Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2025 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Sądu Okręgowego Katarzyna Banko
Protokolant:	protokolant sądowy Karolina Kot

po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2025 roku w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa B. S., R. S., K. S., M. S.

przeciwko (...)

w W.

o ustalenie i zapłatę

ewentualnie

o ustalenie

ewentualnie o ustalenie bezskuteczności niektórych postanowień umowy kredytu i zapłatę

1.  ustala nieistnienie stosunku prawnego pomiędzy powodami a pozwanym wynikającego z umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) – (...) (kredyt budowlano – hipoteczny przeznaczony na finansowanie inwestycji budowlanej) zawartej w dniu 16 marca 2009r. - wskutek jej nieważności;

2.  zasądza od pozwanego (...) z siedzibą w W. na rzecz:

a)  powódki K. S. kwotę 118.307,22 (sto osiemnaście tysięcy trzysta siedem 22/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.,

b)  powódki M. S. kwotę 19.550,56 (dziewiętnaście tysięcy pięćset pięćdziesiąt 56/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.,

c)  powoda B. S. kwotę 19.550,56 (dziewiętnaście tysięcy pięćset pięćdziesiąt 56/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.,

d)  powoda R. S. kwotę 19.550,56 (dziewiętnaście tysięcy pięćset pięćdziesiąt 56/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.,

1.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki K. S. kwotę 3.042,00 (trzy tysiące czterdzieści dwa) złote oraz na rzecz powodów M. S., B. S., R. S. po 2.042,00 (dwa tysiące czterdzieści dwa) złote wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Katarzyna Banko

Sygn. akt I C 902/24

UZASADNIENIE

Powodowie K. S., M. S., B. S., R. S. domagali się ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...)- (...) indeksowany do waluty CHF, zawarta w dniu 16 marca 2009r. pomiędzy K. S. i W. S. a ówczesnym bankiem (...) – (...) z siedzibą w G. jest nieważna w całości oraz wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz:

a)  K. S. kwoty 118.307,22 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.,

b)  M. S. kwoty 19.550,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.,

c)  B. S. kwoty 19.550,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.,

d)  R. S. kwoty 19.550,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 marca 2024r.

tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego przez kredytobiorców w związku z nieważnością umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...)- (...) indeksowany do waluty CHF. Podali , że jest to wysokość świadczenia jednie na dzień 2 lutego 2024r.

Zgłosili także żądanie ewentualne domagając się ustalenia, że umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...)- (...) indeksowany do waluty CHF, zawarta w dniu 16 marca 2009r. pomiędzy K. S. i W. S. a ówczesnym bankiem (...) – (...) z siedzibą w G. jest nieważna w całości.

Zgłosili także żądanie ewentualne domagając się ustalenia, że § 1 ust. 2, § 12 ust. 3 i pkt 1) i 2), § 15 ust. 7 pkt 3 Części Ogólnej Umowy nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...)- (...) indeksowany do waluty CHF, zawarta w dniu 16 marca 2009r. pomiędzy K. S. i W. S. a ówczesnym bankiem (...) – (...) z siedzibą w G. oraz § 6 ust. 5,6,7 Ogólnych Warunków Udzielania przez (...) bank (...) stanowią niedozwolone postanowienia umowne i nie wiążą stron umowy oraz wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz:

e)  K. S. kwoty 31.601,76 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

f)  M. S. kwoty 19.550,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

g)  B. S. kwoty 19.550,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

h)  R. S. kwoty 19.550,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazali, że umowa jest waloryzowana kursem do CHF. Zobowiązanie od początku było zobowiązaniem, które strona pozwana waloryzowała według ustalonego przez siebie wzorca, skutkiem tego pozwany uzyskał możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania powodów poprzez arbitralne wyznaczenie kursu po jakim przeliczenie jest dokonywane, a także arbitralną możliwość kształtowania tzw. spreadu walutowego. Podali także, że umowa z pozwanym została zawarta przez kredytobiorców K. S. oraz W. S., małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. W. S. zmarł w dniu 25 lipca 2023r., a spadek po nim nabyli z mocy ustawy: żona K. S. oraz dzieci: M. S., B. S. oraz R. S. po ¼ części każdy z nich. Do dnia śmierci W. S. wszystkie świadczenia były dokonywane z majątku wspólnego W. i K. S.. Po śmierci męża świadczeń na rzecz pozwanego dokonuje wyłącznie powódka K. S.. Do dnia 2 lutego 2024r. została uiszczona kwota 176.624,89 zł. Pismem z dnia 7 marca 2024r. pełnomocnik powodów wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 176.958,89 zł w terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma, które doręczone zostało pozwanemu w dniu 15 marca 2024r. W odpowiedzi datowanej na dzień 3 kwietnia 2024r. pozwany odmówił uznania reklamacji.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu. Zaprzeczył aby umowa zawierała klauzule niedozwolone lub aby była nieważna. Zaprzeczył również aby naruszył spoczywający na nim obowiązek informacyjny i aby miał możliwość dowolnego kształtowania wysokości kursów waluty, a umowa była sprzeczna z dobrymi obyczajami oraz zasadami współżycia społecznego. Zaprzeczył także aby powodowie nie zostali należycie poinformowani o zasadach funkcjonowania kredytu i związanym z nimi ryzykiem, ani aby nie mieli wpływu na wybór rodzaju kredytu i treść umowy.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 20 lutego 2009r. kredytobiorcy K. S. i W. S. złożyli wniosek kredytowy wnioskując o udzielenie kredytu w kwocie 180.000 zł, który miał zostać spłacony w 408 ratach. Jako walutę kredytu powodowie z siedmiu możliwych walut wskazali CHF. Wniosek kredytowy nie przewidywał możliwości spłaty kredytu w walucie obcej. Nadto we wniosku o udzielenie kredytu powodowie oświadczyli, że odrzucają ofertę (...) udzielenia kredytu w złotych. Oświadczyli także, że zostali poinformowani przez (...) o ryzyku, wynikającym ze stosowania przy spłacie kredytu zmiennej stopy procentowej i ryzyko to akceptują, oraz że są świadomi, iż ewentualny wzrost stopy procentowej spowoduje wprost raty kapitałowo-odsetkowej kredytu. Oświadczyli także, że zostali poinformowani przez (...) o ponoszeniu przez nich ryzyka, wynikającego ze zmiany kursu waluty w przypadku zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej oraz akceptują to ryzyko. Ponadto zobowiązali się, w przypadku wzrostu kursu waluty, w jakiej denominowany jest kredyt, iż dokonają (na żądanie banku) następujących czynności:

1.  dołączą do kredytu dodatkowego kredytobiorcę, którego dochody przywrócą zdolność kredytową - w przypadku utraty zdolności kredytowej,

2.  ustanowią dodatkowe prawne zabezpieczenie lub zwiększą dotychczasowe zabezpieczenie - w przypadku relatywnego zmniejszenia wartości przyjętego prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu,

uzupełnią ze środków własnych lub dokonają ubezpieczenia brakującego wkładu własnego w sytuacji, gdy obciążenie kredytem nieruchomości, stanowiącej prawne zabezpieczenie spłaty kredytu, przekroczy poziom wymagany przez bank. dowód: wniosek kredytowy k. 203 – 207

W dniu 16 marca 2009r. pomiędzy W. S. i K. S. a (...) z siedzibą w G. została zawarta umowa nr (...) o kredyt mieszkaniowy (...) (kredyt budowlano – hipoteczny przeznaczony na finansowanie inwestycji budowalnej).

Umowa składa się z części szczególnej (dalej CSU) oraz ogólnej (dalej COU). Integralną częścią umowy były także Ogólne warunki udzielania przez (...) kredytu mieszkaniowego (...) – (...).

W części ogólnej umowy podano, że: kredyt mieszkaniowy (...) jest udzielany w złotych. W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, kwota kredytu wypłacana w złotych, zostanie określona poprzez przeliczenie na złote kwoty wyrażonej w walucie, w której kredyt jest denominowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów, obowiązującą w banku w dniu uruchomienia środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych.

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej:

1/ zmiana kursu waluty lub zmiana wysokości spreadu wpływa na wypłacane w złotych przez bank kwoty transz kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorcę kwoty rat kapitałowo- odsetkowych,

2/ ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu ponosi kredytobiorca, z uwzględnieniem § 12 ust. 3 oraz § 20 ust. 6. (§ 1 COU)

Oprocentowanie kredytu ustalane jest według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży banku. Stopa bazowa odpowiada obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków stawce: LIBOR 3M-w przypadku kredytów denominowanych w CHF. (§ 2 COU)

Marża banku dla kredytów mieszkaniowych uzależniona jest od: stopnia ryzyka banku, wysokości wkładu własnego, rodzaju zabezpieczenia kredytu na okres przejściowy.

(§ 3 COU)

Bank pobiera prowizje i opłaty z tytułu udzielanego kredytu. Wysokość pobieranych od kredytobiorcy prowizji i opłat ustalana jest na podstawie Tabeli opłat i prowizji. Wyciąg z Tabeli opłat i prowizji doręczany jest kredytobiorcy w dniu podpisania umowy oraz każdorazowo w przypadku zmiany stawek prowizji. Zmiana Tabeli opłat i prowizji nie wymaga aneksu do niniejszej umowy. Prowizje i opłaty pobrane przez bank nie podlegają zwrotowi w przypadku odstąpienia od umowy (z wyłączeniem kredytów udzielonych w kwotach nie przekraczających 80.000 zł). W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, prowizje pobierane są w złotych, w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczenia kwot prowizji z waluty obcej na złote, stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującej w banku w dniu zapłaty prowizji, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. (§ 7 i § 8 COU).

W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej, wypłata środków następuje w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość wypłacanej kwoty wyrażonej w walucie obcej. Do przeliczeń kwot walut uruchamianego kredytu stosuje się kurs kupna waluty obcej według Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu wypłaty środków, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. W przypadku kredytu denominowanego wypłacanego w złotych, gdy przyznana kwota kredytu, na skutek różnic kursowych, okaże się na dzień uruchomienia ostatniej transzy kredytu kwotą:

1.  przewyższającą kwotę wymaganą do realizacji celu, określonego w CSU, bank uruchomi środki w wysokości, stanowiącej równowartość w walucie kredytu kwoty niezbędnej do realizacji tego celu oraz dokona pomniejszenia salda zadłużenia poprzez spłatę kwoty niewykorzystanej,

2.  niewystarczająca do realizacji celu mieszkaniowego, określonego w CSU, kredytobiorca zobowiązany jest do zbilansowania inwestycji ze środków własnych lub ze środków przeznaczonych na dowolny cel. (§ 12 COU).

Spłata kredytu powinna nastąpić w terminach i kwotach, określonych w doręczanym kredytobiorcy i poręczycielom harmonogramie spłat. W przypadku kredytu denominowanego w walucie obcej harmonogram spłat kredytu wyrażony jest w walucie, w której kredyt jest denominowany. Spłata następuje w złotych w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. (§ 15 COU ). dowód: Część ogólna umowy k. 50 verte - 57

Do łączącej strony umowy miały też zastosowanie Ogólne warunki udzielania przez (...) kredytu mieszkaniowego (...) – (...). Powodowie oświadczyli, iż przed zawarciem umowy otrzymali i zapoznali się z treścią umowy oraz Ogólnych warunków udzielania przez (...) kredytu mieszkaniowego (...), stanowiących integralną część umowy (k. 24).

Z § 3 ogólnych warunków wynika, że spłata kredytu następuje w ten sposób, że kredytobiorca dokonuje wpłaty środków na rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy lub bezpośrednio na rachunek obsługi kredytu, zaś bank pobiera środki (wyłącznie w wysokości należnej bankowi kwoty, która w całości pokryje przypadającą na ten dzień kwotę raty kredytu wraz z odsetkami) w dniu wymagalności, określonym w harmonogramie spłat:

1.  z rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego kredytobiorcy lub

2.  bezpośrednio z rachunku obsługi kredytu –

- w przypadku kredytu udzielonego w kwocie przekraczającej 80.000 zł

lub

- w dniu wpływu środków - w przypadku kredytu udzielonego w kwocie do 80.000 zł.

Kredytobiorca może ubiegać się o zmianę waluty kredytu. Zmiana waluty kredytu, w formie aneksu do umowy, może nastąpić pod warunkiem, iż dotychczasowa obsługa kredytu przebiega (w ocenie banku) bez zastrzeżeń. W przypadku przekształcenia kredytu opcji denominowanej w walucie obcej w opcję złotową kapitał pozostały do spłaty wyrażony w walucie obcej, zostaje przeliczony na złote po kursie sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów, obowiązującej w Banku w momencie zaewidencjonowania w systemie informatycznym banku kwoty kredytu po zmianie waluty. (§ 6 Regulaminu ) dowód: Ogólne warunki udzielania przez (...) kredytu mieszkaniowego (...) – (...) k.59 - 64

Z części szczególnej umowy wynika, że poprzednik prawny pozwanego udzielił kredytobiorcom kredytu denominowanego w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 63.732,61 CHF. Kredyt został udzielony na finansowanie kosztów remontu nieruchomości wymagających pozwolenia na budowę zlokalizowanej w G. przy ulicy (...), stanowiącej własność kredytobiorców, dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczysta KW nr (...).

Kredy został udzielony na okres od 16 marca 2009r. do 3 marca 2043r.

Wypłata kredytu nastąpiła w transzach.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu miała być między innymi hipoteka kaucyjna na kredytowanej nieruchomości, wyrażona w złotych polskich - do kwoty 270.000 zł.

Kredyt jest oprocentowany wg zmiennej stopy procentowej. Oprocentowanie kredytu zostało oparte o stawkę LIBOR 3M i było równe sumie wartości tego wskaźnika i marży banku.

Raty kredytu miały być równe. Spłata miała następować w złotych polskich przy zastosowaniu kursu sprzedaży CHF w dniu płatności każdej raty wg kursów ustalanego przez bank. W tym celu zostało założone dla powodów konto złotówkowe w pozwanym banku o numerze wskazanym w § 5 umowy.

Nadto kredytobiorcy oświadczyli, że przed zawarciem umowy otrzymali i zapoznali się z treścią wzoru umowy, Ogólnymi warunkami udzielania przez (...) kredytu mieszkaniowego (...), stanowiącymi integralną część niniejszej umowy oraz Wyciągiem z Tabeli opłat i prowizji (...) dla klientów indywidualnych. dowód: Część szczególna umowy k. 50 – 51

Kredytobiorcy w trakcie obowiązywania umowy zawarli z pozwanym Aneks w dniu 26 lutego 2010r., który dotyczył zmiany oprocentowania przeterminowanego zadłużenia. dowód: Aneks z dnia 26 lutego 2010r. k. 66

Kredytobiorca W. S. zmarł w dniu 25 lipca 2023r., zaś spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: żona K. S. oraz dzieci: M. S., B. S., R. S. każdy z nich po ¼ części spadku. dowód: akt poświadczenia dziedziczenia Rep. (...) Kancelarii Notarialnej notariusza (...) w G. k. 43

W dniu 25 września 2023r. spadkobiercy W. S. zawarli umowę o podział majątku wspólnego oraz dział spadku obejmującego lokal mieszkalny, dla którego Sąd Rejonowy w Gliwicach prowadzi księgę wieczystą nr (...) dowód: umowa Rep. (...) Kancelarii Notarialnej notariusza (...) w G. k. 45 - 48

Pozwany bank wyraził zgodę na zwolnienie dzieci zmarłego kredytobiorcy z długu w związku z powyższym w dniu 17 listopada 2023r. zawarto kolejny aneks do umowy. dowód: Aneks z dnia 17 listopada 2023r. k. 68, umowa o zwolnienie z długu z dnia 17 listopada 2023r. k. 70

W okresie od 3 kwietnia 2009r. do 3 stycznia 2024r. spłacono kapitał w kwocie 90.618,32 zł, odsetki w kwocie 86.006,36 zł. dowód: zaświadczenie k. 85 – 89

W dniu 28 grudnia 2023r. powodowie złożyli oświadczenia, z treści których wynika, że znają konsekwencje stwierdzenia nieważności umowy, rezygnują z możliwości potwierdzenia niedozwolonych postanowień umownych i chcą stwierdzenia nieważności umowy uznają je za korzystne dla siebie. dowód: oświadczenia z dnia 28 grudnia 2023r. k. 102 - 105

Pismem z dnia 7 marca 2024r. pełnomocnik powodów wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 176.958,89 zł w terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma, które doręczone zostało pozwanemu w dniu 15 marca 2024r. Załącznikami do pisma było pełnomocnictwo oraz oświadczenia powodów z dnia 28 grudnia 2023r. o wyrażeniu zgody na stwierdzenie nieważności umowy kredytowej. dowód: pismo z dnia 7 marca 2024r. k. 99 – 101, oświadczenia powodów k. 102 – 105, kopia książki nadawczej, dokument (...) k. 106 - 107

W odpowiedzi datowanej na dzień 3 kwietnia 2024r. pozwany odmówił uznania reklamacji. dowód: pismo pozwanego z dnia 3 kwietnia 2024r. k. 109 – 110

Ustaleń w zakresie przedstawionego powyżej stanu faktycznego, przyjętego za podstawę do przeprowadzonych w dalszej części rozważań prawnych, Sąd dokonał w oparciu o wszechstronną analizę całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, kierując się przy tym dyrektywami określonymi w art. 233 § 1 k.p.c.

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane wyżej wskazane dokumenty.

Wszelkie wykorzystane przez Sąd dokumenty mogły stanowić podstawę do dokonywania ustaleń, albowiem nie były kwestionowane ani w zakresie autentyczności, ani treści.

Zeznania powódki K. S. posłużyły jedynie ustaleniu sfery motywacyjnej i okoliczności w jakich znajdowali się kredytobiorcy zamierzając uzyskać kredyt, a także sposobu wykonywania umowy.

Sąd w oparciu o przepis art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. pominął wniosek powodów o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów, albowiem okoliczności na jakie miał być przeprowadzony ten dowód, zgodnie ze sformułowaną tezą dowodową, nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a przeprowadzenie dowodu prowadziłoby do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo główne zasługiwało na uwzględnienie.

W okolicznościach niniejszej sprawy mamy do czynienia z kredytem denominowanym, którym kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej, a została wypłacona w walucie krajowej według klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obcej obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu, zaś spłata kredytu następuje w walucie krajowej. W spornej umowie pomimo określenia wysokość kredytu w walucie obcej (CHF), to już realizacja umowy (wypłata i spłata) miała następować w walucie krajowej. Zatem powodowie nie otrzymali i zgodnie z umową nie mieli otrzymać świadczenia w walucie obcej. Świadczenie kredytodawcy miało bowiem zgodnie z umową nastąpić w PLN, a odwołanie się do wartości tego świadczenia w CHF miało jedynie służyć wyliczeniu wysokości rat kredytowych należnych od kredytobiorców i ustaleniu oprocentowania kredytu przy wykorzystaniu zmiennej stopy LIBOR. Brak zatem podstaw do przyjęcia by umowę będącą przedmiotem sporu kwalifikować jako kredyt walutowy. Nie budzi wątpliwości, iż kredytobiorcy nie dążyli do pozyskania od kredytodawcy świadczenia w walucie obcej, a ich celem, znanym bankowi co wynika wyraźnie z treści umowy, było uzyskanie kredytu na wymieniony cel. Zgoda kredytobiorców na kredyt odwołujący się do CHF wynikała z oferowanych przez bank korzystniejszych warunków, zarówno jeśli chodzi o wymagania co do zdolności kredytowej, jak i wysokość oprocentowania, które wpływało na wysokość raty. Brak natomiast przesłanek do uznania, by celem banku było zawarcie umowy, mocą której zobowiązywałby się do świadczenia w walucie obcej. Z treści umowy wynika bowiem, że od początku dla stron było jasne, iż świadczenie banku nastąpi w złotówkach.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe, w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy pomiędzy stronami przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W myśl art. 69 ust. 2 Prawa bankowego, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy,

2) kwotę i walutę kredytu,

3) cel, na który kredyt został udzielony,

4) zasady i termin spłaty kredytu,

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W stanie prawnym obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy możliwym było konstruowanie umów kredytu indeksowanego/ denominowanego kursem waluty obcej – czyli takich, jak kwestionowana umowa. Podstawę zawarcia tej umowy stanowił art. 3 ust. 1 ustawy z 27 lipca 2002r. Prawo dewizowe (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 679 z późn. zm.) w zw. z art. 358 § 2 k.c., a także ustawa Prawo bankowe. Ten typ umowy został wypracowany w oparciu o zasadę swobody umów, a następnie usankcjonowany ustawowo – ustawą z dnia 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe wprowadzono art. 69 ust. 2 pkt 4a wprost przewidujący umowy o kredyty denominowane lub indeksowane do waluty innej niż waluta polska, o ile taka umowa wskazuje szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest w szczególności kwota kredytu, wysokość transz i rat kapitałowo-odsetkowych, oraz zasady przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu na walutę obcą. Nadto zmiana ustawy Prawo bankowe dokonana ustawą antyspreadową poprzez dodanie do art. 69 ustępu 3 spowodowała, że w przypadku umowy o kredyt indeksowany lub denominowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo-odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. Przy czym w tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku. Do czasu wejścia w życie wskazanej wyżej nowelizacji kredytobiorca nie mógł dokonywać spłat w walucie, do której kredyt był indeksowany lub w której był denominowany, chyba że przewidywała to umowa stron. Należy zaznaczyć, że opisane wyżej zmiany nie oznaczają, iż umowy kredytów indeksowanych lub denominowanych do waluty obcej, które zostały zawarte przed dniem 26 sierpnia 2011r., są nieważne ex lege, co zostało wyczerpująco objaśnione w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob.: wyroki SN z dn. 11 grudnia 2019r., V CSK 382/18; z dn. 1 marca 2017r., IV CSK 285/16; z dn. 22 stycznia 2016r., I CSK 1049/14).

Umowa kredytu łącząca strony wskazywała wszystkie essentialia negotii warunkujące jej ważność, w szczególności wysokość kredytu, walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, oprocentowanie kredytu, zasady zwrotu i mechanizm naliczania odsetek. Co do zasady można w umowie określić kwotę kredytu w sposób taki, jak określony w § 2 rozpatrywanej umowy, a to poprzez odwołanie się do waluty obcej jako miernika wartości stanowiącego podstawę wyliczenia kwoty kredytu w złotówkach - jednakże tylko i wyłącznie pod warunkiem istnienia możliwości precyzyjnego określenia wysokości kwoty kredytu. Skoro w umowie określono warunki przedmiotowo istotne umowy kredytowej to zarzut nieważności umowy z tej przyczyny jest nieuzasadniony.

Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy kredytu denominowanego do waluty obcej były w czasie zawarcia spornej umowy dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ k.c.

Kredytobiorcy zawierając umowę kredytu mieli status konsumentów, zgodnie z art. 22 ¹ k.c., który stanowi, że za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. O statusie konsumenta decyduje brak bezpośredniego związku dokonywanej przez osobę fizyczną czynności prawnej z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, a oceny tej dokonywać należy na moment dokonywania czynności prawnej. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 28 kwietnia 2015r. wydanym w sprawie VI ACa 775/14 „definicja konsumenta dająca się wyinterpretować z art. 22 ¹ k.c. zawiera cztery elementy. Po pierwsze, konsumentem może być tylko osoba fizyczna, po drugie, musi ona dokonywać czynności prawnej, po trzecie, czynność ta pozostaje w określonej relacji z rolą społeczną tej osoby, a po czwarte, adresatem oświadczenia woli jest przedsiębiorca". Najistotniejsza jest ocena określonego przez strony postępowania bezpośredniego celu umowy. Związek z działalnością gospodarczą poboczny, incydentalny czy późniejszy nie może zostać uznany za bezpośredni. Co więcej, osoba fizyczna nie powinna być pozbawiona ochrony (przymiotu konsumenta) nawet gdy w momencie zawarcia umowy kredytu prowadzi działalność gospodarczą, jeżeli sama umowa kredytu została zawarta w celu zaspokojenia jej potrzeb mieszkaniowych.

Kredytobiorcy zaciągnęli kredyt na remont mieszkania położonego w G. przy ulicy (...), w którym zamieszkiwali wraz z dziećmi. W lokalu tym nigdy nie była prowadzona ani zarejestrowania działalność gospodarcza.

Powodowie kwestionowali postanowienia umowy odnoszące się denominacji kwoty kredytu oraz rat kapitało - odsetkowych, które były zawarte w umowie ( § 1 i §15 COU). Zgodnie z tymi postanowieniami umowy w przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów obowiązującą w banku. Raty kredytu wyrażone są w walucie obcej, ale spłacane w złotych według kursu sprzedaży zgodnie z Tabelą obowiązująca w banku w momencie dokonywanie tej operacji. Istota wynikającego z powyższych postanowień umowy mechanizmu denominacji (waloryzacji) sprowadzała się do tego, że przeliczanie kwoty wypłacanego w złotych kredytu i wysokości uiszczanych w złotych rat kapitałowo-odsetkowych i następowała według dwóch różnych kursów walut - tzw. spread walutowy oraz kursów ustalanych jednostronnie i dowolnie przez bank, bez zawarcia w umowie znanych kredytobiorcom obiektywnych kryteriów, według których miało następować to ustalenie.

Powodowie powoływali się na niedozwolony charakter klauzul przeliczeniowych w umowie – zarówno w kontekście zasad współżycia społecznego, jak i nieważności umowy w całości (ewentualnie poszczególnych jej postanowień) oraz brak możliwości uzupełnienia luki powstałej po usunięciu postanowień abuzywnych.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. § 2 - Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. § 3 - Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. § 4 - Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Klauzulą niedozwoloną jest postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego), które spełnia (łącznie) wszystkie przesłanki określone w przepisie art. 385 ¹ k.c.:

1) nie jest postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,

2) nie jest postanowieniem w określającym główne świadczenia stron;

3) kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Kwestionowane postanowienia - klauzule denominacyjne (waloryzacyjne) określały główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 2 zd. drugie k.c. Pojęcie głównych świadczeń stron wiązać należy z ustawowo określonymi elementami przedmiotowo istotnymi wyróżniającymi dany typ umowy nazwanej (essentialia negotii). W przypadku umowy o kredyt z art. 69 prawa bankowego wynika, że tak rozumianymi głównymi świadczeniami stron są: po stronie kredytodawcy - oddanie do dyspozycji kredytobiorcy oznaczonej kwoty pieniężnej na oznaczony czas z przeznaczeniem na oznaczony w umowie cel, a po stronie kredytobiorcy - wykorzystanie udostępnionej mu kwoty kredytu zgodnie z umówionym celem, zwrot kwoty kredytu, zapłata odsetek kapitałowych i prowizji. W przypadku umów o kredyt denominowany do waluty obcej, zawarte w tych umowach klauzule waloryzacyjne, takie jak te, które kwestionowali powodowie, służą oznaczeniu w pierwszej kolejności wysokości wypłaconego kredytu ustalanego według kursu kupna CHF, a w następnej kolejności - wysokości poszczególnych rat ustalanych według kursu sprzedaży CHF, a w rezultacie służą ustaleniu kwoty, którą kredytobiorca ma zwrócić bankowi. Określają więc one - i to w sposób bezpośredni - główne świadczenie kredytobiorcy wynikające z umowy kredytu, czyli kwotę podlegającą zwrotowi tytułem spłaty kredytu.

Z utrwalonego już orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego wynika przy tym, że za postanowienia umowne mieszczące się w pojęciu „głównego przedmiotu umowy” w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy uważać te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują tę umowę (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo). Za takie uznawane są m.in. postanowienia, które wiążą się z obciążeniem kredytobiorcy - konsumenta ryzykiem zmiany kursu waluty i związanym z tym ryzykiem zwiększenia kosztu kredytu (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019r., V CSK 382/18, LEX nr 2771344 i tam powołane orzecznictwo, w tym wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019r. w sprawie C-260/18, Kamil Dziubak i Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, pkt 44).

Postanowienia umowne określające główne świadczenia stron mogą stanowić postanowienia niedozwolone, jeżeli nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W niniejszej sprawie postanowienia umowy, odwołujące się do bliżej nieokreślonych kursów obowiązujących w banku począwszy od uruchomienia kredytu, poprzez okres spłat poszczególnych rat nie określały stałego i jednoznacznego obiektywnie weryfikowalnego kryterium przeliczeniowego. Treść umowy i Ogólnych warunków wskazuje jednoznacznie na brak określenia sposobu wyliczenia kursów wpływających na wysokość bieżących rat i wysokości zobowiązania kredytobiorców z tytułu kapitału kredytu. Jeżeli nawet pozwany posiadał jakieś wewnętrzne zasady określające mechanizm tych przeliczeń, to zasady te nie tylko mogły być zmienne w zależności od potrzeb banku, ale nie zostały ujęte w umowie i podane do wiadomości strony powodowej – nie zostały zatem uzgodnione. Samo podanie, że kursy ustala bank nie jest wystarczające i nie daje konsumentowi żadnych konkretnych danych, pozwalających na ocenę rzeczywistych możliwych skutków ekonomicznych przez cały okres trwania umowy. Bez znaczenia jest przy tym, czy kwestia ta na etapie zawierania umowy była przedmiotem zainteresowania powodów – obowiązek informacyjny oraz obowiązek jasnego i jednoznacznego sformułowania postanowień umownych jest obowiązkiem bezwzględnym przedsiębiorcy.

Tym samym postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz art. 4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.

Otwiera to drogę do oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385 ¹ § 1 zd.1 k.c. oraz art. 3 ust.1 Dyrektywy 93/13, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka. W stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się on informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty przy zawieraniu umowy i jej realizacji, rzetelnym traktowaniu konsumenta jako równorzędnego partnera umowy. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można więc uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Działania te potocznie określa się jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania. Naruszenie interesów konsumenta wynikające ze sprzeczności z dobrymi obyczajami musi być zarazem rażące, a więc szczególnie doniosłe. Pojęcie interes konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako niekorzystne ukształtowanie jego sytuacji ekonomicznej. Należy tu uwzględnić także takie aspekty, jak niewygodę organizacyjną, stratę czasu, nierzetelne traktowanie, czy naruszenie prywatności konsumenta (por. wyrok SN z dnia 8 czerwca 2004r., I CK 635/03, LEX nr 846537, wyrok SA w Warszawie z dnia 23 sierpnia 2011r., VI ACa 262/11, LEX nr 951724; por. M. Bednarek (w:) System prawa prywatnego, t. 5, s. 768- 769; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, s. 341).

Postanowienia umowy nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości udzielonego kredytu po przeliczeniu do waluty obcej a także świadczeń kredytobiorcy, w sposób możliwy do ustalenia w oparciu o czynniki obiektywne, niezależne od kredytodawcy. W momencie podpisania umowy przeciętny, rozsądny konsument nie był w stanie stwierdzić, jak zostanie wyznaczony kurs CHF będący podstawą przeliczenia wypłaconej kwoty kredytu, a następnie wysokości spłacanych rat co uniemożliwiono konsumentom prawidłowe i jednoznaczne określenie wysokości uzyskanego kredytu i raty, jaką powinni zapłacić bankowi, bądź jednoznacznych podstaw do jej ustalenia. Zatem na podstawie zapisów umowy powodowie nie byli w stanie w sposób racjonalnie uzasadniony określić wysokości własnego zobowiązania, a tym samym ocenić skutków ekonomicznych wynikających z zawartej umowy kredytowej, a także ryzyka związanego z podpisaniem umowy. Denominacja kredytu do waluty obcej nie może się jednak wiązać z przyznaniem jednej ze stron umowy kredytu (bankowi) uprawnienia do dowolnego, jednostronnego, nieograniczonego postanowieniami umowy kształtowania wysokości zobowiązania drugiej strony umowy (kredytobiorcy). Umowa stron w tym zakresie nie była jednoznacznie określona w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., pozostając w sprzeczności z wymogiem prostoty i jasności zapisów umownych które winny spełniać kryteria umożliwiające kredytobiorcy zrozumienie w pełni zapisów umowy i oszacować konsekwencje finansowe zawartej umowy. Nie zmieniła tego okoliczność, że kredytobiorcy złożyli oświadczenie, w którym potwierdzili, że zostali zapoznani z kwestią ryzyka zmiany stopy procentowej i ryzyka kursowego, mającymi wpływ na wysokość zobowiązania z umowy oraz wysokość rat i są świadomi ich ponoszenia, skoro nie wykazano rzetelnego wyjaśnienia im tych okoliczności.

