Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2019 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Barbara Przybylska
Protokolant:	sekretarka Małgorzata Bycka

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2019 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa Syndyka Masy Upadłości B. M. (1)

przeciwko T. M., A. M., H. M., K. S.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego T. M. kwotę 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej H. M. kwotę 10.800 (dziesięć tysięcy osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Barbara Przybylska

Sygn. akt I C 50/18

UZASADNIENIE

Powód Syndyk Masy Upadłości B. M. (1) wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości B. M. (1) czynności prawnej na mocy której odrzuciła spadek przypadający jej z mocy ustawy po swoim mężu P. M., która to czynność została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli uczestniczących w postępowaniu upadłościowym, toczącym się przed Sądem Rejonowym w Gliwicach pod sygnaturą XII GUp 32/17

W uzasadnieniu podał, że w księgach wieczystych wpisane jest na rzecz B. M. (1) i P. M. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej: prawo własności nieruchomości położonej w R. przy ul. (...); prawo własności we wspólności ustawowej małżeńskiej - udział ¼ w nieruchomości oznaczonej jako (...), prawo własności we wspólności ustawowej małżeńskiej - udział 1/6 w nieruchomości oznaczonej jako (...).

W dniu 9.10.2016r. zmarł P. M. – mąż B. M. (1), która w dniu 17.10.2016r. oświadczyła, że odrzuca spadek po swoim mężu jako spadkobierca ustawowy.

tym samym dniu także syn zmarłego T. M. oświadczył, że odrzuca spadek po swoim ojcu P. M.. Postanowieniem z 24.02.2017r. ogłoszono upadłość B. M. (1) i wyznaczono syndyka masy upadłości w osobie A. L. . Wartość wyżej wskazanych nieruchomości w marcu 2017r. wynosiła 542 852 zł, zaś wartość likwidacyjną określono na 515 709zł. Wobec odrzucenia spadku B. M. (1) przysługuje jedynie udział ½ w tej nieruchomości o wartości rynkowej 271 426zł , aktywa w postaci udziałów w tych nieruchomościach nie weszły do majątku B. M., co ogranicza możliwość zaspokojenia wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. B. M. stała się niewypłacalna w wyższym stopniu niż przed dokonaniem kwestionowanej czynności poprzez zmniejszenie majątku, z którego istniała możliwość zaspokojenia wierzytelności względem upadłej. Żądanie oparł na art. 127 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe. Wskazał nadto, że oświadczenie o odrzuceniu spadku zostało złożone 2 miesiące przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości; odrzucenie spadku spowodowało że udział drugiego spadkobiercy uległ zwiększeniu lub do dziedziczenia doszli dalsi spadkobiercy, i w ten sposób doszło do rozporządzenia majątkiem wchodzącym w skład spadku; czynność była nieodpłatna.

Jednocześnie jako podstawę alternatywną wskazał art. 1024 § 1 kc , podnosząc, że B. M. w dacie składania oświadczenia była niewypłacalna, o czym świadczy zgłoszony 2 miesiące później wniosek o ogłoszenie upadłości, a istniejąca (zgłoszona w postępowaniu upadłościowym i uznana) suma wierzytelności sięga kwoty 686 222,03zł . Fakt obciążenia nieruchomości hipoteką nie oznacza, że spadkodawca nie spłacił chociaż części długów, ani że spłata hipoteki pochłonęłaby całą wartość nieruchomości; nadto wierzytelności zabezpieczone hipotecznie zostały umieszczone na liście wierzytelności w kwocie mniejszej, niż wynika to z wpisu hipoteki. W tych okolicznościach można przyjąć, że w majątku spadkowym w połączeniu z majątkiem samej upadłej pozostałyby środki na pomniejszenie długu wierzycieli. Wskazał, że bez znaczenia pozostaje świadomość pokrzywdzenia zarówno w wypadku upadłej, jak i dalszych spadkobierców. Dodał nadto, że zachował termin do zaskarżenia czynności połączonej z pokrzywdzeniem wierzycieli, wnosząc powództwo w terminie wynikającym z art. 127 pr. up. oraz w sześciomiesięcznym terminie z art. 1024kc (od ustalenia legitymowanych biernie kręgu spadkobierców odrzucającej spadek B. M. (1)) .

