Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Sądu Okręgowego Katarzyna Banko
Protokolant:	protokolant sądowy Karolina Kot

po rozpoznaniu w dniu 14 października 2024 roku w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. L.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

ewentualnie

o zapłatę

1.  oddala powództwo główne;

2.  oddala powództwo ewentualne;

3.  nie obciąża powódki kosztami procesu.

SSO Katarzyna Banko

Sygn. akt I C 304/24

UZASADNIENIE

Powódka M. L. domagała się zasądzenia od pozwanego (...) w W. kwoty 157.835,75 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 grudnia 2023r. w przypadku uznania, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 10 listopada 2005r. zawarta pomiędzy powódką a poprzednikiem prawnym pozwanego jest nieważna.

Zgłosiła także żądanie ewentualne domagając się zasądzenia od pozwanego kwoty 30.028,60 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 grudnia 2023r. w przypadku uznania, że umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 10 listopada 2005r. zawarta pomiędzy powódką a poprzednikiem prawnym pozwanego jest ważna, jednak znajdują się w niej niedozwolone postanowienia umowne.

Nadto wniosła o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazała, że umowa była waloryzowana kursem do CHF. Zobowiązanie od początku było zobowiązaniem, które strona pozwana waloryzowała według ustalonego przez siebie wzorca, skutkiem tego pozwany uzyskał możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania powódki poprzez arbitralne wyznaczenie kursu po jakim przeliczenie jest dokonywane, a także arbitralną możliwość kształtowania tzw. spreadu walutowego. Wysokość dochodzonego roszczenia w zakresie żądania o zapłatę ustalono jako równowartość środków wpłaconych przez powódkę tytułem spłat rat kredytu w okresie od 10 listopada 2005r. do16 lipca 2010r. kwocie 157.835,75 zł.

Nadto powódka wniosła o zawiadomienie o toczącym się postępowaniu D. P..

Sąd Okręgowy w Gliwicach, postanowieniem z dnia 29 lutego 2024r. zawiadomił o toczącym się postępowaniu D. P.. Powyższe zawiadomienie odebrał on 18 marca 2024r.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa. Przedstawiając w odpowiedzi na pozew obszerną argumentację, zaprzeczył by umowa była nieważna lub zawierała klauzule niedozwolone.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 3 listopada 2005r. powódka wraz z mężem D. P. złożyli wniosek o kredyt hipoteczny wnioskując o przyznanie im kredytu w kwocie 188.000 złotych denominowanego do waluty obcej (CHF). Kredyt miał być przeznaczony na zakup nieruchomości na rynku wtórnym. dowód: wniosek kredytowy k. 157 - 160

W dniu 10 listopada 2005r. pomiędzy (...) z siedzibą w W., poprzednikiem prawnym pozwanego a D. P. i M. P. obecnie L. została zawarta umowa kredytu hipotecznego nr (...).

Bank udzielił, długoterminowego kredytu hipotecznego w wysokości 76.000 CHF jednak nie więcej niż 188.000 PLN z przeznaczeniem na sfinansowanie kosztów zakupu nieruchomości położonej w C. przy ulicy (...), zabudowanej wolnostojącym domem jednorodzinnym na rynku wtórnym oraz refinansowanie opłat notarialnych i sądowych oraz pozostałych kosztów związanych z zakupem nieruchomości i ustanowieniem zabezpieczeń i refinansowanie wniesionego wkładu własnego. Dla kredytowanej nieruchomości Sąd Rejonowy w Cieszynie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). Bank udzielił kredytu na okres 360 miesięcy licząc od daty uruchomienia kredytu. (§ 1)

Kredyt został uruchomiony w transzach. (§ 3)

Kredyt był oprocentowany w skali rocznej według zmiennej stopy procentowej odpowiadającej stopie bazowej LIBOR dla 6 miesięcznych depozytów CHF dla powiększonej o stałą marż w wysokości 1 %.