Aby uznać dane postanowienie umowne za abuzywne niezbędne jest aby kształtowały one prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść i okoliczności zawarcia (por. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2). Zapisy umowy odnosiły się do wskazanej Tabeli kursów walut obcych stosowanej u pozwanego, jednakże sytuacja, w której bank w sposób jednostronny i nieograniczony określa wysokość kursów kupna i sprzedaży walut, na podstawie których jest następnie ustalana wysokość wypłaconego kredytu i świadczenia konsumenta (raty), godzi w równowagę kontraktową stron wprowadzając daleko idącą dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta. Zatem kwestionowane przez powodów postanowienia umowy są sprzeczne z dobrymi obyczajami. Pozwany bank nie mógłby bowiem racjonalnie spodziewać się, iż kredytobiorca zgodziłby się na powyższe postanowienia w drodze negocjacji indywidualnych, gdyby w sposób zrozumiały, prostym językiem przedstawiono mu wyżej wymienione konsekwencji i ryzyka dotyczące w istocie braku przewidywalności poziomu waluty indeksowanej w dłuższej perspektywie czasowej. Powyższe postanowienia umowy uznać należy za godzące w równowagę kontraktową, nierównomiernie rozkładając prawa i obowiązki między stronami przedmiotowej umowy (por.. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019r., IV CSK 309/18, OSNC 2020/7-8/64). Przyznają bowiem pozwanemu uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, poprzez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu przeliczenia waluty, zarówno kwoty kredytu, jak i raty kapitałowo - odsetkowych. Mechanizm ten kształtowany jest bowiem poprzez odesłanie do kursów walut ustalanych każdorazowo na podstawie tabeli sporządzanej przez bank, w oparciu o nieustalone z pozwaną kryteria, które nie są transparentne, nie spełniają wymogu wyrażenia ich prostym i zrozumiałym językiem.

Konsekwencją abuzywności postanowień umownych jest brak związania nimi powodów co determinuje konieczność pominięcia kursów walut obcych ustalanych jednostronnie przez bank. W umowie powstaje zatem luka, powodująca brak możliwości przeliczenia zobowiązania pozwanych do CHF. Tym samym dochodzi do niemożności określenia zarówno wysokości wykorzystanego kapitału, jak i poszczególnych rat.

Skoro zatem w umowie powstaje luka, która uniemożliwia jej funkcjonowanie, konieczne jest ustalenie, czy istnieje możliwość jej uzupełnienia..

Zdaniem Sądu w niniejszym przypadku brak jest podstaw, aby w miejsce abuzywnych klauzul waloryzacyjnych wprowadzać inny miernik wartości.

W orzeczeniu Kasler (C 26/13) Trybunał dopuścił zastąpienie nieuczciwego warunku dyspozytywnym przepisem krajowym jedynie wówczas, gdy wyeliminowanie nieuczciwego warunku oznacza na mocy prawa krajowego unieważnienie całej umowy (co zdaniem Sądu ma miejsce w niniejszej sprawie) oraz kumulatywnie jeżeli unieważnienie to naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje (co jak wynika z jednoznacznego stanowiska kredytobiorców podtrzymanego po udzieleniu informacji o możliwych konsekwencjach w niniejszej sprawie nie zachodzi).

Z kolei z orzeczenia TSUE w sprawie Dziubak (c – 260/18) wynika, że:

a) w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje (...)),

b) w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c) nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d) w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e) nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Przenosząc zatem powyższe uwagi na stan faktyczny niniejszej sprawy należy wskazać, że brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalały na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Nie ma przy tym możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Wspomniany przepis obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009r.), jednakże zastąpienie nieuczciwego warunku jest ograniczona do przepisów prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym lub mających zastosowanie, jeżeli strony wyrażą na to zgodę (por. wyroki Dziubak (C-260/18 pkt 58 -59), Kasler (C 26/13), zaś powodowie nie wyrazili zgody na zastąpienie nieuczciwego warunku przepisem o charakterze dyspozytywnym, w szczególności na zastosowanie zasad przeliczeniowych wynikających z art. 358 § 2 k.c.

Ostatecznie zatem - skoro w niniejszej sprawie po wyłączeniu nieuczciwych warunków, ze względu na zmianę charakteru umowy nie jest możliwe jej obowiązywanie, a brak jest zgody na ich zastąpienie – umowę należało uznać za nieważną od początku.

