Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Andrzej Kieć

po rozpoznaniu w dniu 28 stycznia 2022 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) z siedzibą w W.

przeciwko K. B.

o zapłatę

1.  oddala powództwo

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Andrzej Kieć

Sygn. akt I C 25/20

UZASADNIENIE

Powód (...) S.A. w W. w pozwie z 18.06.2019r wniósł o zasądzenie od pozwanego K. B. kwoty 93.540,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazał, iż zawarł z pozwanym w dniu 10.09.2008r umowę o pożyczkę hipoteczną waloryzowaną kursem CHF. W związku z faktem, że pozwany nie wykonywał zobowiązania zgodnie z jego treścią, powód wypowiedział umowę i dochodzi zapłaty zadłużenia, które wynosi 24.277,66 CHF, co stanowi równowartość w złotych 93.540,57 zł.

W sprawie został wydany nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 11 grudnia 2019r sygn. I Nc 331/19, do którego pozwany skutecznie wniósł sprzeciw, skutkiem czego nakaz stracił moc na zasadzie art. 505 par. 2 kpc.

Pozwany K. B. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu wskazał, że powód nie udowodnił wysokości roszczenia, roszczenie pozwany kwestionuje z uwagi na nieważność łączącego strony stosunku prawnego oraz z uwagi na posłużenie się przez powoda w umowie klauzulami niedozwolonymi. Nadto pozwany kwestionował skuteczność wypowiedzenia umowy. Odnośnie zarzutu nieważności umowy pozwany podniósł, iż umowa jest sprzeczna z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego oraz z art. 358 (1) par. 1 kc; umowa nie określa precyzyjnie kwoty kredytu, zobowiązanie pozwanego do spłaty kredytu było nieznane co do kwoty i salda – pozwany w chwili zawarcia umowy nie znał wysokości rzeczywistej kwoty kapitału, który miał mu zostać udostępniony. Wprowadzenie przez bank do umowy klauzuli waloryzacyjnej skutkowało rażącą nierównowagą stron. Umowa zawiera postanowienia niedozwolone, co skutkuje ich bezskutecznością a bezskuteczność klauzul regulujących sposób wypłaty i spłaty kredytu z uwagi na zakwestionowanie mechanizmu waloryzacji jak i sposobu ustalania kursów walut stosowanych do wypłaty i spłaty kredytu, powoduje sprzeczność umowy z prawem. Za niedozwolone postanowienia umowne należy uznać par 1 ust. 2a umowy, par. 11 ust. 4 umowy i par. 10 umowy. Powód posłużył się przy zawieraniu umowy wzorcem umownym, postanowienia umowy nie były negocjowane, zostały rażąco naruszone interesy pozwanego jako konsumenta. Umowa jest sprzeczna z prawem, jak i z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Pozwany nie został należycie poinformowany o parametrach i ryzykach związanych z kredytem.

Powód (...) S.A. w piśmie z 19.02.2020r. ustosunkowującego się do sprzeciwu do nakazu zapłaty podtrzymał żądanie. Wskazał, iż sporna umowa pożyczki jest ważna. Zawierając umowę pożyczki pozwany został poinformowany o związanym z nią ryzykiem walutowym, co pozwany potwierdził złożonym oświadczeniem. Zawarcie pożyczki waloryzowanej waluta było wynikiem indywidualnego uzgodnienia stron. Wskazał, iż kredyty indeksowane do walut obcych są w pełni dopuszczalne i nie są sprzeczne z prawem i naturą stosunku. Umowa nie zawiera postanowień niedozwolonych. Pozwany dokonał wyboru kredytu, wybierając kredyt indeksowany do CHF, świadomie zdecydował się na kredyt, w którym występuje ryzyko kursowe. Kursy określone w tabelach kursów walut były to kursy rynkowe, adekwatne do realiów rynkowych.

