Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2023 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Wojciech Hajduk
Protokolant:	starszy sekretarz sądowy Julia Piątek

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2023 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa M. S., J. B., D. S., E. B.

przeciwko (...) z siedzibą w W. w restrukturyzacji

o ustalenie

1.  ustala, że umowa kredytu hipotecznego z dnia 17 września 2008 r. numer (...) zawarta pomiędzy powodami M. S., D. S., J. B. i E. B. a (...) w K. jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11.800 (jedenaście tysięcy osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

SSO Wojciech Hajduk

IC 451/22 UZASADNIENIE

Powodowie M. S., D. S., J. B., i E. B. w pozwie przeciwko (...) w W. w restrukturyzacji domagali się ustalenia nieważności umowy kredytu hipotecznego z 17.09.2008r. nr (...)

Uzasadnili, że zawarli umowę o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej CHF na kwotę 554.311,59zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany zmienną stawką DBCHF i stałej marży banku. Kwota kredytu została wyrażona w złotówkach, wskazano równowartość w CHF na datę sporządzenia umowy, jednakże rzeczywista wartość miała zostać określona przy wypłacie kredytu. Wypłata kredytu i spłata rat następowała w złotych według kursu ustalonego przez bank w Tabeli kursów banku. Bank w sposób dowolny ustalał kursy walut, nie poinformowano powodów w sposób rzetelny i wyczerpujący o ryzyku kursowym, zapewniono o stabilności waluty CHF.

Powodowie zarzucili abuzywność §1ust1, §6ust1, §9ust2, §10ust3, §14ust3 umowy, które zawierały mechanizm indeksacyjny. Wg powodów umowa nie tylko nie określa wysokości kredytu w złotych polskich, ale także nie precyzuje mechanizmu dokonania przeliczenia, co daje bankowi możliwość jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania co powoduje, że jest sprzeczna z art. 353 ¹kc i 358 ¹ kc. Podnieśli, iż stosunek umowny został tak ukształtowany, że ryzyko walutowe zostało przerzucone w całości na konsumenta i w tym zakresie naruszono obowiązek informacyjny banku. Powoduje to nieważność umowy i uzasadnia żądanie ustalenia nieważności oraz zasądzenie nienależnie spełnionego świadczenia. W uzasadnieniach wyroku z dnia 5.10.2020r. Sąd Okręgowy w Katowicach oraz Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 22.03.2022 IACa 296/21 wypowiedzieli się już w przedmiocie nieważności umowy.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zarzucił brak interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy kredytu. Zaprzeczył również aby umowa była nieważna i zaprzeczył aby umowa zawierała klauzule abuzywne. Powodowie sami wybrali walutę kredytu, zostali pouczeni o wpływie zmiany stopy procentowej lub kursu waluty na wysokość raty kredytu. Mieli możliwość negocjacji. W piśmie procesowym z dnia 29.09.2022r. podniósł, że w sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w Katowicach IIC 942/17 złożył zarzut potrącenia, a Sąd Apelacyjny przesądził o skuteczności tego oświadczenia [pismo k-249-250].

USTALENIA FAKTYCZNE

W dniu 17.09.2008r.r. powodowie zawarli z (...) w K. umowę o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej CHF nr (...) na kwotę 554.311,59zł na okres 360 miesięcy, oprocentowany zmienną stawką DBCHF i stałej marży banku Celem umowy była spłata wcześniejszych kredytów i pożyczek, refinansowanie części ceny nabycia nieruchomości oraz pokrycie składek ubezpieczeniowych z tytułu ubezpieczenia ryzyka utraty dochodów, ubezpieczenia na wypadek śmierci lub trwałej niezdolności do pracy oraz od ognia i innych zdarzeń losowych [wnioski o kredyt hipoteczny k-194-201 i 202-209; §1 ust 1 i 2 oraz §2 i §4 umowy k-21-23; decyzje kredytowe k-210-214 i 215-2016; wniosek o wypłatę kredytu k- 226-227].. Umowa została sporządzona na podstawie wzorca banku, wskazano w niej min., bank udziela kredytu w wysokości 554.311,59zł indeksowanego kursem CHF, przy założeniu, że uruchomiono całość w dacie sporządzenia umowy, równowartość kredytu wynosiłaby 278.268,87CHF, rzeczywista równowartość zostanie określona po wypłacie ostatniej transzy kredytu [§1ust1 umowy k-21]. wypłata kredytu będzie przeliczana na walutę, do której indeksowany jest kredyt wg kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów [§9 ust 2 umowy k- 25]. Spłata będzie dokonywana w złotych, a wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość spłaty wyrażonej w CHF po jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej Tabeli Kursów walut dla kredytów dewizowych i indeksowanych kursem walut obcych” . Podobnie Regulamin (...) do którego odesłanie znajduje się w § 25 umowy, uzależniał warunki waloryzacji świadczenia od kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów" obowiązującej w banku [§10 ust 3 i §6ust1, umowy k-24 i 26 oraz §19ust5 Regulaminu Kredytu (...) k-185-193].