Na wypadek nieuwzględnienia żądania wniósł żądanie ewentualne - ustalenie, że czynność prawna na mocy której B. M. (1) odrzuciła spadek przypadający jej z mocy ustawy po swoim mężu P. M. jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości B. M. (1). Podniósł że w wypadku nieuwzględnienia powództwa na podstawie art. 127 pr. Up. lub 1024 kc powodowi nie będzie przysługiwała ochrona w drodze innych powództw, interes prawny w żądaniu ustalenia wynika z potrzeby ochrony wierzycieli masy upadłości.

Co do legitymacji pozwanych podniósł, że są to osoby, na których rzecz rozporządzenie masą spadkową nastąpiło. T. M. co prawda odrzucił spadek jako spadkobierca ustawowy, ale treść oświadczenia nie dowodzi tego, że odrzucił go także jako zstępny B. M. (1).

Pozwani T. M., A. M. i H. M. wnieśli o oddalenie powództwa zarzucając, że podobnie jak A. M. skutecznie odrzucili spadek, przy czym T. M. odrzucił spadek po P. M. w całości, bez jakiegokolwiek ograniczenia, a co więcej – złożył oświadczenie po oświadczeniu o odrzuceniu spadku przez B. M. (1). Zarzucili, że upłynął sześciomiesięczny termin przewidziany w art. 1024kc, gdyż syndyk został ustanowiony w lutym 2017r., o odrzuceniu spadku powziął wiadomość najpóźniej w marcu 2017r., zaś powództwo wniesiono w lutym 2018r. Podnieśli że odrzucenie spadku nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli, gdyż upadła otrzymuje świadczenie ze stosunku pracy i umowy zlecenia, posiada majątek w postaci udziału ½ w nieruchomości, z których to składników wierzyciele mogą zostać zaspokojeni; spadek obejmował także długi, przyjęcie spadku doprowadziłoby do zwiększenia sumy długów i wierzycieli B. M., czyli zwiększenia stanu niewypłacalności. Podnieśli dalej, że odrzucając spadek B. M. (1) nie „rozporządziła swoim majątkiem”, gdyż spadek nigdy nie stanowił jej własności, odrzucenie nie stanowiło też rozporządzenia majątkiem w rozumieniu art. 127 pr. up.

Pozwana K. S. wniosła o oddalenie powództwa zarzucając, że odrzuci spadek po P. M. (co uczyniła w toku procesu).

Sąd ustalił:

B. M. (1) wraz z mężem P. M. byli właścicielami w ustawowej wspólności małżeńskiej nieruchomości zapisanej w KW nr (...), udziału ¼ w nieruchomości zapisanej w KW nr (...) oraz udziału 1/6 w nieruchomości zapisanej w KW nr (...).(odpisy KW k. 10-52). P. M. zmarł 9.10.2016r.

W dniu 17.10.2016r. B. M. (1) i T. M. kolejno oświadczyli przed notariuszem, że odrzucają spadek po P. M. jako jego spadkobiercy ustawowi, jednocześnie oświadczając, że do kręgu spadkobierców ustawowych należą jego matka H. M. i brak A. M. (akt notarialny k. 60-61) .

H. M. oświadczeniem przez notariuszem w dniu 7.02.1017r. odrzuciła w całości spadek przypadający jej z tytułu dziedziczenia ustawowego po P. M. (akt notarialny k. 98).

K. S. w dniu 10.07.2018r. oświadczyła przed notariuszem, że będąc powołaną do dziedziczenia na mocy ustawy odrzuca spadek po P. M.. (akt notarialny k. 276)

A. M. w dniu 22.03.2017r. złożył przed notariuszem oświadczenie o odrzuceniu w całości spadku przypadającego mu z mocy ustawy po zmarłym bracie P. M. (akt notarialny k. 117).

21.12.2016r. B. M. (1) złożyła do SR w Gliwicach wniosek o ogłoszenie upadłości jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (wniosek k.) Postanowieniem z 24.02.2017r. w sprawie XII GUp 430/16 uwzględniono wniosek i ustanowiono Syndyka Masy Upadłości w osobie A. L. (postanowienie k.62)

Wartość nieruchomości, objętej w/w księgami wieczystymi według wyceny za marzec 2017r. wynosiła 542 852zł (w tym udział spadkowy – 271 426zł) (operat szacunkowy k. 63-65).