Stan faktyczny

Powód w czasie zawierania spornej umowy pożyczki mieszkał w Polsce i pracował na umowę o prace z dochodem około 2064 zł. W późniejszym czasie powód pracował zarobkowo za granicą. Powód prowadził w czasie zawierania umowy pożyczki wspólne gospodarstwo domowe z ojcem S. B. (1), wspólnie gospodarowali pieniędzmi i pomagali sobie finansowo. Ojciec powoda prowadził działalność gospodarczą (budowa dróg dla lasów państwowych), pomagał mu w tym powód. W związku z trudnościami finansowymi, ojciec powoda potrzebował uzyskać pożyczkę. Z uwagi jednak na swój zaawansowany wiek nie był w stanie uzyskać pożyczki z banku; pożyczkę musiał zatem zaciągnąć powód. Środki uzyskane z pożyczki przeznaczane były częściowo na działalność gospodarczą ojca powoda, częściowo na różne wydatki domowe. W sprawie uzyskania pożyczki powód z ojcem udali się do (...) Banku, gdzie posiadali rachunki bankowe. Darzyli bank zaufaniem. Chcieli zaciągnąć pożyczkę w złotych ale pożyczka opiewająca na franki była korzystniejsza. Byli zapewniani przez pracownika banku, że frank jest waluta stabilna i jeżeli kurs franka się zmieni to minimalnie. Nie były przeprowadzane symulacje jak będzie kształtować się rata przy zmianie kursu franka. Nie było negocjacji odnośnie zapisów umowy.

Pozwany złożył do powodowego banku wniosek o udzielenie pożyczki w wysokości 80.000 zł na dowolny cel, wskazując, iż walutą kredytu będzie CHF. Pożyczka została przyznana.

W dniu 10.09.2008 roku pozwany działając przez swego pełnomocnika – ojca S. B. (1), zawarł z (...) (obecnie (...)) umowę nr (...) o Pożyczkę Hipoteczną dla osób fizycznych (...), waloryzowaną kursem CHF. Bank udzielił pozwanemu pożyczki w wysokości 80.000 zł na okres 240 miesięcy, do spłaty w równych ratach kapitałowo-odsetkowych. Kwota kredytu wyrażonego w walucie waloryzacji wynosiła 41.705,76 CHF, obliczona na dzień 29.07.2008 roku według kursu kupna waluty z tabeli kursowej banku. Wskazano w umowie, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku; wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może się różnić od w/w. W par. 11 ust. 4 umowy przewidziano, iż raty kapitałowo odsetkowe spłacane są w złotych po uprzedni ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF tabeli kursowej (...) Banku. W dniu 30.06.2016r został zawarty aneks do umowy, w którym odroczono spłatę rat.

W związku z umowa pożyczki pozwany złożył w dniu 10.09.2018r oświadczenie, w którym podał, iż rozumie, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu i je akceptuje.

Z uwagi na zaległości w spłacie pożyczki, bank wezwał pozwanego do zapłaty zaległości pismem z 31.03.2018r a następnie pismem z 30.05.2018r dokonał wypowiedzenia umowy. Wypowiedzenie zostało podpisane przez umocowane do tego osoby.

Powód wezwał pozwanego przedsądowo do zapłaty należności pismem z 12.03.2019r.

W wyciągu z ksiąg bankowych powoda z dnia 18.06.2019r. stwierdzono, iż bankowi przysługuje wierzytelność wobec pozwanego z tytułu pożyczki z dnia 10.08.208r w wysokości 24.227,66 CHF (w tym 23.505,57 CHF tytułem kapitału), co stanowi równowartość 93.540,57 zł. Na dzień 8.06.2019r kwota zaległości w spłacie pożyczki wynosiła 23.505,57 CHF z tytułu kapitału.

Pozwany złożył do powodowego banku pismem z 25.01.2018r reklamację dotyczącą spornej umowy pożyczki (doręczono w dniu 12.03.2018r), wskazując na nieważność umowy, na którą powód odpowiedział odmownie pismem z 11.04.2018r (doręczonym w dniu 18.04.2018r).

Pozwany wystosował do powodowego banku wezwanie do zapłaty w piśmie z 6.06.2018r. w związku ze złożoną reklamacją.