Na zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innymi kosztami, kredytobiorcy ustanowili na rzecz banku:

1)  hipotekę zwykłą w kwocie 76.000 CHF na zabezpieczenie wierzytelności z tytułu kredytu i hipotekę kaucyjną do kwoty 4.620 CHF jako zabezpieczenie odsetek i kosztów na kredytowanej nieruchomości,

2)  cesję na bank praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych kredytowanej nieruchomości,

Zabezpieczenie kredytu do czasu otrzymania przez bank odpisu z księgi wieczystej nieruchomości z prawomocnymi wpisami hipotek rzecz banku miało stanowić ubezpieczenie kredytów zabezpieczanych hipotecznie na podstawie umowy zawartej przez bank z (...) (§ 5)

Spłata kredytu miała następować w 359 równych ratach miesięcznych na wskazany w umowie rachunek bankowy. (§ 6)

Na wypadek nadzwyczajnej zmiany sytuacji społeczno – politycznej względnie ekonomicznej Szwajcarii, mającej istotny wpływ na ocenę ryzyka związanego z walutą CHF, bank zastrzegł możliwość zmiany waluty na PLN lub inną walutę wymienialną, w której udzielania kredytowania zgodnie z aktualną ofertą. (§ 11)

W sprawach nieuregulowanych umową miały zastosowanie postanowienia „Regulaminu udzielania kredytu hipotecznego dla Klientów Indywidualnych w (...)”, którego znajomość kredytobiorca potwierdził podpisem na umowie oraz oświadczył, że wyraża zgodę na włączenie postanowień w nim zawartych do treści umowy. (§ 12).

Kredytobiorcy oświadczyli w umowie, że otrzymali i zapoznali się z „Regulaminem udzielania kredytu hipotecznego dla Klientów Indywidualnych w (...)”

W dniu 19 grudnia 2007r. strony zawarły Aneks nr (...) do umowy kredytu podwyższając kwotę kredytu o 21.071,82 CHF.

dowód: umowa kredytowa k. 21 – 23, Aneks nr (...) k. 30

Ze stanowiącego część umowy Regulaminu wynika, że kredyt przyznawany jest w złotych lub w walucie obcej. Kredytobiorca może wnioskować o wielokrotną zmianę waluty kredytu w każdym momencie okresu kredytowania. W przypadku zmiany waluty kredytu ze złotych na walutę obcą, kapitał pozostały do spłaty zostaje przeliczony po kursie kupna walut w banku, z dnia zmiany waluty kredytu. W przypadku zmiany waluty kredytu z waluty obcej na złote, kapitał pozostały do spłaty zostaje przeliczony po kursie sprzedaży walut w banku, z dnia zmiany waluty kredytu. (§ 11)

Wypłata kredytu w walucie obcej, następuje przy zastosowaniu kursu zakupu walut banku, z dnia wypłaty kredytu. (§ 19)

W przypadku kredytów w walutach obcych, raty spłat przeliczne są na złote, według ostatniej tabeli kursów ogłoszonej przez bank w dniu jej wymagalności, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut. (§ 21) dowód: Regulamin k. 25 – 28

Kredyt został wypłacony w transzach w dniach 21 listopada 2005r. i 24 grudnia 2007r. Transze wypłacone w dniu 21 listopada 2005r. zostały przeliczone z CHF na PLN po kursach 2,5260 i 2,5226. Natomiast transza wypłacona w dniu 24 grudnia 2007r. została rozliczona po kursie 2,1142. Bank pobrał składkę z tytułu ubezpieczenia pomostowego w kwocie 1.910,97 zł, przy czym w dniu 2 lutego 2006r. nastąpił zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia pomostowego w wysokości 1.433,23 PLN. Kredyt nie był objęty ubezpieczeniem niskiego wkładu. Kredytobiorca nie korzystał z ubezpieczenia nieruchomości i na Życie za pośrednictwem banku. W okresie od 5 stycznia 2006r. do 16 lipca 2010r. spłacony został kapitał w wysokości 94.100,27 CHF, tj. 288.893,12 zł. W tym samym okresie spłacono raty odsetkowe w kwocie 9.964,91 CHF, tj. 24.867,40 zł. dowód: zaświadczenia k. 36 – 37, 181, 183 - 185

Pismem z dnia 26 października 2023r. powódka złożyła u pozwanego reklamację, powołując się na zawarte w umowie niedozwolone klauzule umowne ( reklamacja k. 39 - 40). Pismem z dnia 16 listopada 2023r. pozwany zawiadomił pełnomocnika powódki, że z uwagi na brak właściwego pełnomocnictwa nie może udzielić wyjaśnień w sprawie, zaś pismo z odpowiedzią prześle bezpośrednio do powódki. (k. 42). Pismem z dnia 16 listopada 2023r. pozwany odmówił uwzględnienia reklamacji (k. 193).

Powódka złożyła oświadczenie, że odmawia potwierdzenia skuteczności klauzul abuzywnych zawartych w umowie kredytu, w pełni świadomie i w sposób wolny akceptuje konsekwencje upadku umowy. Konsekwencją tej decyzji jest wystąpienie z roszczeniami opartymi o nieważność umowy kredytu. – oświadczenie k. 44

Małżeństwo D. P. i M. P. zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Bielsku – Białej z dnia 9 marca 2010r., sygn. akt I RC 93/10, prawomocnym z dniem 31 marca 2010r. W 2021r. powódka zmieniła nazwisko P. na L.. dowód: wyrok z dnia 9 marca 2010r., decyzja o zmianie nazwiska k. 32, 34

Ustaleń w zakresie przedstawionego powyżej stanu faktycznego, przyjętego za podstawę do przeprowadzonych w dalszej części rozważań prawnych, Sąd dokonał w oparciu o wszechstronną analizę całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, kierując się przy tym dyrektywami określonymi w art. 233 § 1 k.p.c.

Zeznania powódki korelowały z dowodami z dokumentów i posłużyły ustaleniu okoliczności związanych z procesem podejmowania decyzji o zawarciu umowy i stanem świadomości powódki co do treści i warunków umowy.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 4 k.p.c. w związku z art. 242 ¹ k.p.c. Sąd pominął dowód z zeznań świadka M. K., gdyż strona pozwana zobowiązana do spowodowania obecności świadka na terminie rozprawy nie wykonała powyższego zobowiązania.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. Sąd pominął wniosek powódki o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości, albowiem okoliczności na jakie miał być przeprowadzony zgodnie ze sformułowaną tezą dowodową nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a przeprowadzenie tego dowodu prowadziłoby do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo główne i ewentualne nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sporna umowa nie ma charakteru umowy o kredyt złotowy, czy też kredyt waloryzowany do CHF. Jest to umowa o kredyt denominowany, tj. taka, w której tzw. kapitał kredytu został określony bezpośrednio CHF, wypłata zaś środków nastąpiła w złotych polskich.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy pomiędzy powódką a poprzednikiem prawnym pozwanego banku, przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy,

2) kwotę i walutę kredytu,

3) cel, na który kredyt został udzielony,

4) zasady i termin spłaty kredytu,

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Przepis art. 58 k.c. stanowi, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (art. 58 § 1 k.c.). Nieważna jest również czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Nieważność czynności prawnej może wynikać nie tylko z wyraźnej dyspozycji przepisu, ale także z natury zobowiązania.

W stanie prawnym obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy możliwym było konstruowanie umów kredytu denominowanego kursem waluty obcej – czyli takich, jak kwestionowana umowa. Podstawę zawarcia tej umowy stanowił art. 3 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 679 z późn. zm.) w zw. z art. 358 § 2 k.c. a także ustawa Prawo bankowe. Ten typ umowy został wypracowany w oparciu o zasadę swobody umów, a następnie usankcjonowany ustawowo – ustawą z dnia 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe wprowadzono art. 69 ust. 2 pkt 4a wprost przewidujący umowy o kredyty walutowe denominowane i indeksowane do waluty innej niż waluta polska. Zgodnie z art. 4 powołanej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art.69 ust.2 pkt 4a oraz art. 75b prawa bankowego, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Przepis ten wprost potwierdza stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą do umów zawartych wcześniej, zatem niezasadnym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego były nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania. Sąd Najwyższy również uznał za dopuszczalne zawieranie umów kredytu indeksowanego i denominowanego, nie widząc podstaw do uznania, iż konstrukcja ta narusza obowiązujące przepisy prawa, czy zasadę walutowości. (m.in. wyroki z 25 marca 2011r. sygn. IV CSK 377/10, z 22 stycznia 2016r. sygn. I CSK 1049/14, z 19 marca 2015r. sygn. IV CSK 362/14, z 8 września 2016r. sygn. II CSK 750/15, z 1 marca 2017r. sygn. IV CSK 285/16, z 14 lipca 2017r. sygn. II CSK 803/16, z 27 lutego 2019r. sygn. II CSK 19/18, z 4 kwietnia 2019r. sygn. III CSK 159/17).

W ocenie Sądu, umowy kredytu zawartej przez strony nie sposób również uznać za nieważną ze względu na jej sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Powódka nie wykazała, by podczas zawierania umowy znajdowała się w nietypowej sytuacji, w szczególności by działała w warunkach konieczności ekonomicznej. Właściwości osobiste powódki również nie wskazują na wykorzystanie wyjątkowej przewagi banku. Powódka nie powoływała się na szczególne utrudnienia w rozumieniu umowy kredytu i jej warunków ekonomicznych, zaś z racji posiadanego doświadczenia życiowego kwestia zmian kursu waluty nie mogła być jej obca.

Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy o kredyt denominowany do waluty obcej były w czasie zawarcia spornej umowy dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ k.c.

Jak już wcześniej wskazano sporna umowa to umowa o kredyt denominowany, tj. taka, w której tzw. kapitał kredytu został określony bezpośrednio CHF. Z umowy i Regulaminu natomiast wynikało, iż pozwany wypłaci równowartość w/w kwoty w złotych polskich po przeliczeniu w oparciu o stosowany przez niego kurs kupna CHF. Raty spłaty kredytu wyrażone były w walucie obcej, ale spłacane w złotych według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązująca w banku w momencie dokonywanie tej operacji (§ 21 ust. 3 Regulaminu).

Powódka powoływała się na niedozwolony charakter klauzul przeliczeniowych w umowie – zarówno w kontekście zasad współżycia społecznego, jak i nieważności umowy w całości (ewentualnie poszczególnych jej postanowień) oraz brak możliwości uzupełnienia luki powstałej po usunięciu postanowień abuzywnych.

Zgodnie z art. 3 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich warunki umowy, które nie były indywidualnie uzgadniane mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikająca z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeżeli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Zgodnie z art. 4 ust 2 dyrektywy ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.

Z kolei zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Klauzula przeliczeniowa wpływająca bezpośrednio na wysokość świadczeń kredytobiorcy stanowiła element określający wysokość tych świadczeń. Biorąc pod uwagę, że art. 69 prawa bankowego jako elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu wskazuje obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami stwierdzić należy, że klauzula ta wprost określała świadczenie główne kredytobiorcy. Tym samym postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art.4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Otwiera to drogę do oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385 ¹ § 1 zd.1 k.c. oraz art. 3 ust.1 Dyrektywy 93/13, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Z całą pewnością uzależnienie faktycznej wysokości zobowiązania konsumenta od jednostronnej decyzji jego profesjonalnego kontrahenta, w tym wypadku od wysokości kursu waluty ustalanego jednostronnie przez bank, spełnia kryterium nieuczciwości i rażącego naruszenia interesów konsumenta, o jakich mowa w dyrektywie i art. 385 ¹ k.c., co przesądza o abuzywności zastosowanych w umowie klauzul przeliczeniowych.

Dodać jednak należy, że w razie stwierdzenia abuzywności postanowień umownych to dalszą tego konsekwencją jest brak związania nimi konsumenta. Dla oceny czy konsument może powoływać się na bezskuteczność klauzul abuzywnych ewentualnie nieważność umowy związaną z wprowadzeniem do niej takich klauzul po wykonaniu umowy przez obie strony, a więc już po wygaśnięciu zobowiązania wynikającego z kwestionowanej umowy, konieczne jest rozważenie charakteru skutków abuzywności postanowień umownych.