Nieruchomość zapisana w KW (...) obciążona jest hipotekami do kwoty 700 000zł (na rzecz (...) SA) oraz 248 500zł (na rzecz (...) Sp. z o.o., zabezpieczającymi wierzytelności objęte listą wierzytelności w postępowaniu upadłościowym odpowiednio do kwoty 443 351 zł oraz 195 324 zł. (odpis KW k. 10-33, lista wierzytelności k. 66-69).

Przed Sądem Rejonowym w Rudzie Śląskiej pod sygnaturą I Ns 125/18 toczy się postępowanie z wniosku powoda o stwierdzenie nabycia spadku po P. M., w ramach którego trwa poszukiwanie dalszych spadkobierców ustawowych.

O odrzuceniu spadku przez B. M. (1) syndyk powziął wiadomość podczas czynności związanych ze spisem inwentarza, tj. we wrześniu 2017r.(oświadczenie k. 332)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane wyżej dowody, których wiarygodność nie budziła wątpliwości. Sąd oddalił wnioski dowodowe dotyczące informacji BIK, opinii biegłego oraz przesłuchania stron jako zbędne dla rozstrzygnięcia. Wobec Postępowanie dowodowe dotyczące pokrzywdzenia - przeciążenia majątku spadkowego było zbędne, gdyż kwestia ta nie stanowiła podstawy rozstrzygnięcia.

Sąd zważył:

Powód opierał żądanie podstawowe - uznania czynności upadłej, tj. odrzucenia spadku za bezskuteczną - o przepis art. 127 prawa upadłościowego, ewentualnie art. 1024 kc.

W myśl art. 127 pr. up. bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej.

Zgodnie z ust. 2 - przepis ten stosuje się odpowiednio do ugody sądowej, uznania powództwa i zrzeczenia się roszczenia.

Żądanie to nie zasługuje na uwzględnienie. Przepis art. 127 pr. up. ma zastosowanie do wszelkich czynności upadłego, których skutkiem było rozporządzenie jego majątkiem, dokonane nieodpłatnie bądź odpłatnie przy zaniżeniu świadczenia wzajemnego. Do takich czynności oświadczenie o odrzuceniu spadku nie należy, brak zatem podstaw do zastosowania tego przepisu w niniejszej sprawie. W przypadku odrzucenia spadku nie można bowiem mówić ani o rozporządzeniu, ani też o „swoim majątku” odrzucającego. Nie można mówić o rozporządzeniu „swoim majątkiem”, skoro spadek nigdy nie wszedł w skład majątku upadłej i nie stał się prawem jej przysługującym. Już zresztą sama treść art. 127 pr. up. wskazuje, że nie obejmuje on wszelkich czynności, skutkujących niewejściem prawa majątkowego do majątku upadłego, skoro odrębnie traktuje zawarcie ugody, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa. W myśl art. 131 pr. up. w sprawach nieuregulowanych przepisami art. 127-130a do zaskarżenia czynności prawnych upadłego, dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli, przepisy art. 132-134 oraz przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie wierzyciela w przypadku niewypłacalności dłużnika stosuje się odpowiednio. Jak wynika z tych przepisów, uregulowanie art. 127 pr. up. nie wyczerpuje wszelkich czynności upadłego, a bezskuteczność niektórych czynności (jak odrzucenie spadku) unormowana jest odrębnie.

Podsumowując - o drzucenie spadku nie jest rozporządzeniem ani zrzeczeniem się prawa, ale odrębnie uregulowaną instytucją prawa spadkowego, do której znajduje zastosowanie art. 1024 kc. W myśl tego przepisu jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. Termin do zgłoszenia żądania – zgodnie z § 2 wynosi 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie więcej niż trzy lata od odrzucenia spadku.