/dowody: umowa pożyczki k.18-23, aneks do umowy k.24, wezwanie do zapłaty z 31.03.2018r wraz z potwierdzeniem doręczenia k. 182,183, wypowiedzenie umowy wraz z d/d k.26,27, wezwanie z 12.03.2019r k.28,29, wyciąg z ksiąg bankowych k.30, reklamacja k.90-102, pismo powoda z 11.04.2018r k.103-107, wezwanie z 6.06.2018r., wniosek o udzielenie pożyczki k.160-163, decyzja kredytowa k.164,165, oświadczenie pozwanego z 10.09.2018r k.166, wniosek o wypłatę kredytu k.167, historia umowy pozyczki k.184-186, pełnomocnictwa osób działających w imieniu banku k.168,169, 170-175, regulamin udzielania kredytów k.177-179, pisma okólne bank z 1.07.2009r i z25.08.2011r k.176,181, kalkulator kredytowy k.131 protokół rozprawy obejmujący zeznania świadka k.190-192, umowa o prace k.359, zeznania świadka S. B. (1) k.350-354, przesłuchanie pozwanego k.362,363, 365/

Dowody z dokumentów nie zostały zaprzeczone co do swej prawdziwości. Zgodnie z art. 243 (2) kpc, dokumenty znajdujące się w aktach sprawy stanowią dowody bez wydawania odrębnego postanowienia. Zeznania świadka S. B. i powoda korelowały z dowodami z dokumentów i posłużyły ustaleniu okoliczności związanych z procesem podejmowania decyzji o zawarciu umowy i stanem świadomości powoda co do treści i warunków umowy. Zeznania te sąd uznał za wiarygodne gdyż były logiczne, wzajemnie się potwierdzały i uzupełniały. Sąd pominął wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów - na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c., uznając go za zbędny, nieistotny i zmierzający do niepotrzebnego przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje

Powództwo sąd uznał za niezasadne. Powód dochodził świadczenia z umowy pożyczki, którą sąd uznał za nieważną.

Powód zawarł z pozwanym umowę o pożyczkę indeksowaną do waluty obcej - CHF. Pod pojęciem pożyczki/kredytu indeksowanego należy rozumieć kredyt, w którym suma kredytu została wyrażona w walucie polskiej, którą następnie przeliczono na walutę obcą, a w przypadku rat dokonywano operacji odwrotnej - każdą ratę przeliczano z waluty obcej na walutę polską. Taki też charakter pożyczki wynika wprost z treści umowy stron.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy kwotę środków pieniężnych a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty

oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl przepisów, do umów pieniężnej pożyczki bankowej stosuje się odpowiednio przepisy o kredytach (m.io. art. 78 prawa bankowego).

W stanie prawnym obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy możliwym było konstruowanie umów kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. Podstawę zawarcia tej umowy stanowił art. 3 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 679 z późn. zm.) w zw. z art. 358 § 2 k.c. a także ustawa Prawo bankowe. Ten typ umowy został wypracowany w oparciu o zasadę swobody umów, a następnie usankcjonowany ustawowo. Ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe wprowadzono art. 69 ust. 2 pkt 4a wprost przewidujący umowy o kredyty walutowe denominowane i indeksowane do waluty innej niż waluta polska. Zgodnie z art. 4 powołanej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust.2 pkt 4a oraz art. 75b prawa bankowego, w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone - do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Przepis ten wprost potwierdza stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą do umów zawartych wcześniej, zatem niezasadnym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego były nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania. Sąd Najwyższy również uznał za dopuszczalne zawieranie umów kredytu indeksowanego i denominowanego, nie widząc podstaw do uznania, iż konstrukcja ta narusza obowiązujące przepisy prawa, czy zasadę walutowości. (m.in. wyroki z 25 marca 2011 r. sygn. IV CSK 377/10, z 22 stycznia 2016 r. sygn. I CSK 1049/14, z 19 marca 2015 r. sygn. IV CSK 362/14, z 8 września 2016 r. sygn. II CSK 750/15, z 1 marca 2017 r. sygn. IV CSK 285/16, z 14 lipca 2017 r. sygn. II CSK 803/16, z 27 lutego 2019 r. sygn. II CSK 19/18, z 4 kwietnia 2019 r. sygn. III CSK 159/17).

