Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach, Wydział VI Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Marcin Mierz

Protokolant Sylwia Sitarz

przy udziale Marka Dutkowskiego

Prokuratora Prokuratury Okręgowej

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2015 r.

sprawy D. C. ur. (...) w G.

córki H. i J.

oskarżonej z art. 284§2 kk przy zast. art. 12 kk

na skutek apelacji wniesionej przez oskarżyciela publicznego

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 27 lipca 2015 r. sygnatura akt IX K 654/14

na mocy art. 437 kpk, art. 438 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpw

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu
w G. do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt VI Ka 1002/15

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 4 grudnia 2015 roku

Apelacja prokuratora od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 27 lipca 2015 roku (sygn. akt IX K 654/14), którym sąd ten umorzył postępowanie z uwagi na przedawnienie karalności kwalifikując zarzucony oskarżonej D. C. czyn z art. 284 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. jako trzy wykroczenia z art. 119 § 1 k.k., okazała się trafna, przez co spowodować musiała uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Gliwicach do ponownego rozpoznania.

Aktem oskarżenia wniesionym przeciwko oskarżonej D. C. w niniejszej sprawie prokurator zarzucił jej popełnienie przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. polegającego na przywłaszczeniu w okresie lutego-marca 2013 roku łącznej kwoty 600 złotych powierzonej jej przez F. S. i jego córkę K. P. w celu uiszczenia przez oskarżoną opłat za mieszkanie i media. Przestępstwo zarzucone oskarżonej stanowiło czyn ciągły zgodnie z kwalifikacją prawną oraz opisem czynu wskazanymi w akcie oskarżenia. Poszczególne akty przywłaszczenia popełniane być miały w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. Sąd Rejonowy rozpoznając sprawę uznał jednak, iż brak jest w realiach sprawy podstaw do przyjęcia, że zachowania oskarżonej objęte aktem oskarżenia stanowią czyn ciągły. W efekcie poszczególne akty przywłaszczenia zakwalifikował Sąd Rejonowy jako wykroczenia z uwagi na wysokość wyrządzonej szkody, a ponieważ termin przedawnienia ich karalności już upłynął, umorzył sąd postępowanie karne o czyny oskarżonej stanowiące w ocenie tego sądu wykroczenia.

W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku wskazując przyczyny zakwalifikowania poszczególnych aktów przywłaszczenia jako odrębnych wykroczeń Sąd Rejonowy stwierdził, że brak podstaw do przypisania oskarżonej przestępstwa popełnionego w ramach czynu ciągłego stanowi konsekwencję ustalenia, że nie działała ona z góry powziętym zamiarem stanowiącym jedno ze znamion czynu ciągłego regulowanego w art. 12 k.k.. Wniosek taki wyprowadził Sąd Rejonowy z ustalenia, że poszczególne kwoty pieniężne przywłaszczała oskarżona „z uwagi na zaistniałe zdarzenia losowe”. Przyjął zatem sąd, że z tego właśnie względu brak jest w realiach niniejszej sprawy podstaw do przypisania oskarżonej jednego z substratów konstrukcji czynu ciągłego, a to z góry powziętego zamiaru. O braku tego zamiaru świadczyć miały każdorazowo odmienne motywy przywłaszczania pieniędzy przez oskarżoną w zbliżonych okolicznościach. Z ustaleń sądu pierwszej instancji zawartych w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia wynika, iż poszczególne kwoty powierzanych jej cyklicznie pieniędzy oskarżona przywłaszczała I- na własne potrzeby, II- w związku z chorobą dziecka oraz III- w związku z zamiarem uczestnictwa w pogrzebie członka rodziny. Niezależnie od tego, że wiarygodność twierdzeń oskarżonej w tym względzie nie została w toku postępowania poddana weryfikacji, wskazać trzeba, że całokształt materiału dowodowego dostępnego w niniejszej sprawie nie pozostaje tak jednoznaczny w tej istotnej kwestii, jak wynikałoby to z ustaleń Sądu Rejonowego. Ustalił Sąd Rejonowy, że pieniądze pokrzywdzonych przywłaszczała oskarżona trzykrotnie. W wyjaśnieniach składanych na rozprawie stanowiących jedyną podstawę ustaleń sądu pierwszej instancji w tym zakresie oskarżona wskazała jedynie dwa powody nieprzeznaczenia przekazanych jej pieniędzy na wydatki w związku z regulacją których przyjęła pieniądze od pokrzywdzonych. Raz miała to być choroba dziecka i ciężka sytuacja finansowa, a innym razem fakt, iż „pojechała na pogrzeb do babci” („ Gdy miałam dostać pieniądze mówiłam, że zapłacę. Nie zrobiłam tego bo pojechałam na pogrzeb do babci [...]”). O ile w pierwszym przypadku motywy przywłaszczenia pozostają dosyć czytelne, o tyle drugi z powodów nieuiszczenia opłat i przeznaczenia otrzymanych pieniędzy na inne potrzeby pozostaje niejasny. Nie wiadomo, czy do przywłaszczenia doszło z braku środków na pokrycie kosztów pilnego wyjazdu, czy też nie uiściła oskarżona stosownych opłat z tego powodu, że wyjechała. W kwestii przyczyn trzeciego przywłaszczenia oskarżona nie wypowiedziała się. Warunkiem potraktowania każdego z trzech zachowań oskarżonej jako odrębnego czynu z przyczyn przyjętych przez Sąd Rejonowy pozostawać powinno natomiast ustalenie w każdym z tych trzech przypadków odrębnego, nowego zamiaru oskarżonej nie będącego kontynuacją powziętego uprzednio zamiaru przywłaszczania poszczególnych kwot jej powierzanych.

