Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2022 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	Aleksandra Strumiłowska

po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2022 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa K. K., R. K. (1), B. K. (1)

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o ustalenie nieistnienia umowy kredytu i zapłatę

1.  ustala, że stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego (...) z dnia 17.12.2007 roku nr (...) zawartej pomiędzy (...) w W. a powodami K. K., R. K. (1) i B. K. (1) nie istnieje wobec nieważności tej umowy;

2.  zasądza od pozwanego (...) w W. łącznie na rzecz B. K. (1) i K. K. kwotę 94.556,84 zł (dziewięćdziesiąt cztery tysiące pięćset pięćdziesiąt sześć tysięcy 84/100) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 czerwca 2022 roku

3.  zasądza od pozwanego na rzecz R. K. (1) kwoty 47.278 zł (czterdzieści siedem tysięcy dwieście siedemdziesiąt osiem) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 29 czerwca 2022 roku;

4.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

5.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400zł (sześć tysięcy czterysta) tytułem kosztów procesu.

SSO Wojciech Hajduk

IC 162/22 UZASADNIENIE

Powodowie K. K., B. K. (1) i R. K. (1) w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu przeciwko pozwanemu (...) w W. domagali się

-ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 17.12.2007r

-zasądzenia łącznie na rzecz B. K. (1) i K. K. kwoty 94.556,84zł;

-zasądzenia na rzecz R. K. (1) kwoty 47.278zł

wraz z ustawowym odsetkami za opóźnienie:

-od kwoty 118.390,15zł od dnia 7.04.2020

-od kwoty 23.445,12zł od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu

[pozew i pismo powodów z dnia 15.12.2021 k-345-354].

Uzasadnili, że w dniu 17.12.2007 zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) w W. umowę o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 177.000zł zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR. W umowie wskazano, że kwota wypłacona zostanie przeliczona zgodnie z kursem kupna franków szwajcarskich wg Tabeli Kursów obowiązującej w Banku. Spłata kredytu miała następować w PLN, przy zastosowaniu kursu sprzedaży CHF w dniu płatności każdej raty wg kursów ustalanego przez bank w Tabeli Kursów Banku z posiadanego w banku rachunku. Umowa nie zawierała żadnych postanowień dotyczących ustalania kursów przez pozwany bank. Nie ustalono żadnych obiektywnych mierników lub warunków ustalania kursów walut, pozostawiając całkowitą dowolność kredytodawcy. Pozwany przeliczył kwotę kredytu na walutę szwajcarską po ustalonym przez siebie kursie franka szwajcarskiego. Tytułem spłaty w okresie od 21.01.2008r. do 20.01.2020r uiścili kwotę określoną w żądaniu. Zarzucili abuzywność postanowień umownych §2pkt2, §4ust1a i §9 ust2 umowy. Umowa nie tylko nie określa wysokości kredytu w złotych polskich, ale także nie precyzuje mechanizmu dokonania przeliczenia, co daje bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania co powoduje, że jest sprzeczna z art. 353 ^{( 1)}kc i 358 ^{( 1)} kc. Stosunek umowny został tak ukształtowany, że ryzyko walutowe zostało przerzucone w całości na konsumenta i w tym zakresie naruszono obowiązek informacyjny banku. Powoduje to nieważność umowy i uzasadnia żądanie ustalenia nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia. W sytuacji gdyby Sąd uznał, że umowa jest ważna żądają zasądzenia różnicy pomiędzy uiszczonymi kwotami, a należnymi przy pominięciu niedozwolonych klauzul umownych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zaprzeczył, aby umowa była nieważna i aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Pozew ma na celu podważenie umowy sprzecznie z rolą i funkcją indywidualnej kontroli postanowień umownych, które zostały indywidualnie uzgodnione. Powodowie nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Na wypadek uwzględnienia żądania złożył zarzut potrącenia i zatrzymania.

