Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 kwietnia 2019 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Łucja Oleksy-Miszczyk
Protokolant:	sekretarz sądowy Wioleta Motyczka

po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2019 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa (...) z siedzibą we W.

przeciwko T. K.

o zapłatę

1)  zasądza od pozwanego T. K. na rzecz powoda (...) z siedzibą we W. kwotę 46.450,75 (czterdzieści sześć tysięcy czterysta pięćdziesiąt 75/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 lutego 2017 roku;

2)  w pozostałej części powództwo oddala;

3)  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.590,80 (tysiąc pięćset dziewięćdziesiąt 80/100) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk

Sygnatura akt I C 294/17

UZASADNIENIE

Powód (...) we W. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego T. K. kwoty 76.746,97 złotych z ustawowymi odsetkami od wymienionych pozwie kwot. W uzasadnieniu podniósł, że udzielił pozwanemu pożyczki gotówkowej, w wyniku której pozwany otrzymał kredyt w wysokości 84.250,- zł i był zobowiązany do jego spłaty w miesięcznych ratach zgodnie z harmonogramem spłat, z którego to obowiązku pozwany się nie wywiązał.

W dniu 30 czerwca 2017r. wydano w sprawie nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Pozwany wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty. W sprzeciwie pozwany podniósł, że kredyt zaciągnięty został na skutek przestępstwa z art. 286 k.k., przy czym przestępstwa miał dopuścić się E. K. (1) oraz firma (...). Zaznaczył, że toczy się w tej sprawie postępowanie przed Prokuraturą Regionalną we W. (k.10 akt).

W toku postępowania pozwany wniósł o oddalenie powództwa powołując się na naruszenie art. 45 ustawy o kredycie konsumenckim. Podkreślił, że w ramach spornej umowy otrzymał świadczenie w kwocie 50.000,- zł. Wywodził, że przyczyny, dla których pozwany miałby uiszczać składkę ubezpieczeniowa w ramach zawartej umowy nie są znane, albowiem strony nie łączyła umowa ubezpieczenia, a powód nie wykazał aby taka umowa została przez pozwanego zawarta z innym podmiotem i miała być finansowana z kwoty pożyczki (pismo pełnomocnika pozwanego k. 366). Na rozprawie w dniu 9 kwietnia 2019r. pełnomocnik pozwanego powołał się na nieważność umowy w rozumieniu art. 58 k.c.

Pismem z dnia 20 sierpnia 2018r. na zasadzie art. 60 § 1 k.p.c. udział w sprawie zgłosił Prokurator. Na rozprawie w dniu 9 kwietnia 2019r. Prokurator wniósł o oddalenie powództwa wobec nieważności umowy.

Sąd ustalił co następuje:

Znajomy pozwanego, E. K. (1), nakłonił pozwanego aby pozwany zaciągnął pożyczkę w banku, przekazał mu uzyskane w ten sposób środki, a E. K. (1) miał spłacać raty pożyczki. Pozwany zgłosił się w związku z tym razem z E. K. (1) do placówki pośrednika kredytowego (...) SA. Pracownicy pośrednika zapewnili pozwanego, że zaciągnięte zobowiązanie po trzech miesiącach zostanie „przepisane” na E. K. (1). Pozwanemu przedstawiono dokumenty niezbędne do zawarcia umowy, w tym samą umowę, umowę o pośrednictwo finansowe, wnioski kredytowe. Pozwany nie zapoznał się z nimi w sposób umożliwiający przyswojenie ich treści. Podpisując dokumenty opierał się na przekonaniu, że umowa zostanie „przepisana” na E. K. (1), albowiem pośrednik zapewniał go o tym, przekonując że nie ma powodów do obaw. Pozwany podpisał umowę działając w zaufaniu do pośrednika, nie rozumiejąc dokładnie treści umowy, będąc przekonanym, że po trzech miesiącach od zawarcia umowy całość zobowiązania będzie obciążać E. K. (1) (zeznania świadka R. P. na rozprawie 10 maja 2018r. k. 130, oświadczenie E. K. (1) k. 139).

Z umowy pożyczki zawartej w dniu 6 listopada 215r. wynika, że powód udzielił pozwanemu pożyczki gotówkowej w kwocie 84.250 zł na okres od 6 listopada 2015r. do
6 września 2020r., przy czym do dyspozycji pozwanego przekazano kwotę 50.000 zł. Na pozostałą część pożyczki składają się koszty finansowania składki ubezpieczeniowej w wysokości 21.750 zł oraz prowizja od udzielonej pożyczki w kwocie 12.500,- zł. Całkowita kwota do zapłaty ustalona na dzień udzielenia pożyczki to 102.442,50 zł i oprócz wymienionych wyżej kwot obejmuje jeszcze odsetki umowne w wysokości 18.192,50 zł. Pożyczkę pozwany miał spłacać w 58 ratach miesięcznych, ustalonych na dzień zawarcia umowy na 1.766,25 zł (umowa k. 58).

Z tytułu umowy powód wypłacił pozwanemu 50.000, zł, z czego 25.000 zł pozwany przekazał w gotówce E. K. (1), a 25.000,- zł przelał na konto znajomej E. A. K.. Za zaciągniecie pożyczki E. K. i
A. K. dali pozwanemu 1.000,- zł (zeznania pozwanego na rozprawie w dniu 19 lipca 2018r. k. 172) .

E. K. (1) zapłacił w dniu 14 grudnia 2015r. pierwszą ratę pożyczki w wysokości 1.766,25 zł, drugą z kolei ratę w wysokości 1.783,- zł w dniu 3 lutego 201r. zapłacił pozwany. Kolejne raty nie były spłacane, skutkiem czego doszło do wypowiedzenia umowy. W dniu 23 marca 2017r. powód zaksięgował na poczet zadłużenia pozwanego zwrot składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia w wysokości 13.697,07 zł (niekwestionowane rozliczenie wpłat zawarte w odpowiedzi na sprzeciw k. 162, zestawienie operacji na koncie k. 231, zeznania pozwanego na rozprawie w dniu 19 lipca 2018r. k. 172) .

W dniu 16 listopada 2016r. do pozwanego zgłosił się przedstawiciel pośrednika (...) SA i nakłonił pozwanego do podpisania ugody i oświadczenia, iż pozwany nie czuje się pokrzywdzony działaniami pośrednika, a umowę kredytu zaciągną z pełną świadomością co do jej skutków prawnych. Pozwany podpisał przedstawione mu dokumenty, nie jest jednak zorientowany jaki miały one wywołać skutek (ugoda i oświadczenia k. 208, 214, uzupełniające przesłuchanie pozwanego na rozprawie w dniu 29 stycznia 2019r. k.347).

Prokuratura (...) we W. prowadzi śledztwo, które obejmuje swoim zakresem działanie m.in. (...) SA i innych podmiotów polegające na wprowadzaniu konsumentów w błąd co do warunków zawieranych umów kredytowych i umów pośrednictwa finansowego. Zarówno powód jak i pozwany mają w toku tego postępowania status pokrzywdzonych. Postanowieniem z dnia 18 października 2018r. postawiono zarzut D. S., że w listopadzie 2015r. działając w ramach zorganizowanej grupy przestępczej doprowadził do niekorzystnego rozporządzenia mieniem pozwanego w kwocie 102.442,50 zł, a powoda w kwocie 84.250 zł, w ten sposób, że wiedząc o rzeczywistym przeznaczeniu środków mających pochodzić z proponowanego kredytu, jakim było wsparcie finansowe nie mającego zdolności kredytowej E. K. (1), wykorzystując niewiedzę i brak rozeznania pozwanego w sprawach finansowo – kredytowych wprowadził go w błąd co do rzeczywistego charakteru podejmowanych przez niego czynności jak i warunków oraz wysokości zobowiązań zaciąganych z tytułu udzielonego kredytu, w tym m.in. poprzez utwierdzenie pozwanego w przekonaniu iż zaciągnięty kredyt zostanie przeniesiony na E. K. (1) w terminie trzech miesięcy, a pozwany z tytułu podpisania przedłożonych mu dokumentów nie poniesie żadnych kosztów, a następnie wykorzystując nieświadomość pozwanego spowodował podpisanie przez pozwanego umowy z powodem, z czym wiązała się nieujęta w umowie z powodem, a opłacona przez pozwanego prowizja w kwocie 17.000, zł tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k. (informacja Prokuratury i postanowienie o przedstawieniu zarzutów k.381 – pkt IX postanowienia k. 387).

W Prokuraturze Rejonowej (...) pod sygn. PR Ds. 534.2018 toczy się postępowanie w sprawie doprowadzenia pozwanego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez E. K. (1) i A. K. (2) (kopia akt w załączeniu).

Pozwany ma wykształcenie zawodowe, pracuje jako sortowacz złomu (zeznania pozwanego na rozprawie w dniu 19 lipca 2018r. k. 172). Sposób działania pozwanego podczas zawierania umowy, jego zachowania w kontaktach z pośrednikiem finansowym oraz wypowiedzi pozwanego w toku niniejszego procesu wskazują, że jest on osobą nieporadną w prowadzeniu swoich spraw, opierającą się przy podejmowaniu decyzji na sugestiach innych osób, które dość łatwo obdarza zaufaniem. Świadczy o tym zarówno przychylenie się do prośby E. K. o zaciągniecie dla niego pożyczki, jak i całkowity brak orientacji co do warunków i skutków takiego zobowiązania, bezkrytyczne przyjmowanie zapewnień pracowników pośrednika finansowego, podpisanie umowy tylko w oparciu o informacje mu przekazane, bez jakiejkolwiek próby własnej analizy treści umowy, a wreszcie podpisywanie wszelkich dalszych dokumentów przedstawianych mu przez przedstawicieli pośrednika, w tym ugody i oświadczenia o zrzeczeniu się wszelkich zarzutów wobec pośrednika.

Opisany stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane wyżej dowody w postaci dokumentów, zeznań świadka i przesłuchania pozwanego. Dowody te Sąd uznał za wiarygodne, a co do okoliczności zawarcia umowy korespondują one również z ustaleniami dokonanymi przez Prokuraturę Regionalną we W.. Pozwany, dwukrotnie przesłuchiwany w niniejszym postępowaniu, konsekwentnie przedstawiał swoją wersję zdarzeń, a jego zeznania co do istoty sprawy są zbieżne z zeznaniami złożonymi w postępowaniu karnym w dniu 15 marca 2016r. i 6 sierpnia 2016 (k.240 i 290 akt). Powód nie powołał żadnych okoliczności, które mogłyby podważyć opisane wyżej dowody.

Sąd zważył co następuje:

Poza sporem jest, że istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż niektóre działania podmiotów uczestniczących w czynnościach związanych z zawarciem umowy pożyczki wyczerpują znamiona przestępstwa. Pomimo złożonych przez Prokuratora i pozwanego wniosków o zawieszenie postępowania do czasu zakończenia toczących się postępowań karnych, Sąd uznał oczekiwanie na prawomocne zakończenie tych spraw za niecelowe. Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala Sądowi na samodzielną ocenę okoliczności w jakich doszło do zawarcia umowy, a ewentualny wyrok karny, nawet jeżeli spełni przesłanki związania sądu cywilnego określone w art. 11 k.p.c., co najwyżej potwierdzi ustalenia dokonane w niniejszej sprawie ale nie przesądzi o sposobie jej rozstrzygnięcia. Charakteru prejudycjalnego nie będzie miał również wyrok nie spełniający przesłanek związania określonych w art. 11 k.p.c. Niezależnie od tego zakres przedmiotowy i podmiotowy sprawy karnej prowadzonej przez Prokuraturę Regionalną we W. (137 osób podejrzanych, akta obejmujące ponad 4.000 tomów), a także etap na jakim postępowanie się znajduje, wykluczają możliwość zakończenia tego postępowania w nieodległym terminie. Postępowanie prowadzone przez Prokuraturę Rejonową (...), znajdujące się obecnie w fazie in rem, a dotyczące doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez E. K. (1) i A. K. (2), nie będzie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, nie dotyczy bowiem stosunku prawnego istniejącego między stronami, ale wyłącznie stosunku między pozwanym a osobami które go do takiego rozporządzenia miały doprowadzić. W tych warunkach Sąd uznał zawieszenie postępowania w oparciu o przepis art. 177 § 1 pkt 4 k.p.c. za niezasadne i złożone w tym zakresie wnioski oddalił.

Sporna umowa zawarta została miedzy powodem, jako podmiotem profesjonalnie działającym w obrocie, a pozwanym jako konsumentem i podlega regulacjom przepisów ustawy z dnia 12 maja 2011r. o kredycie konsumenckim (art. 3 ust 2 pkt 1 ustawy).

Zgodnie z art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim kredytodawca lub pośrednik kredytowy zobowiązany jest przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki udzielić konsumentowi wyjaśnień dotyczących treści informacji przekazanych przed zawarciem umowy oraz postanowień zawartych umowie, która ma zostać zawarta, w sposób umożliwiający konsumentowi podjecie decyzji dotyczącej umowy o kredyt konsumencki. Przepis ten jest implementacją zasad określonych w dyrektywie Rady 93/13/EWG z dnia
5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach z konsumentami (Dz.U.UE.L.2011.304.64), w tym art. 5 dyrektywy, wyrażającym konieczność przedstawiania konsumentowi warunków umów w prostym i zrozumiałym języku. Wymogu tego nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, przeciwnie, z uwagi na to, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem musi podlegać wykładni rozszerzającej. Podobnie obowiązek informacyjny określony w art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim nie może sprowadzać się jedynie do formalnego przedstawienia konsumentowi treści informacji, ale winien zmierzać do przedstawienia jej w taki sposób, aby konsument w konkretnej sytuacji mógł faktycznie dokonać samodzielnej oceny warunków umowy i podjąć decyzję co do jej zawarcia.

Naruszenie obowiązku z art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim nie jest obwarowane żadną sankcją, w tym sankcją nieważności, co nie oznacza jednak, że obowiązek ten może być przez kredytodawcę lub pośrednika lekceważony. Tym bardziej niewykonanie tego obowiązku nie może powodować dla kredytodawcy lub pośrednika jakichkolwiek korzyści. Znaczenie jakie należy nadać zaniechaniu wykonania tego obowiązku musi być ocenione indywidualnie w okolicznościach każdej konkretnej sprawy.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało, iż obowiązek wynikający z art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim nie został dochowany podczas zawierania spornej umowy. Pozwanemu w żaden sposób nie wyjaśniono znaczenia postanowień zawartych w umowie, przeciwnie – wprowadzono go w błąd, informując o warunkach umowy zupełnie innych, niż miało to miejsce w rzeczywistości. Zachowania pracowników pośrednika kredytowego z tym związane spełniały przedmiotowe znamiona przestępstwa opisanego w art. 286 § 1 k.k., a jednocześnie w sposób oczywisty naruszały dobre obyczaje. Niezależnie od wywołania u pozwanego przekonania o „przepisaniu” umowy po upływie trzech miesięcy na inną osobę i braku jakichkolwiek obciążeń finansowych, które będą dotykać go na skutek zawarcia umowy, same warunki umowy zawierają postanowienia rażąco naruszające interesy konsumenta. Zarzut ten dotyczy przede wszystkim kredytowania w ramach zawartej umowy pożyczki ochrony ubezpieczeniowej. Skredytowana i wliczona do kwoty pożyczki składaka ubezpieczeniowa wynosiła 21.750 zł, co w porównaniu z kwotą pożyczki przedstawioną do dyspozycji pozwanego (50.000,- zł) jest dla pozwanego oczywiście niekorzystnym postanowieniem. Wbrew twierdzeniom powoda zawartym w piśmie z dnia 22 marca 2019r. (k 395) w treści umowy pożyczki nie zawarto treści umowy ubezpieczenia. Z umowy pożyczki wynika natomiast, że uprawnienie do uzyskania świadczenia z ubezpieczenia stanowi zabezpieczenie banku (§ 1 ust 19 umowy pożyczki k. 77). Umowa zawiera także oświadczenie pozwanego, iż został poinformowany o warunkach ubezpieczenia (§3 pkt 23 umowy), co w realiach niniejszej sprawy faktycznie nie miało miejsca. Wątpliwości budzi też wysoka kwota prowizji pobranej przez powoda w związku z udzieleniem pożyczki tj. 12.500,- zł. Kwota ta stanowi ¼ świadczenia udzielonego pozwanemu w ramach pożyczki. Nie kwestionując prawa kredytodawcy do pobierania prowizji oraz kredytowania ochrony ubezpieczeniowej, należy podkreślić, że świadczenia stron określone umowie powinny mieć charakter ekwiwalentny, w przeciwnym bowiem razie dochodzi do naruszenia interesów jednej ze stron. Ustalenie tak wysokich pozaodsetkowych kosztów kredytu, przy jednoczesnym zaniedbaniu obowiązku informacyjnego przewidzianego w art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim, narusza równowagę stron i przekracza zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej obowiązującej profesjonalistę w stosunkach z konsumentem, prowadząc do nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności – również wtedy gdy nie są one wynikiem działania strony, ale osoby którą strona działająca profesjonalnie w obrocie posługuje się przy zawieraniu umowy z konsumentem. W ocenie Sądu za niezgodne z dobrymi obyczajami i naruszające interesy konsumenta należy uznać zapisy umowy ustalające koszty pozaodsetkowe umowy na kwotę 34.250,- zł, co stanowi 68,5 % kwoty oddanej pozwanemu w ramach umowy do dyspozycji. Podkreślenia przy tym wymaga, że koszty te zostały wliczone do kwoty pożyczki, a odsetki umowne naliczane miały być od całej kwoty 84.250 zł. Takie postanowienia umowne, w połączeniu z niewykonaniem obowiązku informacyjnego określonego w art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W orzecznictwie pojawił się pogląd, że tego rodzaju nadużycia kontraktowe mogą podlegać weryfikacji na podstawie klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego z art. 58 § 2 k.c. i 353 ¹ k.c. (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia z dnia 22 czerwca 2010 r., sygn. IV CSK 555/09).

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego (art.353 ¹ k.c.). Zgodnie zaś z art. 58 § 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

W realiach niniejszej sprawy zarówno okoliczności w jakich doszło do zawarcia umowy, a mianowicie działania pośrednika, będącego podmiotem, którym powód posługiwał się przy zawarciu umowy, wprowadzające pozwanego w błąd co do treści umowy, jak i sama treść umowy, która wobec naruszenia obowiązku informacyjnego wynikającego z art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim oraz w połączeniu z nieporadnością pozwanego w prowadzeniu swoich spraw nie może być uznana za uzgodnioną z pozwanym, a obiektywnie rzecz biorąc narusza równowagę stron na jego niekorzyść, spowodowały że umowa jest nieważna w rozumieniu art. 58 § 2 k.c. jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Wobec nieważności umowy pożyczki świadczenie wypłacone przez powoda pozwanemu tj. kwota 50.000,- zł było świadczeniem nienależnym w znaczeniu określonym przez art. 410 § 2 k.c., a pozwany jest zobowiązany do jego zwrotu w oparciu o przepis art. 405 k.c. w związku z art. 410 § 1 k.c. Na poczet zwrotu świadczenia nienależnego Sąd zaliczył dokonane wpłaty dwóch rat tj. łącznie 3.549,25 zł i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 46.450,75 zł.

Nie pomniejszało natomiast zobowiązania pozwanego zaksięgowanie na poczet jego zadłużenia zwrotu części składki ubezpieczeniowej. Równowartości tej składki powód nigdy pozwanemu nie wypłacił, a wobec nieważności umowy pożyczki zwrot ten stanowi rozliczenie między powodem, a ubezpieczycielem.

O odsetkach orzeczono w oparciu o przepis art. 481 k.c., zasądzając je zgodnie z żądaniem pozwu od dnia 3 lutego 201r., uznając przy tym, że wobec wcześniejszych wezwań do zapłaty kierowanych przez powoda do pozwanego z tym dniem roszczenie było już wymagalne.

Stosunki prawne istniejące między pozwanym, a E. K. (1) i A. K. (2) nie mają znaczenia da roszczeń powoda, albowiem powód nie odpowiada za sposób rozdysponowania przez pozwanego przekazanych mu środków ani za działania osób, którym pozwany środki te przekazał.

O kosztach orzeczono w oparciu o przepis art. 100 k.p.c., dokonując ich stosunkowego rozdziału odpowiednio do wyników postępowania i przyjmując, że powód utrzymał się ze swoim żądaniem w 60%. Na koszty procesu złożyła się uiszczona przez powoda opłata od pozwu w wysokości 960,- zł i poniesione przez pozwanego koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.417 zł, łącznie 6.377,- zł.

SSO Łucja Oleksy-Miszczyk