Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 sierpnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	Aleksandra Strumiłowska

po rozpoznaniu w dniu 2 sierpnia 2023 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa P. R., J. R.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie nieistnienia umowy kredytu i zapłatę

1.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego (...) nr (...) z dnia 04.08.2008 r. zawarta pomiędzy powodami P. R. i J. R. a (...) w W. jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego (...) S.A w W. na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 3.396,97 (trzy tysiące trzysta dziewięćdziesiąt sześć 97/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 sierpnia 2023 roku;

3.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 6.400 (sześć tysięcy czterysta) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności wyroku, tytułem kosztów procesu.

SSO Wojciech Hajduk

IC 297/23 UZASADNIENIE

Powodowie J. R. i P. R. domagali się ustalenia nieważności umowy z 4.03.2008 nr (...) zawartej z (...) w W. oraz zasądzenia na ich rzecz 3.396,97zł ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia następnego po upływie 14 dni od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu

Uzasadnili, że w dniu 4.03.2008 jako konsumenci zawarli z (...), poprzednikiem prawnym pozwanego - (...) Spółki Akcyjnej, na podstawie funkcjonującego wzorca, umowę kredytu hipotecznego dla osób fizycznych. Celem kredytowania było sfinansowanie remontu lokalu mieszkalnego. Bank stosował własne kursy kupna i sprzedaży walut ustalane wg własnej Tabeli kursów walut, które ustalał w sposób dowolny.

Zarzucili abuzywność postanowień umownych w §1ust.3a ; §10ust4; §12ust5 umowy oraz §1ust 2, §23 ust 2 i 3 Regulaminu udzielania pożyczek i kredytów. Postanowienia te zostały jednostronnie narzucone przez bank powodując dezorientację co do wysokości świadczeń mających zostać spełnionych w przyszłości. Powodowie nie mieli żadnego wpływu na treść i charakter wskazanych postanowień. Nie otrzymali prawdziwej i rzetelnej informacji na temat sposobu ustalania wysokości raty kapitałowo-odsetkowej, sposobu, warunków i przyczyn ustalania kursów wymiany walut mających wpływ na wysokość rat kapitałowo-odsetkowych. Nie mieli wiedzy na temat mechanizmu indeksacji, nie negocjowano z nimi postanowień umowy, nie uzyskali informacji o specyfice mechanizmu indeksacji. Nie poinformowano ich o przyczynach i konsekwencjach ekonomicznych wiążących się lub mogących się wiązać z zawarciem umowy o kredyt indeksowany do kursu waluty obcej. Nie mieli wiedzy w jaki sposób ich zobowiązanie o będzie przeliczane w praktyce przez Bank: a co za tym idzie - nie wiedzieli i nie mogli się dowiedzieć w jakiej wysokości w przyszłości będą spłacać raty kapitałowo- odsetkowe z tytułu salda kredytowego. Prowadzi to do unieważnienia umowy w rozumieniu art. 353 ¹ kc i art. 58kc. Posiadają interes materialnoprawny w rozumieniu art. 189 k.p.c., albowiem orzeczenie wydane w sprawie doprowadzi do zniwelowania skutków prawnych nieważnego stosunku prawnego. Kwota objęta pozwem stanowi nadpłatę pomiędzy udzielonym kredytem i spłaconymi ratami. Bank wypłacił 178.500zł, spłacili tytułem rat 181.896,97zł.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa. Zaprzeczył aby umowa była nieważna i aby zawierała klauzule abuzywne. Pozew ma na celu podważenie umowy sprzecznie z rolą i funkcją indywidualnej kontroli postanowień umownych, które zostały indywidualnie uzgodnione. Bank stosował rynkowe kursy waluty obcej. Powodowie nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy, a samo żądanie stanowi nadużycia prawa.

