Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 kwietnia 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Tadeusz Trojanowski
Protokolant:	Monika Atałap

po rozpoznaniu w dniu 25 kwietnia 2023 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa G. K., M. K.

przeciwko (...) z siedzibą w G.

o zasądzenie i ustalenie ewentualnie o zasądzenie

1.  oddala powództwo główne;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 2105,23 (dwa tysiące sto pięć 23/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 marca 2020 r. do dnia zapłaty

3.  w pozostałym zakresie powództwo ewentualne oddala;

4.  odstępuje od obciążenia powodów kosztami.

SSO Tadeusz Trojanowski

Sygn. akt I C 164/23

UZASADNIENIE

Powodowie G. K. oraz M. K. wnieśli ostatecznie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu nr (...) zł z dnia 8 kwietnia 2008 roku zawartego z (...) – poprzednikiem prawnym pozwanego (...) S. A. z siedzibą w G. oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów 78121,81 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma precyzującego stanowisko do dnia zapłaty – tytułem świadczeń nienależnych pobranych przez pozwanego od powodów w okresie 17 czerwca 2010 – 4 lutego 2020 roku ewentualnie o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 34110,91 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 marca 2020 roku tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie 17 czerwca 2010 – 4 lutego 2020 roku oraz obciążenie pozwanego kosztami postępowania.

W uzasadnieniu wskazali, iż żądanych roszczeń dochodzą w związku z zawarciem przez siebie jako konsumenci z poprzednikiem prawnym pozwanego umowy kredytu hipotecznego indeksowanego kursem CHF na kwotę 113653,05 zł w związku z obecnością w treści umowy tzw. klauzul abuzywnych, które w całości odnosiły się do zastosowania własnych, dowolnie ustalonych kursów walut uniemożliwiających określenie świadczenia głównego. W ocenie powodów skutkuje to nieważnością umowy. Wskazali ponadto na brak rzetelnej informacji ze strony banku, która powinna być powodom udzielona przy zawarciu umowy, a także na zawarcie umowy na ustalonym przez bank wzorcu umowy zawierającym niedozwolone postanowienia umowne powodujące nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na niekorzyść konsumentów.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa oraz obciążenie pozwanych kosztami postępowania. Jej obszerne uzasadnienie sprowadza się do twierdzeń, iż umowa kredytu objęta pozwem jest zgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz naturą stosunku prawnego. Wskazywane przez powodów postanowienia umowne nie mają charakteru abuzywnego. Kurs franka szwajcarskiego nie był przez pozwanego ustalana arbitralnie oraz jednostronnie. Powodowie świadomie nie skorzystali z prawa dokonywania spłaty kredytu w CHF; kwestionowane przez powodów postanowienia były z pozwanym indywidualnie uzgadniane. Przed zawarciem umowy poszczególne postanowienia umowy kredytu były powodom wyjaśniane a równowaga kontraktowa stron nie została zachwiana . Nadto z ostrożności procesowej wskazał, iż uznanie jakiegokolwiek postanowienia umowy za abuzywne nie może prowadzić do nieważności umowy; skutkiem tego uznania może być co najwyżej usunięcie części postanowienia dotyczącego marży banku na zasadzie tzw. „testu niebieskiego ołówka”; oprócz tego podniósł zarzut przedawnienia tej części roszczeń pieniężnych (majątkowych) które stały się wymagalne lub zostały spełnione wcześniej niż co do zasady 10 lat przed datą wytoczenia powództwa. Oprócz tego w toku procesu na wypadek uznania umowy za nieważną podniósł zarzut prawa zatrzymania kwoty 110 000 złotych do czasu zaofiarowania przez powodów zwrotu świadczenia udzielonego przez bank w tej właśnie wysokości. (k. 515 - 522)

Sąd ustalił:

W dniu 8 kwietnia 2008 roku powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu nr (...). Na mocy jej postanowień bank udzielił powodom jako kredytobiorcom kredytu w kwocie 113653,05 zł indeksowanego kursem CHF na pokrycie części zakupu oznaczonej nieruchomości a nadto na towarzyszące temu zakupowi kosztów oraz opłat w postaci opłaty za wpis hipoteki, ubezpieczenia na życie oraz od ryzyka utraty pracy czy opłaty za wycenę (umowa kredytu k. 29 - 35). Na kwotę kredytu składała się: kwota pozostawiona do dyspozycji Kredytobiorcy w wysokości 110.000 PLN przeznaczona na kupno nieruchomości; koszty z tytułu opłaty sądowej należnej za wpis hipoteki w wysokości 200 PLN; koszty z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy, opisanego w § 13, w wysokości 2429,90 PLN, ubezpieczenie na życie oraz na wypadek trwałej i całkowitej niezdolności do pracy; opłata z tytułu wyceny nieruchomości w wysokości 250 PLN.