Pozwany posiada wykształcenie średnie i na podstawie jego zeznań nie sposób przyjąć, że nie miał świadomości ryzyka wynikającego z zawarcia umowy z odniesieniem do waluty obcej. Pozwany złożył oświadczenie z dnia 10.09.2018r, w którym podał, iż rozumie, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu i je akceptuje. W tym kontekście podkreślić należy, że ryzyko kursowe jest normalnym ryzykiem wynikającym ze swobodnie zawartej umowy i polega na znoszeniu przez obie strony ewentualnych niedogodności wynikających z wahań kursu waluty kredytu. Pozwany miał więc świadomość ryzyka kursowego, aczkolwiek był zapewniany przez pracownika banku o stabilności franka szwajcarskiego.

Mimo tego za słuszny należy uznać zarzut pozwanego, iż w umowie pożyczki nie została jednoznacznie ustalona kwota pożyczki, jak i nie było możliwe ustalenie całkowitego zobowiązania pozwanego wynikającego z umowy. Kwota pożyczki oparta jest na mechaniźmie indeksacji i na decyzji własnej banku (własnych kursach kupna i sprzedaży CHF, określanych dowolnie przez bank we własnych tabelach kursów), przez co w umowie strony nie określiły głównego świadczenia pożyczkobiorcy, tj. kwoty pożyczki podlegającego zwrotowi oraz wysokości odsetek. Brak określenia kwoty pożyczki wynika wprost już zapisu par. 2A umowy, według którego kwota pożyczki wyrażonego w walucie waloryzacji wynosi 41.705,76 CHF, obliczona na dzień 29.07.2008 roku według kursu kupna waluty z tabeli kursowej banku. Wskazano dalej w omawianym zapisie umowy, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku; wartość pożyczki wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia pożyczki może się różnić od w/w.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4).

Pozwany zawierając sporną umowę działał jako konsument; utrzymywał się z wynagrodzenia z umowy o prace, nie prowadził w tym czasie działalności gospodarczej. Statusu konsumenta powoda nie przekreśla okoliczność, iż część środków pozyskanych z pożyczki przeznaczona był na finansowanie działalności gospodarczej ojca powoda. Wszak to pozwany a nie jego ojciec był stroną umowy i to pozwanego obciążały zobowiązania z umowy wynikające.

Umowa w zakresie warunków spłaty ani w innym zakresie nie była przedmiotem indywidualnych uzgodnień; okoliczność ta nie została przekonująco wykazana. Nie stanowi indywidualnych uzgodnień kwestia, iż pożyczka indeksowana będzie do waluty CHF – kwestia ta była standardową treścią umowy.

Przedmiotem zobowiązania wynikającego z zawartej przez strony umowy pożyczki indeksowanego była suma pieniężna wyrażona w złotych polskich, podlegająca przeliczaniu na walutę obcą. Sytuacja, w której pożyczka indeksowana była do CHF powodowała, że jej kwota była zmienna – w szczególności ulegała zmianom (wzrostowi) wraz z zmianą kursu tej waluty do złotego, a co za tym idzie – powodowała wzrost poszczególnych rat pożyczki. Przeliczanie to (zarówno w fazie udzielania pożyczki – przeliczenie do CHF, jak i w czasie trwania umowy - powrotne przeliczanie CHF na PLN przy ustalaniu każdorazowej wysokości odsetek i wykorzystanego kapitału) następuje w sposób ciągły przez cały okres trwania umowy i rzutuje bezpośrednio na wysokość świadczenia pożyczkoobiorcy, tj. odsetek i wykorzystanego kapitału oraz finalnie - kwoty podlegającej zwrotowi w razie rozwiązania umowy. Tylko poprzez zastosowanie przeliczenia możliwe jest określenie wysokości zarówno kwoty pożyczki oddanej do dyspozycji pożyczkobiorcy jak i obu części świadczenia – zarówno zwrotu wykorzystanego kapitału, jak i zapłaty odsetek. W umowie łączącej strony ustalono, że wysokość rat kapitałowo – odsetkowych zależy od wysokości kursu sprzedaży CHF obowiązującego w banku według Tabeli kursów w dniu spłaty o godz. 14.50 (§11 ust.4). Umowa nie przewidywała sposobu ani żadnych obiektywnych kryteriów, mogących stanowić podstawę określania „kursów obowiązujących w banku”, a więc uprawnienie powodowego Banku do ustalania wysokości tych kursów nie doznawało – w świetle treści umowy - żadnych ograniczeń. Takie postanowienie umowne dawało bankowi jednostronną i nieuzależnioną od żadnego obiektywnego kryterium możliwość zmiennego w czasie wykonywania umowy kształtowania wysokości zobowiązania powoda, jak i poszczególnych jego części (rat kapitałowo-odsetkowych). W tym kontekście nie może budzić wątpliwości, że klauzula przeliczeniowa wpływająca bezpośrednio na wysokość świadczeń kredytobiorcy stanowiła element określający wysokość tych świadczeń. Biorąc pod uwagę, że art. 69 ustawy Prawo bankowe jako elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu wskazuje obowiązek zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami stwierdzić należy, że klauzula ta wprost określała świadczenie główne kredytobiorcy (pożyczkobiorcy).

Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone w pierwszej kolejności wymaga ich zakwalifikowania albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określających główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W niniejszej sprawie postanowienia umowy, odwołujące się do bliżej nieokreślonych kursów obowiązujących w banku począwszy od uruchomienia pożyczki, poprzez okres spłat poszczególnych rat nie określały stałego i jednoznacznego, obiektywnie weryfikowalnego kryterium przeliczeniowego i stanowiły scedowanie na rzecz pożyczkodawcy prawa do kształtowania kryteriów indeksacyjnych (kursu waluty obcej) w taki sposób, że nie były one ani jasne (transparentne) ani zrozumiałe dla konsumenta. Tym samym postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu pożyczki i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. oraz art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Otwiera to drogę do oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385 ^{( 1)} § 1 zd.1 k.c. oraz art. 3 ust.1 Dyrektywy 93/13, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Dobre obyczaje to także normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na jego niekorzyść praw i obowiązków wynikających z umowy (tak m.in. SN w wyrokach: z 19 marca 2007 r., III SK 21/06, z 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12 i z 13 sierpnia 2015 r., I CSK 611/14). Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron (wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15). O ile w przedmiotowej sprawie pożyczkobiorca w świetle umowy był świadom, że wysokość kursów, a w konsekwencji wysokość zobowiązania, może ulegać zmianie (ryzyko kursowe), to świadomość faktu, że mechanizm ustalania przez bank kursów waluty (stwarzając pozór „obowiązywania” kursów), w istocie pozostawiający bankowi swobodę wykraczającą ponad czynniki zewnętrzne, z umowy nie wynikał. Trudno przyjąć, że w razie pełnej informacji o wpływie banku na wysokość stosowanych kursów rozważny konsument zaakceptowałby w drodze negocjacji taką dysproporcję uprawnień. Interes konsumenta nieświadomego podstawowych parametrów własnego zobowiązania doznaje w takiej sytuacji rażącego naruszenia i jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej w istocie wysokości jego zobowiązania, jest klauzulą niedozwoloną (wyrok SN z 4.04.2019r. III CSK 159/17). Taki też wniosek przyjął TSUE w wyroku C 26/13 (Kasler) pkt 2: Artykuł 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku warunku umownego takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Dodatkowo jak wynika zarówno z brzmienia art. 4 ust. 1 dyrektywy, jak i treści art. 385 ^{( 2)} k.c., oceny postanowień umownych należy dokonywać w świetle całokształtu umowy według stanu z chwili jej zawarcia. Punktem odniesienia dla oceny istnienia przesłanek abuzywności umowy o jakich mowa w art. 385 ^{( 2)} k.c. nie może być zatem analiza sytuacji stron już na etapie wykonywania umowy. Innymi słowy bez znaczenia pozostaje, czy i w jaki sposób (w jakim zakresie) niedozwolona klauzula umowna rzeczywiście wpływała na sposób wykonania umowy – w tym przypadku czy stosowane przez powoda przeliczniki odbiegały od kryteriów określonych np. w przepisach dyspozytywnych, a nawet czy sposób jej stosowania był w jakimś okresie obiektywnie korzystny dla konsumenta. Istotne jest bowiem już samo otwarcie na etapie zawierania umowy możliwości arbitralnej decyzji banku kształtującej wysokość zobowiązania i wpływającej na ryzyko kursowe. Pozwany był poinformowany o ryzyku kursowym, zatem posiadał on świadomość tego rodzaju ryzyka, jednakże sposób przekazanych informacji i ich treść nie pozwalały na racjonalna ocenę stopnia ryzyka. Jak wynika z zeznań pozwanego i świadka S. B., w żaden sposób niepodważonych przez powodową Spółkę, w wypadku przedmiotowej umowy objęty informacjami zakres możliwych zmian był przedstawiany w sposób nader ograniczony i optymistyczny, pożyczka była przedstawiana jako bezpieczna, a waluta przeliczeniowa jako stabilna. Pozwany miał wiedzę o tabelach kursowych banku, gdyż ich istnienie wynika z umowy, jednak samo istnienie (a nawet udostępnienie) tych tabel w żadnym stopniu nie wpływało na możliwość kontroli przyjętych wskaźników, nie usuwało także nierównowagi stron polegającej na pozostawieniu bankowi decyzji w zakresie wysokości klauzuli indeksacyjnej. Treść zeznań pozwanego i brak jakichkolwiek dowodów przeciwnych zgłoszonych przez stronę pozwaną wskazuje jednoznacznie na brak jasnej i weryfikowalnej informacji o sposobie wyliczenia kursów wpływających na wysokość bieżących rat i wysokości zobowiązania kredytobiorców z tytułu kapitału kredytu. Bez znaczenia jest przy tym, czy kwestia ta na etapie zawierania umowy była przedmiotem zainteresowania pozwanego – obowiązek informacyjny oraz obowiązek jasnego i jednoznacznego sformułowania postanowień umownych jest obowiązkiem przedsiębiorcy.