SĄD USTALIŁ

w dniu 17.12.2007 zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) w W. umowę o kredyt hipoteczny nr (...) indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 177.000zł zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany stawką LIBOR. Celem kredytu było sfinansowanie zakupu własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego dla powoda R. K. (1). Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min. że kwota kredytu jest denominowana- waloryzowana do CHF, kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu zostanie określona wg kursu kupna dewiz zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy, o wysokości wykorzystanego kredytu wyrażonej w CHF, wysokości odsetek w okresie karencji, wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w ww. walucie bank poinformuje kredytobiorcę w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w (...) Kredyt wykorzystywany jest w PLN, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu wg kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z Tabelą obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu [§2pkt2i3, §3ust1-3, §4ust1a k-27]. W §9pkt2 umowy wskazano, że kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu z odsetkami w 360 miesięcznych ratach od 21.01.2008r. Wysokość rat jest wyrażona w CHF. Spłata rat dokonywana jest po uprzednim przeliczeniu wg kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą Kursów” obowiązującą w dniu spłaty [umowa §9 pkt 2 k-27v.]. W §11 pkt4 umowy powodowie oświadczyli, że zostali poinformowani o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje [umowa §11pkt4 k-28]. Wszystkie formalności zostały przeprowadzone w siedzibie oddziału w T.. Ze strony powodów w czynności z bankiem zaangażowany był jedynie R. K. (2), jego rodzice K. i B. K. (2) współuczestniczyli w umowie w charakterze kredytobiorców, by pomóc synowi w uzyskaniu mieszkania. Doradca kredytowy przedstawił ofertę kredytu indeksowanego jako najkorzystniejszą, o zdecydowanie niższej racie kapitałowo-odsetkowej, znajdowało to potwierdzenie w zaprezentowanym powodowi porównaniu wysokości rat kredytów złotówkowego i frankowego. W trakcie kolejnego spotkania powodowie zapoznali się z przygotowaną umową i następnie ją podpisali. Spłata kredytu następowała poprzez obciążanie rachunku R. K. (1) prowadzonego w Banku [zeznania powoda R. K. (1) k-391; zeznania powódki B. K. (1) k-392, zeznania powoda K. K. k-392; §9pkt4 umowy k-27v]. Do wytoczenia powodowie K. i B. K. (3) spłacili 94.556,84z, a R. K. (1) 47.278,42zł [okoliczność niesporna].

Powyższy stan faktyczny ustalono przede wszystkim w oparciu o powołane wyżej dokumenty, a także częściowo i zeznania powodów, którzy jednak na skutek upływu czasu nie pamiętali przebiegu spotkań z doradcą kredytowym. Zeznania świadków E. S. [k-291-304] K. D. [305-317] mają dla sprawy drugorzędne znaczenie. Osoby te nie miały kontaktu z powodami, nie brały udziału przy sporządzaniu umowy. Zeznania dotyczyły min. obowiązków doradców bankowych w zakresie udzielania klientom informacji i pouczeń, w okresie gdy zawierana była umowa, mechanizmów finansowych, w oderwaniu od konkretnej sytuacji powoda, sposobu przedstawienia oferty i okoliczności zawarcia umowy.

SĄD ZWAŻYŁ

Okoliczność, że pozwany jest następcą prawnym (...) w W. pozostaje poza sporem, została przyznana przez pozwanego. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt indeksowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ^{( 1 )}kc. W umowie kwota kredytu została określona w PLN, a waluta CHF jest miernikiem ustalenia wysokości zobowiązania w PLN, odmiennie niż w kredytach denominowanych, których Istotą jest wyrażenie kwoty zobowiązania w walucie obcej i jej następcze przeliczenie na złote polskie (lub inną walutę). Tym samym sporna umowa kredytu jest umową indeksowaną, a analiza przez pryzmat art. 385 ^{( 1 )}§1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ^{( 1 )}§1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie klauzule ryzyka walutowego są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego [ §2ust1 - 3; §4ust 1a § 9 ust2 umowy] zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową. Postanowienia umowne zastrzegają warunki indeksacji świadczenia do kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów obowiązującej w banku." Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z rachunku powoda R. K. (1). Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powodów jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego.

Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie w §11 pkt 4 umowy że „ został poinformowany przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut i rozumie wynikające z tego konsekwencje” [k-34]. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, co nie miało miejsca.

Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione, podpisali umowę przygotowaną zgodnie z wzorcem banku, a pracownik banku zapewniał o atrakcyjności kredytu. Stanowisko, że przyjęcie przez konsumenta propozycji banku oznacza rezygnację z pertraktacji i akceptację umowy, a jej podpisanie jest równoznaczne z indywidualnym uzgodnieniem postanowień umownych, nie zasługuje na uwzględnienie. Art. 385 ¹ § 3 k.c. stanowi, że nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Przez rzeczywisty wpływ należy rozumieć realną możliwość oddziaływania na treść postanowień umownych. Okoliczność, iż konsument znał treść danego postanowienia i nawet rozumiał je, nie może przesądzać o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Uzgodnionymi indywidualnie są tylko takie klauzule umowne, na których treść istotnie mógł on w praktyce oddziaływać. W niniejszej sprawie powodowie nie mieli realnego wpływu na ewentualną zmianę klauzul proponowanych przez przedsiębiorcę. Przyjęli ofertę jako najkorzystniejszą, podpisali przygotowaną przez bank umowę. Również argumentacja odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nieodbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena ta jest ma charakter abstrakcyjny, niezależny od sposobu wykonywania umowy.

Powyższe okoliczności powodują, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 15.06.2022r. o obowiązkach i możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ¹ §1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia. Umowa została zawarta na 240 miesięcy, okres ten nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, niezależnie od żądania zapłaty tytułem wzbogacenia, gwarantuje pewność sytuacji prawnej na przyszłość. Samo żądanie zapłaty nie gwarantowałoby takiej pewności prawnej. Do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411k.c. regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodowie domagali się zasądzenia kwoty 94.556,84zł łącznie na rzecz B. K. (1) i K. K., a także kwoty 47.278zł na rzecz powoda R. K. (3). Żądanie zapłaty obejmuje świadczenia uiszczone przed wytoczeniem procesu i jest uzasadnione.

Pozwany złożył zarzut potrącenia: wypłaconego świadczenia tytułem kredytu, a także zarzut zatrzymania.

Zarzuty podniesione w odpowiedzi na pozew nie zostały skutecznie zgłoszone. Mają charakter materialnoprawny i żeby odniosły procesowy skutek muszą zostać zgłoszone przez odpowiednio (materialnoprawnie) umocowaną osobę bezpośrednio powodowi bądź jego pełnomocnikowi, o ile ten posiada umocowanie do przyjęcia oświadczenia o charakterze materialnoprawnym i dokonywania czynności o charakterze materialnoprawnym. Pełnomocnik pozwanego był umocowany do złożenia takiego oświadczenia, zaś pełnomocnik powodów nie był umocowany do składania i przyjmowania takich oświadczeń [pełnomocnictwa k-24 i 99]. Odnosząc się do zarzutu potrącenia należy dodatkowo wskazać, że na etapie odpowiedzi na pozew, doręczonej pełnomocnikowi powodów, powództwo w zakresie żądania zapłaty nie było jeszcze wymagalne, stało się po złożeniu na rozprawie 15.06.2022r. oświadczenia przez powodów, że nie chcą utrzymania umowy w mocy. Po tym oświadczeniu zarzuty nie zostały ponowione, co spowodowało, że nie doszło do zapoznania się powodów z ich treścią. Brak wymagalności roszczenia wynikał z faktu, że całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Tym samym o wymagalności można mówić od momentu złożenia ww. oświadczeń

Na zasadzie art. 235 ² §1 pkt 2 kpc pominięto dowody z opinii biegłych z zakresu rachunkowości finansowej oraz bankowości, wobec ustalenia nieważności umowy dowód stał się bezprzedmiotowy.

W związku z powyższym w pkt 1 ustalono, że stosunek prawny wynikający z umowy kredytu hipotecznego (...) z dnia 17.12.2017r nr (...) zawartej pomiędzy (...) w W. i powodami nie istnieje wobec nieważności tej umowy, w pkt 2 na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty w zakresie roszczenia głównego. O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od dnia wyrokowania. Całkowita bezskuteczność umowy kredytu staje się trwała (definitywna) wtedy, gdy należycie poinformowany o niedozwolonym charakterze postanowienia (bez którego umowa nie może wiązać) i jego konsekwencjach konsument nie wyraził świadomej i wolnej zgody na postanowienie, a jeżeli utrzymanie umowy jest możliwe po jej uzupełnieniu - sprzeciwił się temu uzupełnieniu [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powoda poinformowano na rozprawie 14.04.2021r. Tym samym odsetki należą się od wyrokowania. W pkt 3 w pozostałej części powództwo co do odsetek oddalono jako bezzasadne. W pkt 4 na zasadzie art. 98kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki