Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2018 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Monika Muszko - Adamczak
Protokolant:	protokolant sądowy Elżbieta Leszczewska

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2018 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa C. F., G. F.

przeciwko U. M.

o uznanie czynności prawnej za nieważną

1.  oddala powództwo;

2.  nakazuje pobrać solidarnie od powodów na rzecz Skarbu Państwa kwotę 4257 zł (cztery tysiące dwieście pięćdziesiąt siedem złotych) tytułem kosztów sądowych;

3.  zasądza solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Monika Muszko - Adamczak

Sygn. akt I C 278/17

UZASADNIENIE

W pozwie, skierowanym początkowo do Sądu Rejonowego strona powodowa domagała się uznania umowy ustanowienia prawa dożywotniego odpłatnego użytkowania całości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w R. przy ul. (...), zawartej pomiędzy G. i C. małżonkami F. a U. M. za nieważną. W uzasadnieniu strona powołała się na art. 58 kc, żądając ustalenia nieważności wskazanej czynności prawnej jako sprzecznej z ustawą (protokół k 115). Powołała się również na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 roku, sygn. akt V CSK 549/11, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nie można obciążyć użytkowaniem oraz argumentację Sądu Najwyższego w tym przedmiocie.

Pismem z dnia 14 maja 2018 roku (k 135) strona powodowa wniosła żądanie ewentualne, na wypadek nieuwzględnienia powództwa, wnosząc o uzgodnienie treści księgi wieczystej o numerze (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez wykreślenie wpisu w Dziale III Księgi, dotyczącym prawa dożywotniego użytkowania. W uzasadnieniu strona podniosła, że skoro umowa w tym zakresie jest nieważna, to wpis winien zostać wykreślony.

Strona pozwana w odpowiedzi na pozew (k 41) wniosła o oddalenie powództwa jako bezzasadnego. Wskazała, że brak jest przepisu uniemożliwiającego zawarcie takiej umowy. Wskazywane przez stronę powodową postanowienie Sądu Najwyższego nie jest źródłem obowiązującego prawa, a samo orzeczenie spotkało się z krytyką.

W toku przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Strony zawarły aktem notarialnym z dnia 3 marca 2008 roku umowę przeniesienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w celu zwolnienia się ze zobowiązania oraz ustanowienie prawa użytkowania. Na mocy tej umowy, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego w R., przy ul. (...) przeszło na powodów. Konieczność zawarcia tej umowy wynikła z zadłużenia, jakie posiadała pozwana względem powodów. Pozwana U. M. była żoną zmarłego brata powódki G. F.. Wobec powodów zmarły mąż pozwanej posiadał liczne zadłużenia. Po śmierci męża pozwanej obowiązek spłaty długu przeszedł na pozwaną. Ponieważ pozwana nie była w stanie pokryć wszystkich zobowiązań, zawarła z powodami umowę, na mocy której przeniosła na nich spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego w celu całkowitego zwolnienia się ze zobowiązania spełnienia wobec powodów należnej im sumy pieniężnej. W wyniku tej umowy strony zwolniły się również od obowiązku wyrównania którejkolwiek ze stron umowy ewentualnej różnicy między wartością ograniczonego prawa rzeczowego a wysokością wierzytelności, przysługującej powodom. W § 7 ust. 1 przedmiotowej umowy powodowie ustanowili na rzecz pozwanej dożywotnio prawo użytkowania całości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego za odpłatnością 100 zł miesięcznie i obowiązkiem ponoszenia przez pozwaną kosztów związanych z tym użytkowaniem. Powyższe prawo zostało wpisane do księgo wieczystej o numerze (...) w dziale III jako ograniczone prawo rzeczowe. Powodowie przedmiotową umowę zawarli poprzez pełnomocnika, któremu udzielili stosownego pełnomocnictwa. Zawarcie umowy poprzedzone zostało negocjacjami pomiędzy stronami. Intencją stron było zawarcie przedmiotowej umowy tak, aby powodowie mogli odzyskać swoje należności, natomiast pozwana nadal mogła pozostać i mieszkać w mieszkaniu, opłacając wszelkie koszty z nim związane.