Nie tylko z tych przyczyn dostępny w niniejszej sprawie materiał dowodowy nie pozostaje tak jednoznaczny w kwestii każdorazowo odmiennych powodów przywłaszczania poszczególnych z powierzanych oskarżonej kwot pieniężnych. Przesłuchując oskarżoną w toku rozprawy Sąd Rejonowy nie odczytał bowiem wyjaśnień oskarżonej złożonych w toku postępowania przygotowawczego w których inaczej niż na rozprawie przedstawiła ona powody dla których nie uiszczała ona należności na których opłacenie każdorazowo otrzymywała od pokrzywdzonych pieniądze. Przyczyny te nie są jednak tak różne, nietypowe i losowe, jak można byłoby to wywodzić z wyjaśnień składanych przez oskarżoną na rozprawie i jak ustalił wyrokujący w pierwszej instancji sąd. Wyjaśnia ona bowiem w postępowaniu przygotowawczym, że pieniądze, które otrzymała celem uiszczenia stosownych opłat przeznaczyła „na życie” z uwagi na trudną sytuację związaną ze wstrzymaniem należnych jej alimentów. W przypadku drugiego przywłaszczenia wskazała oskarżona, że potrzebowała pieniędzy „ na życie, a dwa, że zmarła mi babcia i chciałam pojechać na pogrzeb” (k. 19). Każdorazowo zatem powodem przywłaszczenia pieniędzy była przede wszystkim potrzeba ich przeznaczenia „na życie” rozumiane jako bieżące potrzeby. W tych warunkach ustalenie kluczowe dla rozstrzygnięcia, że działała oskarżona każdorazowo z nowym, pojawiającym się w związku z nietypowymi przypadkami losowymi zamiarem przywłaszczenia pieniędzy nie pozostaje tak jednoznaczne, jak wynikałoby to z pisemnych motywów zaskarżonego wyroku. Nie trudno także dostrzec, że odmiennie niż przyjął to Sąd Rejonowy opierający w tym zakresie ustalenia faktyczne wyłącznie na wyjaśnieniach oskarżonej, z wyjaśnień jej nie wynika, by trzykrotnie dokonywała ona przywłaszczenia powierzonych jej pieniędzy. Tymczasem przyjął Sąd Rejonowy, że dopuściła się ona trzykrotnie przywłaszczenia pieniędzy.

Zgromadzone w niniejszej sprawie dowody nie pozostają zatem tak jednoznaczne w kwestii kluczowej dla rozstrzygnięcia, czy przywłaszczając poszczególne kwoty powierzanych jej pieniędzy oskarżona działała każdorazowo z nowym zamiarem, jak wynikałoby to z pisemnych motywów wyroku sądu pierwszej instancji. Trafna pozostaje w tym kontekście powołana w apelacji prokuratora argumentacja odnosząca się do treści jaką znamionom czynu ciągłego z art. 12 k.k. nadało orzecznictwo sądów. Z całą stanowczością podkreślić trzeba, że pojęcie z góry powziętego zamiaru bez wątpienia nie oznacza, że sprawca podejmując pierwsze z działań obejmuje swoim zamiarem wszystkie elementy wszystkich zachowań, które składać się będą na czyn ciągły. Z istoty czynu ciągłego wynika bowiem, że wystarczające dla przyjęcia zamiaru charakterystycznego dla czynu ciągłego pozostaje ustalenie jedynie pewnej ogólnej projekcji realizowanej następnie przez sprawcę, który pierwotnie ją przyjął. W czasie rozpoczynania czynu ciągłego wystarczające pozostaje obejmowanie kolejnych, przyszłych zdarzeń choćby tylko zamiarem ewentualnym. Trafnie kwestia ta ujęta została w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 kwietnia 2015 roku (sygn. akt II AKa 39/15, LEX nr 1730143) w którym sąd ten stwierdził: Jednoczynowa koncepcja czynu ciągłego z art. 12 k.k., zakładająca wymóg "wykonania z góry powziętego zamiaru" zakłada również taki przypadek, gdy sprawca (sprawcy) obejmują zamiarem chociaż w ogólnych zarysach wykonanie czynności składających się na wielość zachowań. Całkowicie praktyczne jest w tym względzie stanowisko, że sprawca nie musi przewidywać ilości zdarzeń, ale zakładać podejmowanie ich sukcesywnie, w krótkich odstępach czasu, korzystając z każdej nadarzającej się okazji. Do przyjęcia natomiast, że poszczególne akty przywłaszczenia stanowią odrębne czyny zabronione w realiach niniejszej sprawy konieczne pozostawałoby ustalenie, iż oskarżona po dokonaniu pierwszego przywłaszczenia nie miała zamiaru przywłaszczać już kolejnych kwot, a zamiar taki, każdorazowo na nowo podejmowała ona w sytuacji, gdy po raz kolejny przywłaszczała powierzane jej pieniądze.