Z dalszych istotnych postanowień umowy: umowę zawarto na okres 30 lat (360 miesięcy). (par. 1 ust. 1, 7 ust. 2, 10 ust. 8, 17 ust. 1 do 5). Umowa zawierała nadto szereg klauzul związanych z indeksacją kwoty kredytu do waluty CHF. Zgodnie z ich treścią wypłata wskazanej we Wniosku o Wypłatę kwoty Kredytu będzie dokonana przelewem na wskazany/e w tym wniosku rachunek/rachunki bankowy/bankowe prowadzony/prowadzone w banku krajowym. Za prawidłowe wskazanie tego rachunku bankowego odpowiedzialność ponosi wyłącznie Kredytobiorca. Dzień dokonania takiego przelewu będzie uważany za dzień wypłaty wykorzystanego Kredytu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich zostanie przeliczona na walutę do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dl kredytów hipotecznych udzielanych przez (...). obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank (§ 7 ust.2 Umowy). Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę będzie następować z datą wpływu środków do banku, według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany Kredyt, podanego w tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku. W przypadku dokonania nadpłaty o ile Kredytobiorca nie złoży wniosku o dokonanie zmiany wysokości Raty, okres kredytowania ulega odpowiedniemu skróceniu, z zastrzeżeniem, że w przypadku zmiany oprocentowania zostaje przywrócony pierwotny okres kredytowania określony w § 1 (§ 10 ust. 8 i 9 umowy).

W dniu wypłaty saldo jest wyrażane w walucie do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty, do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...), opisanej szczegółowo w § 17 (§ 1 ust.1 umowy). Zgodnie z § 1 ust. 2 umowy kredyt przeznaczony jest na pokrycie części kosztów zakupu nieruchomości. Spłata kredyt wraz z odsetkami nastąpi w 360 równych ratach kapitałowo – odsetkowych na zasadach określonych w § 10 (§ 1 ust.5 umowy, k.235v). W dniu sporządzenia umowy kredytu oprocentowanie wynosiło 5,25 % w stosunku rocznym (§ 2 umowy). Wypłata kredytu następowała po spełnieniu warunków § 4 umowy.

Zgodnie z § 11 umowy powodowie oświadczyli, że postanowienia przedmiotowej umowy zostały z nimi indywidulanie uzgodnione (§ 11 ust.3). Nadto oświadczyli, ze znane jest im ryzyko występujące przy kredytach indeksowanych kursem waluty obcej, wynikające ze zmiany kursu waluty obcej, do której jest indeksowany kredyt, w stosunku do złotych polskich. Oświadczyli ponadto, ze zostali poinformowani, że w przypadku wzrostu kursu waluty indeksacji Kredytu w stosunku do złotych polskich, nastąpi odpowiedni wzrost ich zadłużenia w złotych polskich wobec Banku z tytułu zaciągniętego Kredytu oraz wzrost wysokości raty Kredytu wyrażonej w złotych polskich, co może spowodować, że ustanowione prawne zabezpieczenie stanie się niewystarczające , a zdolność Kredytobiorcy do obsługi zadłużenia ulegnie pogorszeniu (§ 11 ust. 6 umowy). Z kolei z datowanych na dzień 12 marca 2008 roku oświadczeń wynika, iż przedstawiono im ofertę kredytu hipotecznego (...) w złotych polskich oraz że wybierają oni kredytu w walucie obcej będąc uprzednio poinformowany o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej. (oświadczenia k. 197 - 198).

W § 17 umowy zawarto zasady stosowania kursów w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) według której kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (§ 17 ust. 2). Z kolei kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (§ 17 ust. 3). Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży (...) (§ 17 ust.4).