Ze względu na specyfikę regulacji art. 1024 k.c. stanowiącego lex specialis w stosunku art. 527 i nast. kc, przepisy o ochronie wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, jak i przepisy prawa upadłościowego nie konstytuują samodzielnej podstawy zaskarżenia odrzucenia spadku. Żądanie uznania bezskuteczności czynności spadkobiercy (oświadczenia o odrzuceniu spadku) na zasadach ogólnych nie jest możliwe E. Niezbecka, Komentarz do art. 1024 Kodeksu cywilnego, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Kidyba, t. 4: Spadki, Lex Prestige. Ponadto art. 127 pr. up. obejmuje bezskuteczność wskazanych w nim czynności ex lege, nie wymaga podjęcia przez syndyka żadnych czynności procesowych w celu ustalenia tego stanu prawnego, w szczególności wniesienia powództwa o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną. Jedynie w wypadku, gdy istnieje spór lub wątpliwość, czy można uznać określoną czynność prawną upadłego za bezskuteczną z mocy prawa syndyk może mieć interes prawny do żądania deklaratoryjnego ustalenia bezskuteczności na podstawie art. 189 k.p.c.

Z tych względów żądanie uznania bezskuteczności oparte na art. 127 pr. up. nie mogło być uznane za zasadne.

Co do żądania ewentualnego opartego na art. 189 kc w zw. z art. 127 pr.up. – jakkolwiek żądanie takie nie jest ograniczone terminem, to wobec omówionego wyżej braku podstaw do zastosowania art. 127 w niniejszej sprawie powództwo także w zakresie żądania ustalenia podlegało oddaleniu.

Co do podstawy z art. 1024 kc - legitymacja bierna w wypadku roszczenia pauliańskiego z art. 1024 § 1 k.c. przysługuje spadkobiercy definitywnemu, tj. spadkobiercy, który nabył spadek w rezultacie odrzucenia spadku przez spadkobiercę tymczasowego lub spadkobiercy, którego udział spadkowy uległ zwiększeniu w następstwie przyrostu, podstawienia lub z uwagi na mniejszą liczbę współspadkobierców ustawowych. Chodzić przy tym może wyłącznie o spadkobiercę, który spadek już przyjął (względnie tego, co do którego upłynął wynikający z art. 1015 § 2 k.c. termin).

W niniejszej sprawie taka sytuacja nie zachodzi wobec żadnego z pozwanych. Co prawda spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, a spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, jednak warunkiem tego nabycia jest przyjęcie spadku ; w razie odrzucenia spadku działa ono ex tunc i nie dochodzi do nabycia własności, gdyż osoba odrzucająca nie uskakuje przymiotu spadkobiercy. Podobnie jak nie można zatem przyjąć, że B. M. (1) była właścicielką spadku od chwili śmierci męża do chwili odrzucenia spadku, tak nie można uznać, że każdy z kolejnych powołanych do spadku przez okres do odrzucenia spadku stawał się uprawnionym do rozporządzania rzeczą właścicielem, co prowadziłoby do absurdalnych konsekwencji.

Wszyscy pozwani skutecznie odrzucili spadek.

W szczególności – odnosząc się do zarzutów powoda - z treści oświadczenia o odrzuceniu spadku przez T. M. wynika, że odrzuca on spadek w całości – zatem bez żadnych ograniczeń, i to przy świadomości o treści oświadczenia złożonego przez B. M. (1). Odrzucenie spadku jako spadkobierca ustawowy dotyczy bez wątpienia dziedziczenia w trybie ustawy – a właśnie w takim trybie dziedziczyłby po ojcu spadek w części odrzuconej przez matkę. Oświadczenie to więc nie pozostawia wątpliwości, że odrzucenie spadku przez pozwanego dotyczyło dziedziczenia ustawowego bez ograniczeń co do pierwotnego, czy następczego nabycia spadku z ustawy. Pozwany zresztą nie odrzucał spadku jako zstępny B. (bo nie po niej był spadek) , tylko jako spadkobierca ustawowy po P. M.. Z treści art. 1014 wynika jednoznacznie, że nie jest możliwe częściowe przyjęcie i częściowe odrzucenie spadku . Ponadto z treści art. 1014 kc wynika jednoznacznie, że nie jest możliwe częściowe przyjęcie i częściowe odrzucenie spadku - § 1 i 2 tego przepisu przewidują taką możliwość w ściśle określonych przypadkach dziedziczenia testamentowego (art. 963 - podstawienie i 965 przyrost).

Konkludując stwierdzić należy, że pozwani jako osoby które skutecznie odrzuciły spadek i nie stały się spadkobiercami, nie są legitymowani w niniejszej sprawie, a zatem powództwo oparte na art. 1024 kc nie mogło zostać uwzględnione. Fakt niemożności ustalenia w terminie przewidzianym przepisami art. 1024 § 2 kc i 132 ust. 3 pr. up. spadkobiercy definitywnego nie kreuje legitymacji osób które nie stały się spadkobiercami – terminy te jako terminy zawite prawa materialnego biegną niezależnie od wiedzy wierzyciela i możliwości ustalenia osoby legitymowanej, a po upływie terminu uprawnienie wierzyciela definitywnie wygasa niezależnie od tego, czy wierzyciel miał możliwość ustalenia spadkobiercy. Aby zapobiec wygaśnięciu uprawnienia w przypadku, gdy nie wiadomo, kto jest spadkobiercą definitywnym, w piśmiennictwie zasugerowano pozwanie osoby, która jest powołana do dziedziczenia na miejsce spadkobiercy, który spadek odrzucił, a według wiadomości wierzyciela nie odrzuciła ona spadku w chwili wytaczania przez niego powództwa. Gdyby następnie pozwany spadek odrzucił, do prawidłowego ukształtowania strony pozwanej ma doprowadzić dopozwanie (art. 194 k.p.c.)

Tym niemniej możliwość skutecznego dochodzenia uznania za bezskuteczne odrzucenia spadku w stosunku do (ewentualnie) dopozwanego definitywnego spadkobiercy zaistnieje tylko wówczas, gdy do chwili dopozwania (co jest równoznaczne z wytoczeniem powództwa przeciwko niemu) nie upłynęły terminy określone w art. 1024 kc ( sześciomiesięczny i trzyletni) i 132 ust.3 pr. up. , zgodnie z którym nie można żądać uznania czynności za bezskuteczną po upływie dwóch lat od dnia ogłoszenia upadłości, chyba że na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego uprawnienie to wygasło wcześniej. Artykuł 132 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego dotyczy bowiem zarówno powództwa o uznanie, że dokonana przez upadłego dłużnika czynność prawna jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości (art. 128 - 130 pr.up.), jak i uznania czynności prawnej upadłego dłużnika za bezskuteczną na podstawie nieobjętych regulacją prawa upadłościowego przepisów kodeksu cywilnego z powodu dokonania jej z pokrzywdzeniem wierzycieli – jak art. 527 i nast. kc oraz 1024 kc (art. 131 Prawa upadłościowego i naprawczego.) Oznacza to, że syndyk może wnieść w stosunku do konkretnego pozwanego (definitywnego spadkobiercy) powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w terminie dwóch lat od ogłoszenia upadłości i nie później niż po upływie trzech lat od daty odrzucenia spadku. Termin dwuletni w niniejszej sprawie upłynął 24.02.2019r.

Biorąc pod uwagę, że – jak podniesiono wyżej – ukształtowanie strony pozwanej na dzień orzekania wyklucza ich legitymację bierną, nie doszło do ustalenia i dopozwania osób legitymowanych jako definitywni spadkobiercy, wobec upływu terminu z art. 132 ust.3 pr. up. ewentualne zawieszenie postępowania nie mogłoby doprowadzić do odmiennego rozstrzygnięcia w stosunku do pozwanych. Podkreślić należy, że celem tego przepisu jest nieprzedłużanie stanu niepewności co do treści stosunków prawnych i wzgląd na pewność obrotu. Wzgląd na wymaganie, aby osoby te, po pewnym czasie, miały ustabilizowaną sytuację, przemawia za tym, aby po jego upływie stabilizacja ta była definitywna, co oznacza, że po upływie ustawowo określonego terminu syndyk nie może już skutecznie podważyć tej czynności, pozywając kolejną osobę.

Mając powyższe na względzie sąd z braku podstaw z art. 127 pr. up. i art. 1024 kc powództwo oddalił, o kosztach orzekając na podstawie art. 98 kpc.