kwoty i okresu kredytu , rachunek bankowy wskazany przez kredytobiorców w celu obciążania kolejnymi ratami spłat kredytu , numery rachunków wewnętrznych banku prowadzonych w PLN i CHF służących do wcześniejszej spłaty kredytu , a także ustalono rzeczywistą stopę oprocentowania i maksymalne koszty kredytu [część umowy: indywidualne warunki kredytu tabela pkt 25-40 k-29-29v].

W części umowy zatytułowanej „Pozostałe postanowienia umowy kredytu” w punkcie 2.3.1 wskazano, że spłata kredytu następuje przez obciążenie, w dacie wymagalności, rachunku bieżącego kwotą raty oraz przelew tych środków na rachunek bieżącej obsługi kredytu. W przypadku kredytu walutowego należności Banku wyrażone w walucie kredytu Bank pobiera przez obciążenie rachunku bieżącego kwotą w złotych, stanowiącą ich równowartość. Równowartość kwoty w złotych ustala się według kursu sprzedaży waluty obcej obowiązującego w Banku na podstawie tabeli kursów na dwa dni robocze przed datą wymagalności każdej należności Banku. Za zgodą Banku kredytobiorca może dokonywać spłat rat kredytu walutowego także w inny sposób, w tym w szczególności dokonać spłaty w walucie kredytu lub innej walucie obcej. Jeżeli spłata kredytu nastąpi w innej walucie aniżeli waluta kredytu wówczas kwota tej spłaty zostanie przeliczona najpierw na złote po kursie kupna tej waluty, a następni na walutę kredytu po kursie sprzedaży, przy zastosowaniu kursów obowiązujących w Banku na podstawie Tabeli Kursów. Jeżeli spłata następuje po dacie wymagalności do przeliczenia stosuje się kursy z daty spłaty (k.32)

W punkcie 2.2.1 pozostałych postanowień umowy określono również, że kredytobiorca może w każdym czasie złożyć wniosek o zmianę waluty kredytu na inną walutę, w której Bank oferuje danego rodzaju kredyty [k.31v]

Z kolei w punkcie 2.4.4 umowy tej części umowy wskazano, że wcześniejsza spłata kredytu walutowego winna zostać dokonana w złotych wówczas wpłacona kwota zostanie przeliczona na walutę kredytu przy zastosowaniu kursu waluty obowiązującego w Banku na podstawie Tabeli Kursów w dacie spłaty. Za zgodą Banku wcześniejsza spłata kredytu walutowego może zostać dokonana w walucie kredytu lub innej walucie obcej niż waluta kredytu – w takim przypadku wpłacona kwota zostanie przeliczona na złote po kursie kupna tej waluty, a następnie na walutę kredytu po kursie sprzedaży przy zastosowaniu kursów obowiązujących w Banku na podstawie Tabeli Kursów w dacie spłaty. (k.32-32v).

Punkt 6.1 oraz 6.2. umowy wskazywały, że kredytobiorcy są świadomi dodatkowego ryzyka, jakie ponoszą w związku z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej (ryzyko kursowe) oraz, iż w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty, w jakiej został udzielony kredyt, zarówno kwota w złotych stanowiąca równowartość raty w walucie, w jakiej został udzielony kredyt, ulegnie zwiększeniu (k.33), a także że są świadomi dodatkowego ryzyka, jakie ponoszą w związku z zaciągnięciem kredytu oprocentowanego zmienną stopą oraz, iż w przypadku niekorzystnej zmiany stopy referencyjnej lub stopy bazowej, kwota naliczanego oprocentowania kredytu ulegnie zwiększeniu. (pkt. 6.2 k.33).

W załączniku nr 5 do umowy zatytułowanym (...) w pkt3.2.3 wskazano, że kredyt wypłacany jest w PLN. W takiej sytuacji bank dokonuje przewalutowania wg kursu obowiązującego w banku na podstawie Tabeli Kursów… Za zgodą banku kredytobiorca może złożyć dyspozycję wypłaty kredytu, transzy w walucie innej niż złoty [k-44].

Wg pkt (...) (...)” wskazano, że gdziekolwiek dokumentacja kredytowa wymaga zgody drugiej strony na podjęcie jakichkolwiek czynności przez pierwszą stronę, druga strona, która ma udzielić zgody, nie odmówi takiej zgody bezpodstawnie oraz nie będzie bezzasadnie wstrzymywać wyrażenia zgody lub odmowy wyrażenia zgody, odmowa powinna być uzasadniona [k-41v].

W załączniku nr 5 do umowy zatytułowanym (...) pkt 3.2.1 wskazano, że w przypadku kredytu przeznaczonego na zakup nieruchomości rachunek bankowy wskazany w dyspozycji wypłaty musi być zgodny rachunkiem sprzedawcy..[..], dewelopera [k-44].

Wszystkie formalności przeprowadzane były w K., w firmie pośredniczącej w zawieraniu umów kredytowych. Powodom przedstawiono ofertę kredytową banku. Wraz z wnioskiem kredytowym podpisali oświadczenia z 12.08.2008r., że zostali zapoznani z przedstawionymi przez Bank: a) warunkami udzielania kredytu zarówno w złotych jak i w walucie CHF/EUR/USD b) symulacjami wysokości płaconych rat zarówno w złotych jak i w/w walucie obcej, oraz że są świadomi ryzyka kursowego związanego z zaciągnięciem w/w kredytu w walucie obcej mogącego mieć wpływ na wysokość płaconej raty kredytu w okresie kredytowania i decyduję się na zaciągnięcie kredytu wymienionego w walucie CHF/EUR/USD. Jednocześnie podpisali oświadczenia, że zostali poinformowani przez Bank o ryzyku związanym z oprocentowaniem kredytu zmienną stopą procentową oraz są świadomi ponoszenia tego ryzyka w przypadku zaciągnięcia w/w kredytu oprocentowanego zmienną stopą procentową [wniosek kredytowy k-107-108, oświadczenia k- 110-113].

Pośrednik kredytowy przedstawił ofertę kredytu denominowanego do CHF jako najkorzystniejszą. Powodowie nie mieli świadomości, że mogą negocjować warunki umowy, nie zostali o tym poinformowani. Nie poinformowano ich, że spłata kredytu może nastąpić w CHF. Nie przekazano im szczegółowej informacji o długoterminowym, poważnym ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej. Przedstawiono jedynie porównanie wysokości rat dla kredytu w PLN i denominowanego. Nie wiedzieli, że bank samodzielnie ustala kursy walut obcych. Nie poinformowano ich również, że bank samodzielnie ustala wysokość kursów walut obcych.

Podpisanie umowy miało miejsce w dniu 1.10.2008r. w oddziale banku w K.. Samodzielnie przeczytali umowę i ją podpisali. Przed podpisaniem umowy złożyli wniosek o otwarcie rachunku bankowego w PLN do obsługi kredytu [umowa o prowadzenie rachunku k-46, karta profilu rachunku k-47].

Kredyt wypłacono na konto sprzedawcy. W dyspozycji wypłaty kredytu z 1.10.2008r wskazali, że nadwyżka kredytu, po zrealizowaniu dyspozycji wypłaty kredytu, ma zostać im wypłacona na rachunek bieżący prowadzony w PLN.

Kredyt był początkowo spłacany w CHF później w PLN. W chwili podpisywania umowy powód prowadził działalność gospodarczą w zakresie handlu wędlinami i mięsem. Posiadał sklep w T.. Kupowana nieruchomość nie była w żaden sposób powiązana z jego działalnością gospodarczą. Kredyt został w całości spłacony 21.10.2020r. Powodowie dysponowali oszczędnościami i obawiali się dalszego wzrostu kursu CHF. Uiścili bankowi kwotę 260.498,84zł. [zeznania powoda k-190v-191, zeznania powódki k-191, zlecenie wypłaty k-132, zaświadczenie banku k-38-29].

Powyższy stan faktyczny ustalono przede wszystkim w oparciu o powołane wyżej dokumenty, zeznania powodów, a także zeznania świadków A. P. [k-151-153]. Zeznania świadka mają drugorzędne znaczenia. Nie miała kontaktu z powodami, zeznania dotyczą procedur obowiązujących w banku w oderwaniu od okoliczności zawarcia umowy. Na zasadzie art. 235 ² §1pkt2kpc pominięto dowód z zeznań świadka J. U.. Zeznania miały dotyczących mechanizmów finansowych w banku, sposobu ustalania kursów itp. Są to okoliczności nieistotne do oceny abuzywności postanowień umownych

ROZWAŻANIA PRAWNE

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyty denominowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w umowa rażąco naruszała interesy powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w części „ Pozostałe postanowienia umowy kredytu” pkt 2.3.1, pkt 2.4.4; załącznik nr 5 do umowy zatytułowany (...) w pkt3.2.3 w zw z pkt 3.2.1 zastrzegają warunki ustalania kursu waluty do przeliczenia świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz przede wszystkim spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty.

Możliwość wypłaty w walucie CHF była ograniczona w odniesieniu do kredytów na zakup nieruchomości, co było związane z przekazaniem środków na rachunek sprzedającego lub dewelopera. W okolicznościach niniejszej sprawy wykluczało możliwość kredytu wypłaty w CHF. Spłata kredytu w CHF uzależniona była od zgody swobodnej oceny możliwości kredytobiorcy co do realizacji spłaty i zabezpieczenia (pkt 2.4.4. oraz 2.2.2. pozostałych postanowień umownych). Na etapie starania się o kredyt powodom nie zaproponowano takiej spłaty. Dla przeciętnego konsumenta uprawnienie do spłaty w walucie kredytu było co najmniej niejasne o ile nie zostało zaproponowane przez pracownika banku. W niniejszej sprawie nie miało miejsca. Powodowie zapoznali się z umową dopiero w chwili jej podpisywania, nie mieli możliwości wcześniejszej analizy jej postanowień. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powoda jako konsumenta jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego.

Należy wskazać również, że Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca, miało charakter blankietowy. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy.

Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 23.10.2024r o obowiązkach i możliwych negatywnych konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie zapłaty jest uzasadnione.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Żądanie jest uzasadnione.

Oceny prawnej umowy nie zmienia okoliczność, że kredyt został spłacony. Nie może to wykluczać ustalenia nieważności umowy, bowiem stawiałoby w gorszej sytuacji konsumentów, którzy spłacili świadczenia z nieważnej umowy. Można przytoczyć stanowisko ETS, że w przypadku braku skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy nie można zagwarantować poszanowania praw przyznanych przez dyrektywę 93/13 (wyrok TS z dnia 13 września 2018 r., Profi Credit Polska, C-176/17, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo). Szczególną rolę pełnią sądy, które jako podmiot trzeci, niezależny od stron umowy, mogą zrównoważyć nierówność między konsumentem, a przedsiębiorcą poprzez przez aktywną interwencję (por. wyrok TS z 4 czerwca 2020 r., Kancelaria Medius, C-495/19, pkt 36).

Należy więc stwierdzić, że kontrola może również nastąpić po spełnieniu umowy.

W świetle powyższego w pkt 1 wyroku na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu. Powodowie nie wykazali by wcześniej wezwali do zapłaty. W pkt 2 oddalono powództwo w pozostałej części co do odsetek, w pkt 3 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postępowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.