Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lipca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Wojciech Hajduk

po rozpoznaniu w dniu 25 lipca 2024 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa R. S. (1), B. K.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego (...) z siedzibą w W. na rzecz powoda R. S. (1) następujące kwoty:

a.  22.712,70 CHF ( dwadzieścia dwa tysiące siedemset dwanaście 70/100 CHF)
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 lutego 2024 roku;

b.  1.441,08 złotych ( jeden tysiąc czterysta czterdzieści jeden złotych osiem groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 lutego 2024 roku;

c.  11.235,50 CHF ( jedenaście tysięcy dwieście trzydzieści pięć 50/100 CHF)
z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 8 maja 2024 roku;

2.  w pozostałym zakresie co do odsetek powództwo oddala;

3.  umarza postępowanie w pozostałej części;

4.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 6.400 złotych ( sześć tysięcy czterysta złotych) tytułem kosztów postępowania z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku.

SSO Wojciech Hajduk

Sygn. akt I C 108/24

UZASADNIENIE

W ostatecznie sprecyzowanym żądaniu skierowanym przeciwko (...) SA w W. powodowie R. S. (1) i B. K. domagali się zasądzenia na rzecz powoda R. S. (1) kwot:

- 1.441,48 zł oraz 22.712,70 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 26 grudnia 2023r. do dnia zapłaty

- 11.235,50 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia złożenia modyfikacji w piśmie procesowym z 8.04.2023,

Żądanie obejmuje zwrot nienależnego świadczenia w postaci wszelkich kwot wniesionych na poczet nieważnej umowy kredytu nr (...) (...) z dnia 31 maja 2005r. – w okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 31 grudnia 2017r.

[pozew i pismo powoda z 8.04.2024 k-106]

Uzasadnili, że w dniu 31 maja 2005 r. zawarli z pozwanym, umowę kredytu mieszkaniowego (...) hipotecznego nr (...) (...) na kwotę 25.680 CHF, na okres 30 lat. Nie mieli możliwości negocjowania ani w zakresie wyboru sposobu uruchomienia kredytu, sposobu spłat rat kapitałowo-odsetkowych. Zostało przerzucone na nich jako konsumentów ryzyko kursowe oraz ryzyko dowolnego kształtowania kursu wymiany waluty. Nie wyjaśniono im mechanizmów ustalania kursu waluty przez bank, ani nie poinformowano o ryzyku walutowym. Postanowienia umowy nie zostały uzgodnione indywidualnie. Umowa jest sprzeczna z naturą stosunku prawnego i zasadami współżycia społecznego, naruszono zasadę walutowości, jak też dobre obyczaje i ich interesy jako konsumentów. Zarzucili naruszenie art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz abuzywność postanowień umownych §5 ust 3 i 4, §13ust.1 umowy. Domagają się zwrotu kwoty stanowiącej nadpłatę ponad otrzymaną od pozwanego kwotę kredytu.

W piśmie z dnia 8.04.2024 powód cofnął pozew co do kwoty 63.771,44zł [k- 106]

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa zarówno w zakresie żądania zasadniczego jak i ewentualnego oraz zasądzenie kosztów procesu wskazując na bezzasadności twierdzeń pozwu. Zarzucił brak charakteru konsumenckiego umowy. W szczególność podniosła, że umowa dotyczyła kredytu denominowanego w której jego kwota kredytu określona była w CHF zaś kursy waluty ustalono były zgodnie z przepisami wewnętrznymi Banku na podstawie Tabeli kursowej. Zawierając umowę kredytu denominowanego powodowie zostali poinformowani o związanym nią ryzykiem walutowym. Podniósł również zarzut barku wykazania wysokości żądań.

USTALENIA FAKTYCZNE:

W dniu 31 maja 2005r. powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu mieszkaniowego (...) hipoteczny nr (...) (...) na kwotę 25.680 CHF. Celem umowy było na sfinansowanie zakupu lokalu mieszkalnego dla powoda R. S. (1) częściowe skredytowanie kosztów związanych z zakupem oraz na inne potrzeby własne. Powód miał 28 lat rozpoczynał pracę zawodową nie miał zdolności kredytowej, poprosił matkę B. K. by była również współkredytobiorczynią. Bank, zgodnie z treścią umowy, udzielił powodom kredytu we franku szwajcarskim, w wysokości 25.680 CHF, na okres do 1.05.2035r., który został wypłacony jednorazowo w dniu 28 czerwca 2005 roku w kwocie 66.259,54zł. Umowa przewidywała, że mógł być wypłacany w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego, a także w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w kraju. W przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej bank do przeliczeń stosował kurs kupna dla dewiz obowiązujący w dniu wypłaty zgodnie z tabelą kursów. (§ 2ust1, §5 ust 3 i 4 umowy kredytu k.17). Zasady spłaty kredytu określone były w §12-22 umowy kredytu ( k.18-19). W §13 umowa wskazywała, że wpłaty dokonywane w walucie innej niż waluta kredytu będą przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży walut (§13ust 1-2 k-18-18v). Umowa odwoływała się do tabel kursowych banku również w §18ust1, §19 pkt1 i 2, §22 ust1 i 2 dotyczących spłaty zadłużenia przeterminowanego, rozliczenia oraz ewentualnej nadpłaty po spłaceniu kredytu ( k.19).