Zawarcie umowy poprzedzono złożeniem wniosku o udzielenie kredytu hipotecznego w dniu 12 marca 2008 roku (wniosek k. 141). Kredyt był spłacany do 15 lipca 2020 roku; w toku procesu również umowa była przez powodów wykonywana (historia rachunku k. 143 - 195). Powód w chwili zawierania umowy był zatrudniony w (...) w G. jako młodszy ratownik kierowca w służbie przygotowawczej z wynagrodzeniem 1886,24 zł brutto. Powódka z kolei pracowała na umowę zlecenie w prywatnym centrum językowym jako lektor języka angielskiego z wynagrodzeniem 1625 zł miesięcznie (k. 201 – 202). Był to pierwszy kredyt jaki strony zawarły jako małżeństwo. Kredytujący bank wybrały jako polecony przez swoją koleżankę; z tego względu powodowie nie analizowali ofert kredytowych z innych banków. Pracownik banku polecał kredyt w walucie obcej jako produkt naówczas nowy, z najniższą ratą miesięczną do spłaty. Intencją stron było otrzymanie w wyniku zawarcia umowy środków finansowych w walucie polskiej oraz ich zwrot również w walucie polskiej; celem tym nie było zawieranie transakcji wymiany walut z bankiem. W siedzibie kredytującego banku odbyły się trzy spotkania; oprócz tego pracownik banku odwiedzał powodów w pracy. Przed zawarciem umowy powodowie mieli 1 – 2 dni na zapoznanie się z wzorem umowy. Po przeczytaniu projektu umowy powodowie nie zgłosili bankowi żadnych uwag. (przesłuchanie powódki k. 272 – 273; przesłuchanie powoda k. 526 - 527)

Wprowadzenie kredytów indeksowanych było miały zastąpić kredyty denominowane które w ocenie pozwanego były wadliwie skonstruowane. Mechanizm przeliczania z CHF na PLN wg kursu kupna oraz wg kursu sprzedaży z PLN na CHF jest standardem rynkowym. Stopą bazową do naliczania odsetek od kredytów CHF jest stopa LIBOR CHF. Przed zawarciem umowy kredytu potencjalni kredytobiorcy mogli negocjować wysokość prowizji uruchomieniowej, marży odsetkowej, spread (w tym zakresie można było mieć wpływ na kurs walut banku), ubezpieczenia – do granicy ustalonych przez bank odstępstw cenowych w zależności od dochodowości. Kurs średni NBP był ustalany według określonego mechanizmu. Stanowił on podstawę do ustalania kursu walut w banku (kurs kupna=kurs średni-marża walutowa kupna; kurs sprzedaży=kurs średni+marża walutowa sprzedaży – załącznik nr 1 do uchwały 18/2003 – k. 283). Przed połączeniem (przejęciem) (...) przez pozwanego oba banki miały inne zasady ustalania tabel kursów. Po połączeniu pozwany ma obowiązek publikować obie tabele. Wartość marży oscylowała w przedziale 6 – 12% a w lutym 2015 roku limit marży ustalono na 2,53%. Od 2009 roku kredyt mógł być spłacany bezpośrednio w walucie obcej. Powodowie jak każdy inny kredytobiorca nie otrzymywał waluty CHF w gotówce lecz w równowartość w walucie polskiej natomiast bank musiał dokonywać obrotu dewizami żeby obsłużyć kredyt na rynku międzybankowym tj. musiał kwotę wypłaconego kredytu zabezpieczyć w dniu jego wypłaty z pożyczki wewnątrzgrupowej od (...) w celu zabezpieczenia ryzyka walutowego. (zeznania świadka E. C. k. 248 - 261)

Pismem z 23 marca 2020 roku powodowie złożyli reklamację w zakresie nienależnie pobranych od nich rat kapitałowo – odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni oni je spłacić w okresie od dnia 19 kwietnia 2010 roku do dnia 4 lutego 2020 roku w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych, których treść miała wpływ na wysokość spłaconych przez nich rat kapitałowo – odsetkowych w tym okresie w kwocie 34513,56 zł wzywając jednocześnie do zapłaty tej kwoty w terminie niezwłocznym. Pozwany odmówił zapłaty (reklamacja k. 36 – 39; odpowiedź k. 40 - 45)

Ze sporządzonej na zlecenie Sądu opinii biegłej sądowej B. H. (1) wynika, iż łączna wysokość rat kapitałowo – odsetkowych które powodowie zobowiązani byli uiścić na rzecz pozwanego w okresie od 17 czerwca 2010 – do dnia 4 lutego 2020 roku przy założeniu braku związania postanowieniami umownymi z par. 1 ust. 1, 7 ust. 2, 10 ust. 8 oraz 17 ust. 1 – 5 oraz saldo kredytu w łącznej wysokości 113 653,03 zł nie podlegało indeksacji wynosi 44 013, 44 zł w tym raty kapitałowe 34 761,88 zł oraz raty odsetkowe 9251,56 zł. różnica pomiędzy łączną wysokością rat kapitałowo – odsetkowych uiszczonych przez powodów na podstawie umowy z 8 kwietnia 2008 roku a łączną wysokością rat kredytu które powodowie zobowiązani byli uiścić na rzecz pozwanego od 17 czerwca 2010 roku do 4 lutego 2020 roku przy pozostałych założeniach z punktu 8b pozwu (brak indeksacji do waluty CHF, oprocentowanie według stawki Libor i marży pozwanego, spłata zgodnie z umową z pominięciem postanowień zawierających kwestionowane klauzule indeksacyjne) wynosi 34 108,38 zł w tym spłata kapitału 27400,12 zł oraz spłaty odsetek 6708,36 zł. Pozwany tytułem kredytu wypłaciłby powodom przy przyjęciu przeliczeń w ramach indeksacji do CHF według kursu średniego NBP 2105,23 zł (94761,51 – 92656,28) zaś według kursu kupna z tabeli NBP 3051,61 zł (94761,51 zł – 91709, 90 zł). Oznacza to, iż w pierwszym przypadku nie występuje dopłata przez powodów albowiem nadwyżka wpłat wynosi 2105,23 zł; w drugim przypadku z kolei występuje nadwyżka wpłat o 1198,83 zł nad kursem sprzedaży NBP. W okresie 14 maja 2008 – 4 lutego 2020 roku na poczet rat kapitałowych spłacono 69306,18 zł; do spłaty pozostało 44346,87 zł. W tym okresie bank naliczył odsetki w wysokości 24 455,33 zł. Dokonując przeliczenia wpłat w CHF na złotówki stosując aktualne kursy walut CHF/PLN – indeksacja łącznie 94761,51 zł (69306,18+25455,33 zł). Różnica pomiędzy rzeczywistą wartością spłat przez powodów a wartością spłat przy założeniu, że mamy do czynienia z kredytem złotówkowym przy zastosowaniu zmiennej stawki WIBOR 3M powiększonej o marżę banku przy zastosowaniu niezmiennych pozostałych zapisów w ww. okresie wyniosła łącznie 32461,26 zł (dodatkowa kwota do zapłaty przez powoda) (opinia biegłej B. H. k. 349 – 364, opinia uzupełniająca k. 398 - 413)

Sąd zważył:

Nietrafny w ocenie Sądu jest zgłoszony w odpowiedzi na pozew zarzut przedawnienia roszczenia jako ulegającego przedawnieniu po upływie 10 lat. Roszczenie powodów o świadczenie, wbrew zarzutowi pozwanego nie wywodzi się z umowy, nie ma też charakteru świadczenia okresowego. Dopóki strony umowy respektują stan tą umową ukształtowany, to roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych na jej podstawie (które później wobec odpadnięcia podstawy świadczenia okazały się nienależne) nie staje się wymagalne. Możliwość rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia istnieje od momentu odpadnięcia podstawy prawnej świadczeń, a zatem nie może zacząć się wcześniej, niż skuteczne podniesienie zarzutu dotyczącego nieważności umowy w całości lub części a do tego nie doszło.

Powodowie zaciągnęli kredyt indeksowany do waluty obcej. Zawierając umowę mieli świadomość walutowego charakteru kredytu i powiązania wynikających z niego zobowiązań z ryzykiem kursowym. Podejmując decyzję o skorzystaniu z oferty (...) kierowali się większą zdolnością kredytową dla kredytu frankowego, mniejszą wysokością rat i własnym przeświadczeniem, że nie wzrośnie ona znacząco. Pomimo uzyskania informacji o ryzyku kursowym na długo przed sfinalizowaniem umowy i możliwości zapoznania się z treścią projektu umowy nie dokonywali żadnych analiz, nie zapoznali się dokładnie z umową. Z własnej woli zaniechali również rozeznania na rynku kredytów. Obowiązek informacyjny banku co do ryzyka kursowego, zasad działania umowy, stosowanych kursów kupna i sprzedaży został wypełniony, nie można bowiem uznać, że brak woli głębszego przeanalizowania uzyskanych informacji - co jest własnym wyborem powodów - może obciążać pozwanego. Żadne okoliczności sprawy nie wskazują aby kredytobiorcy zostali nakłonieni do zawarcia umowy kredytu walutowego poprzez jakiekolwiek nierzetelne praktyki Banku lub jego przedstawiciela. Kredytobiorcy posiadając informacje dotyczące ryzyka związanego z zawarciem umowy o kredyt walutowy mieli obowiązek dochowania należytej staranności przy zawieraniu umowy i rozważenia konsekwencji wynikających z zaciągnięcia zobowiązania o określonej treści. Obowiązek informacyjny jaki spoczywa na bankach w ramach zawierania umów z konsumentami nie zwalnia tych ostatnich z obowiązku działania z należytą starannością.

Pod pojęciem kredyt indeksowany należy rozumieć kredyt, w którym suma kredytu była wyrażana w walucie polskiej, którą następnie przeliczono na walutę obcą, a w przypadku rat dokonywano operacji odwrotnej - każdą ratę przeliczano z waluty obcej na walutę polską. Taki też charakter kredytu wynika wprost z treści umowy. Zgodnie z art.69 ust. 1 Prawa bankowego przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Powodowie swe żądania oparli na zarzucie abuzywności klauzul umownych, a to par. 1 ust. 1, 7 ust. 2, 10 ust. 8, 17 ust. 1 do 5). W stanie prawnym obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy możliwym było konstruowanie umów kredytu indeksowanego kursem waluty obcej – czyli takich, jak kwestionowana umowa. Podstawę zawarcia tej umowy stanowił art. 3 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 679 z późn. zm.) w zw. z art. 358 § 2 k.c. a także ustawa Prawo bankowe. Ten typ umowy został wypracowany w oparciu o zasadę swobody umów, a następnie usankcjonowany ustawowo – ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe wprowadzono art. 69 ust. 2 pkt 4a wprost przewidujący umowy o kredyty walutowe denominowane i indeksowane do waluty innej niż waluta polska. Zgodnie z art. 4 powołanej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art.69 ust.2 pkt 4a oraz art. 75b prawa bankowego, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Przepis ten wprost potwierdza stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą do umów zawartych wcześniej, zatem niezasadnym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego były nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania. Sąd Najwyższy również uznał za dopuszczalne zawieranie umów kredytu indeksowanego i denominowanego, nie widząc podstaw do uznania, iż konstrukcja ta narusza obowiązujące przepisy prawa, czy zasadę walutowości. (m.in. wyroki z 25 marca 2011 r. sygn. IV CSK 377/10, z 22 stycznia 2016 r. sygn. I CSK 1049/14, z 19 marca 2015 r. sygn. IV CSK 362/14, z 8 września 2016 r. sygn. II CSK 750/15, z 1 marca 2017 r. sygn. IV CSK 285/16, z 14 lipca 2017 r. sygn. II CSK 803/16, z 27 lutego 2019 r. sygn. II CSK 19/18, z 4 kwietnia 2019 r. sygn. III CSK 159/17). W świetle powyższego nie ma podstaw do uznania nieważności umowy z powodu jej pozorności rozumianej jako pozór kredytu walutowego i sprzeczności z ustawą (a także nieważności klauzuli indeksacyjnej co do zasady) w świetle art. 58 § 1 kc w zw. z art. 69 ustawy prawo bankowe, czy też art.358 ¹ kc i 353 ¹ kc. To samo co do zasady dotyczy spreadu – tj zastosowania w umowie różnych kursów kupna/sprzedaży do różnych świadczeń umownych, co objęte jest zasadą swobody umów.

Powodowie powoływali się natomiast na niedozwolony charakter klauzul przeliczeniowych w umowie – zarówno w kontekście zasad współżycia społecznego, jak i nieważności umowy w całości (ewentualnie poszczególnych jej postanowień) oraz brak możliwości uzupełnienia luki powstałej po usunięciu postanowień abuzywnych. W pierwszym rzędzie wskazać należy, że wybór waluty indeksacji był indywidualną decyzją powodów. Wybór ten jednak obejmuje jedynie tę walutę, a nie sposób przeliczenia świadczeń, który bez wątpienia nie był indywidualnie uzgodniony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Status pozwanych jako konsumentów w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. był poza sporem, podobnie jak niekwestionowany był fakt, że umowa – pomimo blankietowego wpisu w treści umowy, niepopartego jednak dowodami z zeznań świadków - w zakresie warunków spłaty nie była przedmiotem indywidualnych uzgodnień.

Przedmiotem zobowiązania wynikającego z zawartej przez strony umowy kredytu indeksowanego była suma pieniężna wyrażona w złotych polskich, podlegająca przeliczaniu na walutę obcą. Sytuacja, w której kredyt indeksowany był do CHF powodowała, że jego kwota była zmienna – w szczególności ulegała zmianom (w tym przypadku wzrostowi) wraz z zmianą kursu tej waluty do złotego, a co za tym idzie – powodowała zmianę wysokości salda kredytu oraz poszczególnych rat kredytu, wyrażonych w PLN. Przeliczanie to /zarówno w fazie uruchamiania kredytu – przeliczenie do CHF celem określenia salda kredytu/, jak i w czasie trwania umowy /powrotne przeliczanie CHF na PLN przy ustalaniu każdorazowej wysokości salda i raty podlegającej spłacie - odsetek i wykorzystanego kapitału/ następuje w sposób ciągły przez cały okres trwania umowy i rzutuje bezpośrednio na wysokość świadczenia kredytobiorców, tj. odsetek i podlegającego spłacie wykorzystanego kapitału oraz finalnie - kwoty podlegającej zwrotowi w razie wcześniejszego rozwiązania umowy. Tylko poprzez zastosowanie przeliczenia możliwe jest określenie wysokości zarówno kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorcy jak i obu części jego świadczenia – zarówno zwrotu wykorzystanego kapitału, jak i zapłaty odsetek. W tym kontekście, biorąc pod uwagę, że art. 69 prawa bankowego jako elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu wskazuje obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami nie może budzić wątpliwości, że klauzula przeliczeniowa wpływająca bezpośrednio na wysokość świadczeń kredytobiorców stanowiła element określający wysokość świadczeń głównych.