Pozwana do 2014 roku regulowała należności związane z mieszkaniem. W 2014 roku, z uwagi na problemy finansowe pozwana zaprzestała ponoszenia opłat. Od października 2014 roku czynsz jest regulowany przez powodów, pozostałe opłaty, tj. za media ponosi pozwana. Pozwana nadal mieszka w przedmiotowym mieszkaniu. Jest osobą schorowaną, po wszczepieniu zastawki serca, endoprotezy biodra. Jej jedynym dochodem jest renta w kwocie 1800 zł miesięcznie. Z uwagi na liczne zadłużenia pozwana ogłosiła upadłość. Syndyk pobiera pozwanej kwotę 600 zł miesięcznie, którą przeznacza na spłatę długów pozwanej.

Powodowie wnieśli przedmiotowy pozew z powodu zaprzestania uiszczania przez pozwaną czynszu.

(dowód: akt notarialny z dnia 3.03.2018 roku k 17-25, odpis księgi wieczystej k 13-16, zeznania świadka A. K. k 116-117, przesłuchanie stron k 117-118, 153-155).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów wskazanych powyżej. Stan faktyczny nie był sporny w tym postępowaniu. Przesłuchanie stron również nie wykazało, aby istniał spór, co do faktów przedstawionych przez strony.

Sąd oddalił wnioski o dopuszczenie dowodu z dokumentów, świadczących o istnieniu zadłużenia pozwanej wobec powodów, w wyniku którego pozwana zawarła z powodami umowę w 2008 roku, gdyż dokumenty te nie mają znaczenia dla rozpoznania sprawy. Przedmiotem badania Sądu nie była bowiem geneza umowy notarialnej z 3 marca 2008 roku.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe Sąd uznał za wystarczające do merytorycznego rozstrzygnięcia.

Sąd następnie zważył, co następuje:

Powodowie domagali się uznania za nieważny § 7 ust. 1 umowy z dnia 3 marca 2008 roku jako sprzeczny z ustawą (k 22). Zgodnie z art. 58 § 1 kc, czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

W ocenie Sądu, dokonana przez strony czynność prawna, polegająca na zawarciu umowy ustanowienia prawa dożywotniego, odpłatnego użytkowania całości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nie jest czynnością nieważną.

W ocenie Sądu, brak jest ustawowego zakazu ustanowienia użytkowania na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego. Z faktu, że ustawodawca nie wskazał szczegółowo takiej podstawy prawnej, nie można wysnuć wniosku, że dokonanie tej czynności jest sprzeczne z ustawą, o co wnosi strona powodowa.

Postanowieniem z dnia 24 stycznia 2013 roku (sygn. akt V CSK 549/11) Sąd Najwyższy wskazał, że spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nie można obciążyć użytkowaniem. Sąd Najwyższy wskazał, że zbywalność prawa nie jest jedyną przesłanką przesądzającą o możliwości obciążenia tego prawa użytkowaniem. Prawo takie ma zapewnić pobieranie pożytków. Ponadto prawo własności byłoby pośrednio obciążone na rzecz osoby, która nie jest członkiem spółdzielni mieszkaniowej. Mogłoby to prowadzić do zmiany sposobu korzystania z lokalu, a przez to zmiany wysokości opłaty uiszczanej na rzecz spółdzielni mieszkaniowej. Sąd Najwyższy wskazał również, że nie istnieje przepis pozwalający na obciążenie użytkowaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, tak jak jest to w przypadku hipoteki.

Cytowane postanowienie Sądu Najwyższego spotkało się z krytyką, zawartą w licznych glosach (m.in. glosie Pawła Księżaka, Agaty Kozioł i Jacka Zdrałek). Autorzy tych glos krytycznych wskazują, że argumenty Sądu Najwyższego, przedstawione w uzasadnieniu postanowienia są nietrafione i nie mają należytego umocowania w prawie.