Wszystkie formalności związane z zawarciem umowy zostały przeprowadzone oddziale pozwanego banku w G.. Doradca kredytowy przedstawił ofertę kredytu denominowanego do CHF jako korzystniejszą od kredytu złotowego. Powodowie nie mieli świadomości, że mogą negocjować warunki umowy, nie zostali o tym poinformowani.

Składając wniosek kredytowy w dniu 24.05.2005r. podpisali zawarte w nim oświadczenie, wg którego „ poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych” [pkt9ppkt5 wniosku kredytowego k-74v].

Nie poinformowano ich, że spłata kredytu może nastąpić w CHF. Również wniosek kredytowy nie przewidywał takiej opcji. Nie przekazano im szczegółowej informacji o długoterminowym, poważnym ryzyku kursowym i wpływie wahań kursowych na wysokość kapitału do spłaty i raty kredytowej, np. nie przedstawiono symulacji obrazujących takie zmiany. Przedstawiono jedynie porównanie wysokości rat dla kredytu w PLN i denominowanego.

Nie przedstawiono również informacji, że w tym czasie w banku obowiązywał „ regulamin zawierania i wykonywania umów o przeprowadzenie natychmiastowych transakcji wymiany walut w (...) umożliwiający negocjację kursu wypłaty kredytu. Nie poinformowano ich również, że bank samodzielnie ustala wysokość kursów walut obcych. Umowa została podpisana w siedzibie oddziału, została przygotowana wcześniej. Powodowie zapoznali się z nią pobieżnie, jej poszczególne postanowienia odczytywał pracownik banku. Raty spłacał tylko i wyłącznie powód R. S. (2). Z wykształcenia jest architektem. W czasie zawierania umowy był zatrudniony na podstawie umowy o pracę. W grudniu 2005r. zarejestrował dodatkowo działalność gospodarczą, by móc prowadzić projekt rewitalizacji obiektów przemysłowych w K.. Udział w projekcie zaproponował mu znajomy architekt. Zarejestrowanie działalności było konieczne dla rozliczeń z firmą zlecającą projekt. Jako adres korespondencyjny wskazał zakupioną, kredytowaną nieruchomość. Nie prowadził w niej żadnej działalności, korzystał z biura udostępnionego przez zleceniodawcę. Gdy wartość CHF zaczęła rosnąć postanowił wcześniej spłacić kredyt, wpłacał większe kwoty niż wynikało z harmonogramu. Kredy spłacił 31.12.2017r. Gdy z mediów dowiedział się o wadliwościach umów „frankowych” zwrócił się do kancelarii prawnej o ocenę umowy i następnie wystąpił z niniejszym powództwem [zeznania powoda k-148-149, wydruk z CIDG k-72, zeznania powódki k-149].

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie złożonych dokumentów szczegółowo opisanych w stanie faktycznym oraz zeznań powodów. Zeznania świadka A. T. [k-117-119v] miały drugorzędne znaczenie, świadek nie pamiętała na skutek upływu czasu okoliczności związanych z zawieraniem przez nich umowy. Dokumenty zawarte na płycie CD [k-.151] nie dotyczą okoliczności zawarcia umowy. zawierają stanowiska, poglądy i opinie dotyczące kredytów walutowych, jednakże w oderwaniu od okoliczności niniejszej sprawy

ROZWAŻANIA PRAWNE:

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredyt denominowany do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc. Zarzut braku konsumenckiego charakteru umowy jest bezzasadny. W chwili podpisywania umowy powód nie prowadził działalności gospodarczej, zawierał umowę jako konsument. Kredyt nie był powiązany z jego działalnością gospodarczą. Późniejsze zarejestrowanie działalności i wskazanie adresu zamieszkania nie ma wpływu na ocenę umowy. Zakupiona nieruchomość nie była wykorzystywana do prowadzenia tej działalności, jej adres był wykorzystywany jedynie do celów korespondencyjnych.

Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron.

Powodowie w pierwszej kolejności zarzucili, że zawarte w umowie, klauzule ryzyka walutowego (klauzule ustalania kursu wymiany) są abuzywne. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm denominacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa w §5ust 3 i 4, § 12 oraz 13 ust. 1 określała sposób wypłaty i spłaty kredytu, nie odnosiła się w ogóle do warunków ustalania kursu waluty i sposobu przeliczeń świadczeń. Warunki te były wskazane we wniosku kredytowym w „pkt 9 oświadczenia wnioskodawców” (k.75) gdzie pozostawiono je do wyłącznej kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów”. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Co prawda kwota udzielonego kredytu została wyrażona w CHF i tym samym została określona jednoznacznie. Jednakże na skutek tego, że bank jednostronnie narzucił wypłatę kredytu w PLN wg ustalonego przez siebie kursu oraz przede wszystkim spłatę kredytu w ratach po przeliczeniu ich na PLN, wg ustalanego przez siebie kursu, powodowie nie znali i nie mogli ustalić wysokości głównego świadczenia, które mają spłacić ani wysokości raty. Twierdzenia pozwanego zawarte w odpowiedzi na pozew, że mieli możliwość wypłaty kredytu w PLN wg uzgodnionego indywidualnie kursu wymiany oraz możliwość spłaty kredytu w CHF nie zostały wykazane. Nie wynikają z dokumentów ani zeznań świadka.

Możliwość spłaty kredytu w walucie kredytu wynika z §13 umowy, jednakże z jej treścią powodowie zapoznali się dopiero przy jej podpisywaniu, nie zostali o tym poinformowani. Jednakże ma to znaczenie drugorzędne, wobec narzucenia wypłaty kwoty kredytu w PLN, wg kursu ustalonego przez Bank.

Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron. Powodowie jako konsumenci, na podstawie treści umowy, w chwili jej zawarcia, nie byli w stanie oszacować całości kwoty, którą będą musieli spłacić w przyszłości, a o poziomie zadłużenia ratalnego [wysokości raty], dowiadywali się dopiero w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku. Jest to nie do zaakceptowania, w tym zakresie umowa kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza ich interesy w rozumieniu art. 385 ¹kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów powoda jako konsumenta jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać również, że nie jest wystarczające określenie we wniosku kredytowym, że powodowie „poniosą ryzyko zmiany kursów walutowych oraz zmiany stóp procentowych ”. Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumenta. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahania kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty. Pouczenie takie nie miało miejsca. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołująca się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych. Ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy.

Oceny prawnej umowy nie zmienia okoliczność, że kredyt został spłacony. Nie może to wykluczać ustalenia nieważności umowy, bowiem stawiałoby w gorszej sytuacji konsumentów, którzy spłacili świadczenia z nieważnej umowy. Można przytoczyć stanowisko ETS, że w przypadku braku skutecznej kontroli potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków danej umowy nie można zagwarantować poszanowania praw przyznanych przez dyrektywę 93/13 (wyrok TS z dnia 13 września 2018 r., (...) Polska, C-176/17, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo). Szczególną rolę pełnią sądy, które jako podmiot trzeci, niezależny od stron umowy, mogą zrównoważyć nierówność między konsumentem, a przedsiębiorcą poprzez przez aktywną interwencję (por. wyrok TS z 4 czerwca 2020 r., Kancelaria (...), C-495/19, pkt 36). Należy więc stwierdzić, że kontrola może również nastąpić po spełnieniu umowy.

W sprawie nie będzie miał zastosowania przepis art. 411 pkt 1 kc według którego nie można żądać zwrot świadczenia nienależnego jeżeli spełniający je wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Kredyt był spłacany w przekonaniu, że umowa jest prawidłowa i nie zawiera niedozwolonych postanowień umownych, powód nie wiedział więc, że nie był zobowiązany do spełnienia, a w efekcie spełnił świadczenie z nieważnej czynności prawnej. Również art. 411pkt 4 kc nie ma zastosowania. Według tego przepisu nie można żądać zwrotu świadczenia nienależnego, jeżeli zostało spełnione zanim wierzytelność stała się wymagalna. Przypadki, w których podstawa świadczenia jest nieważna, nie są objęte zakazem unormowania art. 411 pkt 4 k.c., co pozwala na zwrot kwot nienależnie wpłaconych. Przepis art. 411 pkt 4 k.c. nie ma w ogóle zastosowania do świadczenia nienależnego, gdyż dotyczy zobowiązań istniejących, acz niewymagalnych (min. SN postanowienie z 6.07.2021 IIICZP 41/20; SA w Gdańsku w wyroku z 30.11.2021 IACa 625/21).

Wobec nieważności umowy do rozliczeń stron zastosowanie znajdą przepisy art. 405-411kc regulujące bezpodstawne wzbogacenie. Zgodnie z art. 405kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe zwrotu jej wartości. Obowiązkiem stron umowy kredytu jest wzajemne zwrócenie świadczeń. Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. [uchwała SN z 7.05.2021 IIICZP 6/21]. Powodowie domagali się jedynie zasądzenia uiszczonych świadczeń. Żądanie jest więc uzasadnione w związku z tym, że jedynie powód R. S. (1) spłacał kredyt i względem niego jest wzbogacony pozwany.

Na zasadzie art. 235 ² §1pkt 2 pominięto dowód z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości.

W świetle powyższego na zasadzie art. 224§3kpc zamknięto rozprawę na posiedzeniu niejawnym i w pkt 1 na zasadzie art. 405kc uwzględniono żądanie zapłaty w stosunku do powoda R. S. (1). O odsetkach orzeczono na zasadzie art. 481kc, zasądzono je od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu, oraz od dnia następnego po doręczeniu odpisu pisma modyfikującego żądanie. Powodowie nie wykazali by wezwali bank do zapłaty wcześniej.

W pkt 2 w pozostałym zakresie powództwo co do odsetek oddalono jako bezzasadne

W pkt 3 na zasadzie art. 355 kpc w zw. z art. 203§1kpc umorzono pozostałą część postępowania wobec częściowego cofnięcia pozwu

W pkt 4 na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.

.