Kwestia ta wywołuje szereg kontrowersji zarówno w orzecznictwie jak i w literaturze. W ocenie Sądu najbardziej trafnym dla charakterystyki skutków niedozwolonych klauzul umownych jest pogląd T. Nowakowskiego wyrażony w glosie krytycznej do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r., III CZP 6/21. Abuzywność klauzuli umownej nie powoduje nigdy bezwzględnej nieważności tej klauzuli, ani nie może prowadzić do bezwzględnej nieważności umowy. Sankcją abuzywności nie jest również znana prawu polskiemu bezskuteczność zawieszona, ta bowiem powoduje, że postanowienie umowne nie obowiązuje do czasu jego potwierdzenia (uzyskania skuteczności), tymczasem skutek abuzywności jest odwrotny – postanowienie obowiązuje dopóki nie zostanie zakwestionowane. Należy zatem przyjąć, że skutkiem abuzywności jest wzruszalność postanowienia umownego. Wzruszalność ta może doprowadzić do „trwałej bezskuteczności umowy”, która zachodzi dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku sądowego unieważniającego umowę albo w momencie zawarcia ugody przez strony (Nowakowski T., glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. , III CZP 6/21, LEX). Wyrok sądu ustalający nieważność umowy wywołuje co prawda skutki ex tunc, ale ma charakter konstytutywny.

W tej sytuacji należy ustalić czy jest w ogóle możliwe powoływanie się na abuzywność klauzul umownych po wygaśnięciu zobowiązania wynikającego z umowy. W judykaturze i doktrynie rozważania na temat możliwości ingerencji sądu w treść stosunku zobowiązaniowego po jego wygaśnięciu na skutek wykonania zobowiązania prowadzone były na gruncie stosowania konstrukcji klauzuli rebus sic stantibus. W ocenie Sądu wyrażone na tym tle poglądy mogą być przydatne dla oceny możliwości powołania się na abuzywność klauzuli umownej po wykonaniu zobowiązana. W literaturze pojawiło się stanowisko, iż wygaśnięcie stosunku zobowiązaniowego na skutek spełnienia świadczenia zgodnie z jego dotychczasową treścią nie jest przeszkodą dla przyjęcia, że może być on zmodyfikowany następczo z mocą wsteczną, o ile taka modyfikacja byłaby zgodna z ochronnym celem przepisu, a wygaśnięcie zobowiązania nastąpiło w okresie, w którym zaufanie dłużnika co do zgodności świadczenia z aktualną treścią zobowiązania oraz zaufanie wierzyciela co do definitywności spełnionego świadczenia, odpowiadającego aktualnej treści zobowiązania, nie były chronione ( P. Machnikowski (red.), Zobowiązania. Przepisy ogólne i powiązane przepisy Księgi I KC. Tom I. Komentarz, Warszawa 2022). Nie oznacza to jednak, że sąd bez ograniczeń może modyfikować stosunek zobowiązaniowy po jego wygaśnięciu. Szczególnej roli nabiera bowiem w tej sytuacji potrzeba zapewnienia pewności obrotu, skoro wierzyciel przyjął świadczenie w dobrej wierze, z przekonaniem, że strony spełniając swoje zobowiązania doprowadziły do całkowitego i definitywnego zakończenia łączącego je stosunku prawnego.

Problem ten był również przedmiotem rozważań TSUE m.in. w wyroku z dnia 9 lipca 2020r., C-698/18 (SC Raiffeisen Bank SA przeciwko JB i sprawa połączona C-699/18 BRD Groupe Société Générale SA przeciwko KC), gdzie zwrócono uwagę na celowość wyznaczenia przez państwa członkowskie rozsądnych terminów prekluzyjnych dla realizacji praw konsumenckich i podkreślono, że ochrona konsumenta nie jest bezwarunkowa (teza 56, 62 i nast.).