Pozwanemu nie zostały przedstawione symulacje w jaki sposób kształtować się będą kursy waluty CHF (a wiec wysokość jego rat), przy jakim granicznym kursie CHF jego pożyczka przestanie być dla niego opłacalna – tym samym nie umożliwiono mu podjęcie racjonalnej decyzji co do zasięgnięcia pożyczki indeksowanej w CHF.

Podsumowując - ponieważ treść kwestionowanych postanowień umowy umożliwia powodowemu Bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań, zakłócona zostaje równowaga pomiędzy stronami umowy, a takie postanowienie staje się sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz dodatkowo w sposób rażący narusza interesy konsumentów. Zostały więc spełnione wszystkie przesłanki określone w art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c., nakazujące uznać to postanowienie za niedozwoloną klauzulę umowną. Konsekwencją abuzywności postanowień umownych jest brak związania nimi pozwanego, co determinuje konieczność pominięcia kursów walut obcych ustalanych jednostronnie przez bank. W umowie powstaje zatem luka, powodująca brak możliwości przeliczenia zobowiązania pozwanych do CHF i wysokości zadłużenia w poszczególnych okresach po waloryzacji, jak i powrotnego przeliczenia na złote. Tym samym dochodzi do niemożności określenia zarówno wysokości wykorzystanego kapitału, jak i poszczególnych rat. Ponieważ klauzula indeksacyjna stanowiła przedmiotowo istotny element umowy, stanowiący podstawę do zastosowania oprocentowania LIBOR właściwego dla waluty obcej, co niewątpliwie było głównym celem takiego, jak w przedmiotowej sprawie ukształtowania umowy, pominięcie tej klauzuli prowadzi do wynaturzenia całego stosunku prawnego i definitywnej zmiany charakteru umowy. Brak przy tym racjonalnych podstaw, aby w miejsce abuzywnych klauzul waloryzacyjnych wprowadzać inny miernik wartości. Dopuszczalność zastąpienia klauzul niedozwolonych zgodnie z orzecznictwem TSUE, ze względu na cel „odstraszający” Dyrektywy 93/13, który w razie naruszenia równowagi stron umowy to stronie słabszej daje możliwości decyzyjne, uzależniona jest od woli konsumenta. W orzeczeniu Kasler (C-26/13) Trybunał dopuścił zastąpienie nieuczciwego warunku dyspozytywnym przepisem krajowym jedynie wówczas, gdy wyeliminowanie nieuczciwego warunku oznacza na mocy prawa krajowego unieważnienie całej umowy (co zdaniem sądu ma miejsce w niniejszej sprawie) oraz kumulatywnie jeżeli unieważnienie to naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje. Skoro pozwany nie był zainteresowany zastąpieniu powstałej luki zasadą wynikającą z przepisu dyspozytywnego (art. 358 § 2 k.c.), to nie jest dopuszczalne uzupełnienie umowy przez sąd wbrew jego stanowisku. Skoro wyeliminowanie wadliwej klauzuli indeksacyjnej całkowicie zmieniłoby charakter umowy stron, a w szczególności charakter świadczenia głównego pożyczkobiorcy, to uznać należało, że nie jest możliwe dalsze jej utrzymanie. Jak wynika z orzeczenia TSUE w sprawie Dziubak (C-260/18) artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy; Nadto artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie utrzymywaniu w umowie nieuczciwych warunków, jeżeli ich usunięcie prowadziłoby do unieważnienia tej umowy, a sąd stoi na stanowisku, że takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby ten ostatni nie wyraził zgody na takie utrzymanie w mocy. Powołany wyrok TSUE dotyczył kredytu udzielonego w walucie polskiej indeksowanego do CHF. Z jego uzasadnienia wynika, że TSUE przyjął, iż nie ma możliwości rekonstruowania umowy stron (zastępowania niedozwolonych warunków umowy innymi miernikami) wbrew woli kredytobiorcy (pkt 62). TSUE stwierdził też, że w świetle kryteriów dotyczących możliwości dalszego obwiązywania umowy bez nieuczciwych warunków, należy zbadać możliwość dalszego utrzymania umowy. Jeśli zaś po usunięciu nieuczciwych warunków umowy charakter i główny przedmiot tych umów może ulec zmianie w zakresie, w jakim nie podlegałyby one już indeksacji do waluty obcej równocześnie podlegając stopie oprocentowania opartej na stopie obowiązującej w odniesieniu do tej waluty, prawo Unii nie stoi na przeszkodzie unieważnieniu tych umów. Pozwany nie wyrażał zgody na zastąpienie postanowienia umownego dotyczącego sposobu naliczania raty postanowieniem, według którego rata byłaby naliczana według średniego kursu NBP(k.363).

Ostatecznie zatem - skoro w niniejszej sprawie po wyłączeniu nieuczciwych warunków, ze względu na zmianę charakteru umowy nie jest możliwe jej obowiązywanie, a brak jest zgody na ich zastąpienie, należało uznać ją za nieważną.

Skutkiem uznania umowy za nieważną jest brak możliwości wywodzenia z niej roszczenia, brak ważnego zobowiązania pozwanego.

Z uwagi na to powództwo zostało oddalone.

Wskazać należy, iż niezasadny był zarzut pozwanego, że nie doszło do prawidłowego wypowiedzenia umowy. Powód wezwał pozwanego do zapłaty zaległości w piśmie z 31.03.2018r, informując jednocześnie o możliwości złożenia wniosku o restrukturyzacje zobowiązania. Pozwany nie zastosował się do wezwania, co uprawniało bank do wypowiedzenia umowy. Wypowiedzenie umowy nastąpiło zatem w zgodzie a rt. 75 i art. 75c Prawa bankowego.

Niezasadny był zarzut pozwanego dotyczący nieudowodnienia wysokości roszczenia; wysokość zobowiązań została wykazana dowodami z historii umowy (k.184-186) oraz dokumentem prywatnym w postaci wyciągu z ksiąg bankowych (k.30).

Nietrafne były twierdzenia pozwanego, iż wskutek spóźnionego złożenia przez bank odpowiedzi na reklamacje nastąpiło uznanie roszczenia; kwestia zasadności roszczenia była przedmiotem badania w sprawie w oparciu o przeprowadzone postępowanie dowodowe.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c, zgodnie z zasada odpowiedzialności za wynik procesu. W skład zasądzonych kosztów chodzą koszty zastępstwa procesowego wg taryfy wraz z opłatą od pełnomocnictwa.

SSO Andrzej Kieć

.