Także druga z powołanych przez Sąd Rejonowy przyczyn wykluczenia działania oskarżonej w ramach czynu ciągłego nie pozostaje tak jednoznaczna, jak wynikałoby to z pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia. Uznając zachowania oskarżonej za stanowiące odrębne czyny Sąd Rejonowy odwołał się również do zmiany treści art. 91 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym po dniu 1 lipca 2015 roku w którym sformułowanie „ w podobny sposób” zastąpione zostało zwrotem „ z wykorzystaniem takiej samej sposobności”. Zdaniem sądu pierwszej instancji użycie w przepisie art. 91 § 1 k.k. zwrotu „ z wykorzystaniem takiej samej sposobności” wyłącza możliwość objęcia konstrukcją czynu ciągłego te wszystkie przypadki w których sprawca dopuszczał się poszczególnych zachowań z wykorzystaniem takiej samej sposobności. Wprawdzie trudno aktualnie prognozować jak ostatecznie ukształtuje się w związku z tą zmianą orzecznictwo sądów, tym niemniej można już tylko w oparciu o analizę zmiany treści przepisu art. 91 § 1 k.k. oraz wyrażone dotąd poglądy doktryny wnioskować, iż użyte w treści znowelizowanego art. 91 § 1 k.k. sformułowanie „ z wykorzystaniem takiej samej sposobności” odnosi się do elementów przedmiotowych nieokreślonych jednak w treści znamion danego typu czynu zabronionego. Zwrot ten zastąpił przecież inny element odnoszący się do okoliczności przedmiotowych w postaci popełnienia przestępstwa „w podobny sposób”. Pogląd, iż znamię „ z wykorzystaniem takiej samej sposobności” odnosi się do okoliczności przedmiotowych, a nie podmiotowych wyraził również P.Kardas (Nowelizacja Prawa Karnego 2015. Komentarz., red. W. Wróbel, s. 662) dodatkowo stwierdzając, iż ten element charakteryzujący ciąg przestępstw ma charakter przedmiotowy, związany z okolicznościami w których dochodzi do realizacji znamion przez poszczególne popełniane przez tego samego sprawcę zachowania. Przesłanka ta zdaniem komentatora, odnosi się do okoliczności przedmiotowych, obiektywnych popełnienia każdego z tych przestępstw (ibidem, s. 663). W tych warunkach zmiana treści art. 91 § 1 k.k. nie powinna rzutować na sposób interpretacji poszczególnych przypadków w kontekście możliwości objęcia ich czynem ciągłym z art. 12 k.k.. Warunkiem przyjęcia bowiem popełnienia przestępstwa w ramach czynu ciągłego pozostaje w dalszym ciągu stanowiące znamię konstrukcji z art. 12 k.k. działanie z góry powziętym zamiarem, niezależnie od tego, czy wykorzystuje sprawca tę samą sposobność dopuszczając się poszczególnych zachowań, czy też nie. Decydującym bowiem dla ustalenia, czy zachowania sprawcy stanowią czyn ciągły pozostawać będzie ustalenie, czy działał on ze z góry powziętym zamiarem, czy też nie.

Z powodów tych sąd odwoławczy uwzględniając apelację prokuratora uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Gliwicach. Ponownie rozpoznając sprawę zobligowany sąd będzie do przesłuchania oskarżonej nie zapominając, by ujawnić także jej relację z postępowania przygotowawczego i poddać rozwadze wszystkie okoliczności wynikające z wyjaśnień oskarżonej. Odczyta sąd także zeznania świadka K. P.. W pozostałym zakresie będzie sąd mógł skorzystać z regulacji art. 442 § 2 k.p.k..