W świetle art. 189 k.p.c. zasadniczą przesłanką zasadności powództwa o ustalenie jest istnienie interesu prawnego w zgłoszeniu żądania ustalenia. Zawarta pomiędzy stronami umowa kredytowa wygenerowała długoterminowy stosunek prawny, który nie został dotychczas wykonany w całości. Ewentualne uwzględnienie roszczeń kredytobiorcy o zapłatę (zwrot) należności spełnionych dotychczas na rzecz banku nie reguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Tymczasem stwierdzenie nieważności umowy przesądza nie tylko o możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń, lecz również w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania na rzecz banku świadczeń w przyszłości, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Ustalające orzeczenie sądu znosi więc wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. Na tym zaś polega interes prawny powodów w rozumieniu art. 189 k.p.c.

W orzecznictwie i doktrynie trwa spór co do sposobu rozliczania roszczeń przysługujących kredytodawcy i kredytobiorcom w sytuacji gdy umowa kredytu okazała się nieważna. Pojawiły się w tym zakresie dwie dominujące teorie, a mianowicie teoria dwóch kondykcji i teoria salda. Teoria dwóch kondykcji opiera się na założeniu, że świadczenie nienależne stanowi szczególny rodzaj bezpodstawnego wzbogacenia uregulowany przez ustawodawcę odmiennie od zasad wynikających z art. 405 k.c. Jej zwolennicy przyjmują, że ustawodawca przesądził, iż samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego, przysługującego zubożonemu i nie ma potrzeby ustalania, czy i w jakim zakresie spełnione świadczenie wzbogaciło accipiensa ani czy na skutek tego świadczenia majątek solvensa uległ zmniejszeniu. Samo bowiem spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powoda, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego - przesłankę jego wzbogacenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku sygn. V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo, uchwała z dnia 16 lutego 2021r. sygn. III CZP 11/20, uchwała z dnia 7 maja 2021 roku sygn. III CZP 6/21).

Do dnia śmierci W. S. , tj. (...). kredytobiorcy uiścili na rzecz pozwanego łącznie kwotę 156.320,46 zł tytułem zapłaty rat oraz kwotę 84 zł tytułem innych opłat, co łącznie daje kwotę 156.404,46 zł. Do spadku po W. S. wchodzi połowa wierzytelności o zwrot tej kwoty, a więc kwota 78.202,23 zł. Czwarta część tej kwoty wynosi 19.550,56 zł i na tę wartość opiewają roszczenia o zapłatę spadkobierców kredytobiorcy, czyli powodów M., B., R. S.. Po dniu 25 lipca 2023r, do dnia 2 lutego 2024r. powódka K. S. świadczyła na rzecz pozwanego kwotę 20.304,43 zł tytułem spłaty rat oraz kwotę 250 zł tytułem innych opłat, a więc łącznie kwote 118.307,22 zł (78.202,23 zł + 19.550,56 zł+ 20.554,43 zł = 118.307,22 zł). Powodowie jako gospodarze procesu sfomułowali swoje żądanie w oparciu o teorię kondykcji. Zgłoszone żądanie zgłoszone mieści się w zakresie kwoty wpłacanej przez kredytobiorców z tytułu nieważnej umowy i jako takie zostało uwzględnione przez Sąd na mocy art. 410 k.c.

Pismem z dnia 7 marca 2024r. pełnomocnik powodów wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 176.958,89 zł w terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma, które doręczone zostało pozwanemu w dniu 15 marca 2024r. Zatem pozwany pozostaje w opóźnieniu od dnia 23 marca 2024r. O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c.

Roszczenia strony powodowej nie sposób uznać za przedawnione. Jak wynika z uchwały w sprawie III CZP 11/20 termin przedawnienia należy liczyć od momentu złożenia przez powoda – konsumenta oświadczenia o skorzystaniu ze swych uprawnień konsumenckich, co w sprawie niniejszej nastąpiło w reklamacji i dołączonych do nich oświadczeniach (art. 118 k.c.).

Strony były reprezentowane przez profesjonalnych pełnomocników. Współuczestnictwo powodów miało charakter współuczestnictwa materialnego. Zasady ponoszenia kosztów procesu w sprawach, w których po stronie powodowej występują współuczestnicy w sporze (art. 72 i nast. k.p.c.), nie są uregulowane. Jedynym przepisem odnoszącym się do tej formy udziału w postępowaniu jest art. 105 k.p.c., dotyczy on jednak wyłącznie współuczestnictwa po stronie przegrywającej (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1950 r., C 181/50, "Nowe Prawo" 1951, nr 11, s. 46, uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2007r., III CZP 130/06, OSNC 2008, nr 1, poz. 1, oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2012 r., I CZ 105/12, niepubl.). Wygrywającym proces współuczestnikom, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., reprezentowanym przez tego samego pełnomocnika, sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu jednego pełnomocnika (por. Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2007r. III CZP 130/06 Lex nr 212453).

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i § 2 pkt 6, § 10 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015r. (5.400 zł stawka minimalna wynagrodzenia pełnomocnika dla podanej wartości przedmiotu sporu, 2.700 zł stawka minimalna wynagrodzenia pełnomocnika za prowadzenie sprawy w postępowaniu zażaleniowym, 68 zł opłaty skarbowe od pełnomocnictw oraz 1.000 zł opłata od pozwu, przy czym opłatę od pozwu w całości zasądzono na rzecz powódki K. S., gdyż z dowodu wpłaty opłaty sądowej wynikało, ze to ona uiściła powyższą opłatę).

Gliwice, dnia 27 maja 2025r.

SSO Katarzyna Banko