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu dnia 4.03.2008r. powodowie zawarli z (...) umowę kredytu hipotecznego (...) nr (...) na kwotę 126.000zł indeksowaną do CHF, na okres 360 miesięcy. Celem kredytowania było sfinansowanie remontu lokalu mieszkalnego powodów. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji, wg kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) (...)na koniec dnia 28.02.2008 wynosi 58.642,83CHF, przy czym kwota ta ma charakter informacyjny, a wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej [umowa § 1 pkt 2-5 k-16], raty kapitałowo odsetkowe spłacane będą w złotych, poprzez obciążenie rachunku powodów, po ich uprzednim przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) banku obowiązującego na dzień spłaty [ umowa § 10pkt 4 oraz §6 pkt1 k-18]. Również regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych - w ramach (...) w analogiczny sposób odwoływał się do tabeli kursowej (...) banku [Regulamin §1pkt 2 k-27v; §23pkt2 k- 29]. Zastosowano stopę procentową (...) dla CHF. W umowie zawarto również oświadczenie, że kredytobiorcę dokładnie zapoznano z warunkami udzielenia kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, co akceptuje, nadto jest świadomy ryzyka kursowego i jego konsekwencji wynikających z niekorzystnych wahań kursu złotego względem walut obcych, co może mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu [ umowa §29pkt1i2 k-23]. Umowa odwoływała się również do bankowej tabeli kursowej w §12pkt5 [k-19v] dotyczącym sytuacji wcześniejszej spłaty kredytu oraz §15 ust 4 ustalenia wysokości wierzytelności banku w razie wypowiedzenia umowy i wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego [k-21].

Do zawarcia umowy doszło gdy powodowie poszukiwali możliwości sfinansowania remontu mieszkania, które powód otrzymał po rodzicach. Wszystkie formalności, w oddziale banku w G.. W trakcie spotkania doradzono im by zaciągnęli kredyt indeksowany do CHF jako najkorzystniejszy. Potwierdzało to porównanie wysokości rat przedstawione przez pracownika banku. Nie przekazano im szczegółowej informacji o ryzyku kursowym i nie wyjaśniono zagrożeń wynikających z wpływu wahań kursowych na wysokość raty kredytowej i kapitału do spłaty , nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany, nie poinformowano o możliwości spłaty w walucie kredytu. Powodowie nie mieli świadomości, o możliwości jakiegokolwiek negocjowania warunków umowy, wskazano im, że wzorzec umowy jest standardowy dla wszystkich klientów. Nie poinformowano o dotychczasowym kształtowaniu się kursu CHF. Żadne postanowienia umowne nie były indywidualnie uzgadniane z wyjątkiem tych, które dotyczyły wysokości kredytu i czasu spłaty. Poinformowano powodów, że otrzymają kredyt w złotówkach i będą spłacali w złotówkach. Powódka zapoznała z umową, powód działał w zaufaniu do swojej żony, która zajmowała się sprawami finansowymi. Doradca kredytowy zwracał uwagę na najistotniejsze elementy umowy tj. poprawność danych personalnych, wysokość kredytu, czas spłaty, wysokość raty, następnie umowę podpisano. Jednocześnie powodowie zawarli z bankiem umowę rachunku bankowego do obsługi kredytu. Kredyt wypłacono w 2 transzach 7.03.2008 i 18.04.2008r. W dniu 15.04.2008r. strony zawarły aneks do umowy, w którym podniesiono kwotę kredytu do 178.500zł. Do 14.11.2022 spłacili 181.896,97zł [wniosek kredytowy k-102-106, wniosek o wypłatę transzy k-108; zaświadczenie banku o wypłacie transz k-33, zaświadczenie o poniesionych kosztach kredytu k-34-38, zaświadczenie o spłacie kapitału i odsetek k-39-47, zeznania powódki: k-148-149, zeznania powoda k-149] .