Sąd, rozpoznając sprawę przychylił się do glos krytycznych i uznał za dopuszczalne obciążenie użytkowaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.

Zgodnie z art. 265 § 1 kc, przedmiotem użytkowania mogą być także prawa. Przyjmuje się, że muszą to być prawa zbywalne, a spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu jest prawem zbywalnym. Ustanowienie takiego obciążenia w sprawie nie stało się również ze szkodą dla spółdzielni, gdyż nie został zmieniony sposób korzystania z lokalu, ani przeznaczenie lokalu, a tylko w takim przypadku ma zastosowanie art. 17 [16] ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Również brak przepisu, pozwalającego na obciążenie użytkowaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, tak jak jest to w przypadku hipoteki nie jest, zdaniem Sądu przeszkodą do dokonania tej czynności prawnej. Nie jest ona bowiem w żadnym przepisie czynnością zakazaną.

Należy również wskazać, że postanowienie Sadu Najwyższego dotyczyło nieco innej sytuacji, gdyż chodziło o wpis obciążenia do księgi wieczystej. Ostatecznie wpis obciążenia nie został tam dokonany. Natomiast w rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy dokonał w Dziale III wpisu prawa dożywotniego użytkowania całości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego jako ograniczonego prawa rzeczowego.

Nie bez znaczenia pozostaje także fakt, że strony nie zawarłyby umowy z dnia 3 marca 2008 roku, gdyby pozwanej nie zostało zagwarantowane prawo dożywotniego użytkowania całości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. Strony w tym zakresie zgodnie zeznały, że zamiarem stron było przeniesienie przez pozwaną na rzecz powodów spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w celu zwolnienia się pozwanej ze zobowiązania wobec powodów. Natomiast pozwana miała nadal pozostać i zamieszkiwać w przedmiotowym lokalu. Taki stan rzeczy utrzymywał się przez 8 lat (tj. do 2014 roku) i w tym czasie powodowie nie wskazywali, aby mieli jakiekolwiek zastrzeżenia co do ważności dokonanej czynności prawnej. Dopiero, gdy pozwana zaprzestała uiszczania czynszu i obowiązek ten przeszedł na powodów, podjęli oni czynności zmierzające do uznania umowy łączącej strony za nieważną. Należy jednak z całą mocą podkreślić, że w chwili zawarcia umowy zamiarem stron nie było pozbawienie pozwanej miejsca zamieszkania. Gdyby umowa nie zawierała paragrafu dotyczącego użytkowania, nie zostałaby zawarta i ten fakt jest również w rozpoznawanej sprawie bezsporny.

Powództwo ewentualne również nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż, jak wskazano, w ocenie Sądu nie zachodzi przesłanka nieważności umowy. Tak więc treść księgi wieczystej jest zgodna z rzeczywistym stanem prawnym.

Reasumując, w ocenie Sądu nie zachodzi przesłanka nieważności umowy, gdyż nie jest ona sprzeczna z ustawą. W tym zakresie Sąd przychyla się do poglądów doktryny. Ponadto, bez tego paragrafu, umowa nie zostałaby zawarta, gdyż zamiarem stron było dalsze zamieszkiwanie pozwanej w tym lokalu, a przeniesienie na powodów spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nastąpiło w celu zwolnienia się pozwanej ze zobowiązania.

Mając powyższe na uwadze, w oparciu o brak przesłanek z art. 58 § 1 kc, powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98 kpc. Wartość przedmiotu sporu została ustalona przez Sąd Rejonowy na kwotę 101 921,89 zł. Opłata stosunkowa od pozwu wyniosła 5 097 zł, strona powodowa uiściła 840 zł, do zapłaty pozostało 4 257 zł i taką kwotę Sąd nakazał pobrać od powodów na rzecz Skarbu Państwa. Sąd zasądził również od powodów jako strony przegrywającej na rzecz pozwanej zwrot kosztów zastępstwa procesowego w kwocie, zgodnej z wartością przedmiotu sporu.