Ustawodawca polski terminów takich nie wprowadził do obowiązującego porządku prawnego. W ocenie Sądu nie do przyjęcia jest jednak aby prawo konsumenta do powołania się na abuzywność klauzul umownych nie doznawało żadnych czasowych ograniczeń. Takie założenie jest niedopuszczalne z punktu widzenia zasad pewności obrotu, a nawet podważałoby podstawowe zasady porządku prawnego, przyznając konsumentom niczym nieuzasadniony przywilej wzruszania wykonanych już umów po wielu latach od ich wykonania, w zależności od przyświecającego im aktualnie interesu. Należy przy tym zauważyć, że omawiane roszczenia nie są wyłącznie roszczeniami o zapłatę, co do których wprost mają zastosowanie terminy przedawnienia. Przyjęcie koncepcji wzruszalności postanowień abuzywnych powoduje bowiem, że roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia jakie nastąpiło na skutek wykonania przez konsumenta zobowiązania opartego na klauzuli abuzywnej, do chwili wzruszenia tej klauzuli w ogóle nie powstaje. Rozważania Sądu nie dotyczą zatem tego kiedy przedawnia się żądanie konsumenta o zwrot wzbogacenia, ale okresu w jakim konsument może zrealizować swoje uprawnienie do wzruszenia postanowień umowy. Skoro prawo to nie wygasa z chwilą wygaśnięcia stosunku prawnego, przy czym jednocześnie przepisy nie przewidują terminu prekluzyjnego, a przyjęcie że prawo to jest całkowicie nieograniczone w czasie naruszałoby podstawowe zasady porządku prawnego, stanowiąc nieuzasadnione uprzywilejowanie konsumenta, którego ochrona (jak podkreśla TSUE) nie jest bezwarunkowa, to obowiązek oceny czy w danej sprawie rozsądny termin do podniesienia zarzutu, o jakim mowa w wyroku Trybunału z dnia 9 lipca 2020r.
C – 698/18 upłynął czy też nie, należy do Sądu.

W ocenie Sądu dla dokonania takiej oceny można posiłkować się innymi, przewidzianymi w polskim prawie cywilnym terminami, z którymi ustawa wiąże ograniczenia w dochodzeniu roszczeń i realizacji praw. Jednym z takich terminów – najbardziej ogólnym, mającym zastosowanie również do konsumentów, a uznanym przez ustawodawcę za wystarczający do realizacji roszczeń, jest ogólny 6 –cio letni termin przedawnienia. Okres 6-ciu lat jest w ocenie Sądu wystarczająco długi aby mógł zostać uznany za rozsądny w rozumieniu przywołanego wyżej orzeczenia Trybunału i w wystarczający sposób pozwalając konsumentowi na realizację swoich praw, nie doprowadza do całkowitego zniweczenia zasady pewności obrotu.

Strony zawarły umowę 10 listopada 2005r. Kredyt został spłacony w całości w dniu 16 lipca 2010r., a więc zaledwie po 5 latach od dnia zawarcia umowy. Od tego momentu do chwili wniesienia powództwa upłynęło prawie 14 lat. Skoro powódka przez ten okres po wykonaniu umowy i wygaśnięciu stosunku prawnego wynikającego z jej zawarcia nie miała poczucia pokrzywdzenia uzasadniającego kwestionowanie jej ważności i skuteczności, a nie istnieją żadne szczególne okoliczności, które stałyby na przeszkodzie takiemu zakwestionowaniu, to występowanie z powództwem po upływie tylu lat, jest nadużyciem prawa w rozumieniu art. 5 k.c.