(par. 1 ust. 1, 7 ust. 2, 10 ust. 8, 17 ust. 1 do 5).

Postanowienia określające główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W przedmiotowej umowie ustalono zasady przeliczeń salda kredytu (§ 1 ust. 1, § 7 ust. 2 in fine) oraz wpłat dokonywanych przez kredytobiorcę (§10). Z kolei w § 17 wskazano kryteria określania kursów kupna i sprzedaży. W odniesieniu do każdego z tych kursów umowa przewidywała dwa elementy: kurs średni NBP z danego dnia roboczego oraz dodaną lub odjętą marżę banku. O ile kurs średni NBP jest wskaźnikiem obiektywnym i niezależnym od stron, to ani umowa, ani inne dokumenty udostępnione powodom przy zawieraniu umowy (nie jest w szczególności takim dokumentem wewnętrzny Regulamin ustalania kursów) nie przewidywały żadnych kryteriów, mogących stanowić podstawę i mechanizm określania marży banku, a więc uprawnienie powoda do ustalania jej wysokości przy niewątpliwym wpływie na wysokość kursów bankowych nie doznawało żadnych ograniczeń. Zastosowane w umowie pojęcie marży nie zostało w niej zdefiniowane, tym samym dla powodów było nieweryfikowalne i niejednoznaczne. Tym samym postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc oraz art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Powyższe otwiera drogę do oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385 ¹ § 1 zd.1 kc oraz art. 3 ust.1 Dyrektywy 93/13, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Dla oceny abuzywności postanowień umownych decydujące są postanowienia § 17 umowy, które są podstawą ustalenia wysokości zobowiązań stron, gdyż wszystkie pozostałe kwestionowane postanowienia umowy do nich się odnoszą. To postanowienie umowne w części, w jakiej obejmowało uwzględnienie w stawkach kursowych +/- marży banku, dawało bankowi jednostronną i nieuzależnioną od żadnego obiektywnego kryterium możliwość zmiennego w czasie wykonywania umowy kształtowania wysokości zarówno całości zobowiązania pozwanych (wykorzystanego kredytu), jak i poszczególnych jego części (rat kapitałowo-odsetkowych). Tym samym stanowiło scedowanie na rzecz kredytodawcy prawa do kształtowania kryteriów indeksacyjnych (kursu waluty obcej w procesie wypłaty kredytu i jego spłaty) w taki sposób, że nie były one ani jasne (transparentne) ani zrozumiałe dla konsumenta. Co więcej, wobec braku określenia obiektywnych, niezależnych od stron umowy mechanizmów dot. ustalania wysokości marży, kursy te mogły być dowolnie kształtowane w zależności od aktualnej strategii banku co nie było objęte świadomością kredytobiorców. Jeżeli nawet pozwany posiadał jakieś wewnętrzne zasady określające sposób ustalania marży, to zasady te nie tylko mogły być zmienione w zależności od potrzeb banku, ale nie zostały ujęte w umowie i podane do wiadomości strony powodowej. Ocena abuzywności klauzul umownych nie jest uzależniona od rzeczywistych, stosowanych przez bank w czasie realizowania umowy wartości kursowych, a wynika z samego faktu rażącego faworyzowania pozwanego w zakresie dowolności określania wartości indeksacyjnych. Nawet ewentualne wykazanie ex post, że kursy stosowane przez bank poprzez doliczenie/odliczenie marży w okresie wykonywania umowy nie odbiegały znacząco od kursów NBP nie eliminowałoby nieuczciwości warunku, pozwalającego bankowi na arbitralne przyjęcie zasad wyliczania tego kursu, biorąc pod uwagę ocenę z punktu widzenia chwili zawierania umowy, a nie rzeczywistego sposobu jej wykonania.

W przedmiotowej sprawie kredytobiorcy w świetle umowy i własnych zeznań byli świadomi że wysokość kursów a w konsekwencji wysokość zobowiązania może ulegać zmianie (ryzyko kursowe). Jednak nie byli świadomi faktu (nie wynikało to z żadnych dowodów), że zasada ustalania przez bank marży mającej wpływ na wysokość stosowanych w tabeli kursów w istocie pozostawiała bankowi swobodę wykraczającą ponad czynniki zewnętrzne. Dodatkowo, nie mogli mieć świadomości, że taka konstrukcja w razie większych zmian kursowych będzie mogła mieć daleko bardziej znaczący wpływ na ich obciążenia, dając jednocześnie bankowi możliwość przynajmniej częściowego minimalizowania własnego ryzyka kursowego. Interes konsumenta nieświadomego podstawowych parametrów własnego zobowiązania doznaje w takiej sytuacji rażącego naruszenia i jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej w istocie wysokości jego zobowiązania, jest klauzulą niedozwoloną.(wyrok SN z 4.04.2019r. III CSK 159/17, wyrok SA w Białymstoku z 9.05.2019r. 9 maja 2019r.I ACa 47/19). Dodatkowo jak wynika zarówno z brzmienia art. 4 ust. 1 dyrektywy, jak i treści art. 385 ² k.c., oceny postanowień umownych należy dokonywać w świetle całokształtu umowy według stanu z chwili jej zawarcia. Punktem odniesienia dla oceny istnienia przesłanek abuzywności umowy o jakich mowa w art. 385 ² k.c. nie może być zatem analiza sytuacji stron już na etapie wykonywania umowy. Istotne jest bowiem już samo otwarcie na etapie zawierania umowy możliwości arbitralnej i w rzeczywistości nieograniczonej żadnymi obiektywnymi wskaźnikami decyzji banku kształtującej wysokość zobowiązania i wpływającej na ryzyko kursowe, która – w długoletniej perspektywie – dawała kredytodawcy możliwości niedostępne i nieweryfikowalne dla kredytobiorców.

Podsumowując - ponieważ zastosowanie arbitralnie ustalanej przez kredytodawcę marży umożliwiało pozwanemu jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec banku, zakłócona została równowaga pomiędzy stronami umowy, a takie postanowienie poprzez jego jednostronność i brak umownych ograniczeń staje się sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz w sposób rażący narusza interesy konsumentów. Zostały więc spełnione przesłanki określone w art. 385 ¹ § 1 kc., nakazujące uznać to postanowienie w zakresie, w jakim obejmuje marżę banku za niedozwoloną klauzulę umowną. Konsekwencją abuzywności postanowienia umownego w tej części jest brak związania nim powodów, co determinuje konieczność pominięcia nieuczciwego postanowienia. W tych okolicznościach należało zbadać, czy pomimo tego umowa może nadal funkcjonować. Analiza treści umowy wskazuje na istnienie takiej możliwości. Usunięcie wadliwej klauzuli umownej dotyczącej marży w świetle pozostałej treści umowy nie spowoduje powstania luki, powodującej brak możliwości określenia wysokości zobowiązań stron (wysokości wykorzystanego kapitału, jak i poszczególnych rat) . Określenie to jest możliwe bez potrzeby sięgania po środki zmierzające do uzupełnienia tej luki, gdyż pozostała część § 17 przewiduje odniesienie się do kursu średniego NBP. Wyeliminowanie zatem części postanowienia w zakresie, w jakim obejmuje marże banku, nie spowoduje niemożności wykonania umowy, nie zmieni też jej charakteru i pozostanie w zgodzie z celem stron umowy. Jak wynika z wyroku TSUE z 29 kwietnia 2021r. sygn.. C-19/20 wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy odstraszający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu. Idąc za rozważaniami wyrażonymi w tezach 72-74 tego wyroku - skoro w przypadku nieuczciwego warunku polegającego na powiększeniu zobowiązania (w tamtym przypadku stopy procentowej) - dyrektywa 93/13 wymaga jedynie, aby owo powiększenie zostało unieważnione, i – o ile nie pociąga za sobą zmiany istoty warunku umownego- nie powinno pociągać również za sobą wyłączenia lub stwierdzenia nieważności warunku, który nie został uznany za nieuczciwy.

W niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę redakcję spornego § 17, który wyraźnie rozróżnia dwa elementy – jeden niewadliwy (kurs średni NBP) , drugi – abuzywny, z których każdy może funkcjonować oddzielnie pomimo łącznego ich ujęcia w tym postanowieniu (równie dobrze doliczenie lub odliczenie marży mogłoby być sformułowane jako odrębne jednostki redakcyjne), a przede wszystkim fakt, że pominięcie marży nie zmienia istoty postanowienia umownego, którego celem jest określenie kursów przeliczeniowych dla wyliczenia wysokości zobowiązań stron, to wyłączenie nieuczciwego warunku dotyczącego powiększenia/ pomniejszenia stawek kursowych opartych na obiektywnym i niezależnym od stron kryterium (kurs średni NBP) o marżę banku pozwoli na zachowanie ważności pozostałych warunków umowy, które nie zostały za takie uznane i przywróci równowagę pomiędzy stronami, zakłóconą wyłączonym warunkiem. Bez znaczenia dla ważności umowy jest brak zastosowania jednego miernika wartości za podstawę wszelkich obliczeń jakie będą stosowane na gruncie wykonywania umowy. Przywoływane często przez konsumentów na potwierdzenie niedopuszczalności takiego ukształtowania umowy orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie I CSK 139/17 nie może znaleźć zastosowania wsporach dotyczących umów kredytowych – w stanie faktycznym sprawy w której Sąd Najwyższy wydał przytaczane orzeczenie tylko jedna ze stron zobowiązana była do świadczenia w pieniądzu i w tym kontekście Sąd Najwyższy wypowiedział się o jednolitym mierniku wartości, zaś na gruncie niniejszej sprawy każda ze stron zobowiązana jest do świadczenia pieniężnego i nie ma przeszkód aby każda świadczyła w innej walucie czy też świadczenie każdej ze stron obliczane było wedle innego miernika wartości o ile strony tak postanowią. Tym bardziej dotyczy to zastosowania do poszczególnych świadczeń stron kursów kupna i sprzedaży waluty, co z reguły znajduje ekonomiczne i gospodarcze uzasadnienie i jest powszechnie praktykowane w obrocie. Założenia przeciwne byłyby oczywistym ograniczeniem swobody umów wyrażonej w art. 353 ¹ k.c.

Ostatecznie zatem - skoro w niniejszej sprawie wyłączenie nieuczciwych warunków, nie wpływa na zmianę charakteru umowy (ani samego kwestionowanego postanowienia umownego) jest możliwe jej obowiązywanie. Konkludując – pomimo uznania warunku umownego dotyczącego uwzględniania marży banku w stawkach kursów bankowych za nieuczciwy - umowa może nadal funkcjonować w pozostałym zakresie, a zatem także w zakresie objętym kwestionowanymi §§ 1, 7 i 10, które przy zastosowaniu zmodyfikowanego § 17 nie będą miały abuzywnego charakteru. Ponieważ powodowie ostatecznie nie zażądali zarówno w żądaniu głównym jak i żądaniu ewentualnym ustalenia bezskuteczności wyżej wskazanych postanowień umownych powyższe rozważania – zwłaszcza odnośnie części klauzul zawartych w par. 17 mają charakter wyłącznie przesłankowy, niezbędny do rozstrzygnięcia sprawy aczkolwiek na wyraźne żądanie powodów nieuwidoczniony w wyroku.

W konsekwencji sąd nie uwzględnił żądania (powództwa głównego) w zakresie ustalenia nieistnienia umowy kredytu ani żądania zapłaty związanego z owym ustaleniem. W zakresie żądania ewentualnego a w zakresie żądania pieniężnego zasądził jedynie kwotę wynikającą z opinii biegłej. Na rzecz powodów zasądzono kwotę 2105,23 zł tytułem różnicy pomiędzy kwotą przez powodów faktycznie spłaconą a kwotą jaką powinni byli spłacić gdyby kredyt był indeksowany według kursu średniego NBP (bez marży). Kwotę tą zasądzono z odsetkami od dnia 29 marca 2020 roku zgodnie z żądaniem pozwu. Kwotę tą zasądzono tytułem świadczenia nienależnego. W pozostałym zakresie powództwo ewentualne podlegało oddaleniu jako niezasadne.

Pomimo oddalenia powództwa Sąd odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu. Faktem jest, że ryzyko kursowe związane z zawarta umową ziściło się na niekorzyść konsumentów, co spowodowało dla wielu gospodarstw domowych znaczną uciążliwość w realizacji zobowiązania kredytowego. Zważywszy na nagłośnienie medialne jakie towarzyszy obecnie tzw. sprawom frankowym i powszechne forsowanie poglądu o pokrzywdzeniu kredytobiorców wszelkimi umowami kredytowymi powiązanym z frankiem oraz rzekomym o nieuzasadnionym wzbogaceniu jakie banki osiągają kosztem kredytobiorców w związku z zawieraniem takich umów, a zważywszy na rozbieżności w orzecznictwie jakie występują na tym tle, Sąd uznał, że zasadnym będzie zastosowanie art. 102 k.p.c.

.