Powyższy stan faktyczny ustalono głównie w oparciu o powołane wyżej dokumenty i częściowo zeznania powodów. Zeznania świadka M. D. [kopia protokołu z zeznaniami złożonymi przed SR dla Łodzi-Śródmieścia 5.04.2019 sygn IIIC 1071/18 k-93-97] mają dla sprawy drugorzędne znaczenie, świadek nie miał kontaktu z powodami, nie brał udziału przy sporządzaniu umowy. Zeznania dotyczyły min. obowiązków pracowników banku w zakresie udzielania informacji klientom, w okresie gdy zawierana była umowa, w oderwaniu od konkretnej sytuacji powodów, sposobu przedstawienia im oferty i okoliczności zawarcia umowy.

ROZWAŻANIA PRAWNE

Okoliczność, że pozwany jest następcą prawnym (...) pozostaje poza sporem, została przyznana przez pozwanego, wynika również z Krajowego Rejestru Handlowego KRS (...). Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie klauzule ryzyka walutowego są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii).

Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego ( §1pkt3A, §10pkt4, §12pkt5 także §15pkt 4 umowy, oraz §1pkt 2 i § 23 pkt2 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych, stanowiącego integralną część umowy) zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa oraz Regulamin zastrzegają warunki indeksacji świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursowej (...)" obowiązującej w banku. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Kredytobiorcy jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z ich rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc.

Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów pozwanych jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego.

Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie w umowie , że „ kredytobiorca został zapoznany z warunkami kredytu…, jest świadomy ryzyka kursowego i niekorzystnych wahań kursu złotego, które może mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu” (§29pkt2 umowy). Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, co nie miało miejsca.

Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione, a przedstawiciel baku zachęcał ich do zawarcia umowy wskazując korzyści wynikające z niskiej raty i stabilnego kursu franka.

Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających w wysokości od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy.

Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 2.08.2023r. o możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy (nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy) jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 360 miesięcy, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty, pomimo że przesłankowo ustalałoby nieważność umowy, nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej.

Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21].

Tym samym osoba wzbogacona zobowiązana jest do zwrotu korzyści. Żądanie zapłaty obejmowało jedynie część świadczeń uiszczonych na rzecz pozwanego od zawarcia umowy do 14.11.2022r. tzn przekraczających kwotę udzielonego kredytu i jest uzasadnione. W sprawie nie będzie miał zastosowania przepis art. 411 pkt 1 kc według, którego nie można żądać zwrot świadczenia nienależnego jeżeli spełniający je wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Kredyt był spłacany w przekonaniu, że umowa jest prawidłowa i nie zawiera niedozwolonych postanowień umownych, powodowie nie wiedzieli więc, że nie byli zobowiązani do spełnienia, a w efekcie spełnili świadczenie z warunkowo bezskutecznej czynności prawnej, więc miała charakter umowy ważnej. Również art. 411pkt 4 kc nie ma zastosowania. Według tego przepisu nie można żądać zwrotu świadczenia nienależnego, jeżeli zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna. Przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania art. 411 pkt 4 k.c., co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych (min. SN postanowienie z 6.07.2021 IIICZP 41/20; SA w Gdańsku w wyroku z 30.11.2021 IACa 625/21). Roszczenie nie jest przedawnione. W sytuacji żądania ustalenia nieważności umowy konsumenckiego kredytu indeksowanego do waluty obcej i zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia z tytułu nienależnie uiszczonych rat, całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym dopiero z tym momentem można mówic o wymagalności roszczenia i rozpoczęciu biegu przedawnienia.

W świetle powyższego na mocy art. 189kpc w pkt ustalono, że umowa kredytu z dnia 4.03.2008 nr (...) zawarta pomiędzy powodami (...) w W. jest nieważna, w pkt 2 uwzględniono żądanie zapłaty w zakresie roszczenia głównego. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od dnia wyrokowania. Całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodów poinformowano na rozprawie 2.08.2023r. Tym samym odsetki należą się od wyrokowania.

W pkt 3 w pozostałej części powództwo co do odsetek oddalono jako bezzasadne. W pkt 4 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.

.