W ocenie Sądu na gruncie niniejszej sprawy bez znaczenia jest kiedy powódka dowiedziała się możliwości kwestionowania umowy przed Sądem. Przepis art. 385 ¹ k.c. obowiązuje w polskim porządku prawnym od 2000r., a więc obowiązywał już zanim powódka zawarła sporną umowę. Jeszcze przed wykonaniem przez powódkę umowy problematyka tzw. umów frankowych była przedmiotem zainteresowania ustawodawcy czego wyrazem były zmiany jakie wprowadził do Prawa bankowego ustawą z dnia 29 lipca 2011r. (tzw. ustawa anty spreadowa) i już przed 2014r. do sądów powszechnych wpływały sprawy, w których konsumenci powoływali się na zastosowanie klauzul abuzywnych w umowach kredytowych denominowanych lub indeksowanych do CHF, a Sąd Najwyższy wyznaczał pierwsze kierunki orzecznictwa (np. sprawy IV CSK 142/13, IV CSK 362/14). Problematyka sytuacji osób posiadających kredyty powiązane z CHF była i jest od wielu lat przedmiotem debaty publicznej w Polsce.

Reasumując, fakt zwlekania przez powódkę z zakwestionowaniem ważności umowy (skuteczności jej postanowień) z powodu zamieszczenia w niej klauzul abuzywnych, nie daje się usprawiedliwić żadnymi obiektywnymi okolicznościami. W tych warunkach Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa.

W świetle art. 189 k.p.c. zasadniczą przesłanką zasadności powództwa o ustalenie jest istnienie interesu prawnego w zgłoszeniu żądania ustalenia. Zawarta pomiędzy stronami umowa kredytowa wygenerowała długoterminowy stosunek prawny, który został już wykonany w całości i z tego względu powódka nie ma już interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytowej. Dodać jednak należy, że dla oceny zasadności żądania w zakresie zapłaty Sąd przesłankowo analizował postanowienia wskazanej umowy.

W sprawie o ustalenie nieważności umowy kredytu i o zwrot nienależnych świadczeń spełnionych na jej podstawie po stronie powodowej nie zachodzi współuczestnictwo konieczne kredytobiorców. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2023r. III CZP 12/23 Lex nr 3616260, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2023r. III CZP 156/22 Lex nr 3618394).

Zgodnie z art.102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Regulacja art. 102 k.p.c. stanowi wyjątek od wynikającej z treści art. 98 k.p.c. zasady odpowiedzialności stron za wynik procesu, zgodnie z którą powódka zobowiązana byłaby do zwrotu kosztów procesu poniesionych przez pozwanego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, że kwestia zastosowania art. 102 k.p.c. pozostawiona jest sądowi orzekającemu, z odwołaniem się do jego kompetencji, bezstronności, doświadczenia i poczucia sprawiedliwości. Ocena w tym zakresie ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowany własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności i może być podważona przez sąd wyższej instancji jedynie wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2012 r., sygn. akt I CZ 66/12, nie publ.). Nie ulega wątpliwości, że do wypadków szczególnie uzasadnionych należą okoliczności zarówno związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zalicza się np. charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla strony, subiektywne przekonanie strony o zasadności roszczeń, przedawnienie, do drugich sytuację majątkową i życiową strony. Oczywistym jest przy tym, że dla zastosowania omawianej normy nie jest wystarczające powołanie się jedynie na ostatnią z tych okoliczności, nawet jeżeli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2012 r., sygn. akt I CZ 34/12 nie publ.).

W ocenie Sądu w rozpoznawanej sprawie zaistniały okoliczności uzasadniające przyjęcie, że wystąpił szczególnie uzasadniony przypadek pozwalający na odstąpienie od obciążenia powódki kosztami procesu. Zważywszy na nagłośnienie medialne jakie towarzyszy obecnie tzw. sprawom frankowym i powszechne forsowanie poglądu o pokrzywdzeniu kredytobiorców wszelkimi umowami kredytowymi powiązanym z frankiem oraz rzekomym nieuzasadnionym wzbogaceniu jakie banki osiągają kosztem kredytobiorców w związku z zawieranie takich umów, a także na prezentowanie w mediach informacje o wynikach procesów sądowych w takich sprawach, powódka mogła być subiektywnie przekonana o zasadności swoich roszczeń. Stąd też Sąd uznał, że zasadnym będzie zastosowanie art. 102 k.p.c.

Gliwice, dnia 21 października 2024r.

SSO Katarzyna Banko

.