Powodowie zawarli umowę w siedzibie banku, jako konsumenci. W trakcie spotkania doradzono im by zaciągnęli kredyt indeksowany do CH, gdyż nie mieli zdolności kredytowej na kredyt w PLN w oczekiwanej wysokości. Wskazano im, że frank szwajcarski od lat jest stabilny, wahania kursowe są niewielkie. Pouczono o ryzyku kursowym i wpływie zmiany stopy procentowej na wysokość raty kredytu poprzez zapoznanie z tabelą, będącą częścią oświadczenia o wyborze waluty, porównującą: wysokość raty kapitałowo odsetkowej przy aktualnym kursie CHF dla kredytu w PLN i CHF; wysokość raty kapitałowo odsetkowej przy założeniu, że kurs CHF wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między maksymalnym i minimalnym kursem CHF w ostatnich 12 miesiącach; wysokość raty kapitałowo odsetkowej przy założeniu, że stopa procentowa wzrośnie o wartość stanowiącą różnicę między maksymalną i minimalną wartością stopy procentowej w ostatnich 12 miesiącach [oświadczenia o wyborze waluty k-217-221]. Również w §1ust1 umowy wskazano, że kredytobiorcy oświadczają, że są świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptują to ryzyko. Kredyt. wypłacono [zeznania p owoda M. S. k-306-307, zeznania powódki D. S. k-307-308, zeznania powoda J. B. k-308, zeznania powódki E. B. k-308, wnioski o kredyt hipoteczny k-194-201 i 202-209, decyzje kredytowe k-210-214 i 215-2016; wniosek o wypłatę kredytu k- 226-227, historia spłaty k- 46-48]. W dniach 27.05.2009r, 19.10.2009r., 12.11.2009r. i 21.03.2012r strony zawarły aneksy do umowy. W pierwszym przesunięto termin wypłaty środków, w drugim zmieniono treść §6 i §10 umowy, w trzecim odroczono płatność rat kredytu, w czwartym przedłużono okres spłaty do 30.06.2044r. i ograniczono wysokość rat na okres 60 m-cy. Dodatkowo w dniu 24.11.2009r. powodowie podpisali oświadczenie o ponoszeniu ryzyka walutowego i zmiennej stopy oprocentowania [aneksy k-34-45, oświadczenia o ponoszeniu ryzyka k-222-225].

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 5.10.2020r. sygn. IIC 942/17 zasądzono od pozwanego na rzecz powodów kwotę 205.366,69zł (pkt 1 wyroku) z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz banku wobec nieważności umowy kredytu (...) objętej niniejszym postepowaniem. Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 22.03.2022r. sygn.. IACa 296/21 uchylił zaskarżony wyrok w części zasądzającej w zakresie 295.365,69zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie i w tej części postepowanie umorzył, zmienił zaskarżony wyrok w pkt 1 co do kwoty 1 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie i oddalił powództwo w tym zakresie oraz oddalił apelację w pozostałej części. Rozstrzygnięcie było podyktowane cofnięciem pozwu oraz skutecznym złożeniem zarzutu potrącenia przez pozwanego. W uzasadnieniu Sąd apelacyjny podzielił ocenę prawną dotyczącą okoliczności zawarcia umowy i jej treści, dokonaną przez Sąd Okręgowy [wyrok SO w Katowicach IIC 942/17 z uzasadnieniem k- 53-81 i wyrok SA w Katowicach IACa 296/21 z uzasadnieniem k-82-104].

Powyższy stan faktyczny ustalono w oparciu o powołane wyżej dokumenty i częściowo o zeznania powoda M. S.. Zeznania świadka R. D. k-258-261 mają dla sprawy drugorzędne znaczenie. Świadek nie pamiętał przebiegu rozmów z powodami, ani obowiązujących w banku procedur. Sąd nie dał wiary powodowi M. S. i pozostałym powodom o całkowitym braku pouczeń o ryzyku kursowym i zmiennej stopy procentowej, pouczenie takie wynika z podpisanych „oświadczeń o wyborze waluty”. Pozostali powodowie nie pamiętali przebiegu rozmów z doradcą kredytowym, nie uczestniczyli we wszystkich spotkaniach.

ROZWAŻANIA PRAWNE

W pierwszym rzędzie należy rozważyć czy prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 5.10.2020r. sygn. IIC 942/17 (zmieniony wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach 22.03.2022r. sygn. IACa 296/21) ma wpływ na dopuszczalność niniejszego postępowania. Zgodnie z art. 199§1pkt2 kpc niedopuszczalne jest ponowne badanie i osądzenie sprawy o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami. W niniejszym postepowaniu mamy do czynienia z żądaniem ustalenia nieważności umowy, podczas gdy Sąd Okręgowy w Katowicach rozstrzygał postepowanie o zapłatę. Postępowanie umorzono wobec cofnięcia pozwu co do kwoty 205.365,69zł oraz powództwo oddalono co do kwoty 1zł z uwagi na skutecznie złożony zarzut potrącenia. Nie ma więc tożsamości żądań. Jednakże rozstrzygnięcie żądania co do 1zł powodowało konieczność poczynienia ustaleń i dokonania oceny prawnej całego stosunku prawnego przez Sąd II instancji, który podzielił ocenę sądu I instancji co do nieważności spornej umowy. Poczynienie odmiennych ustaleń i rozważań w niniejszej sprawie byłoby niedopuszczalne w świetle art. art. 365 par 1kpc, zgodnie z którym każdy organ państwa jest związany prawomocnym orzeczeniem. Dla porządku należy jedynie ponownie dokonać rozważań prawnych. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Należy wskazać, że w świetle utrwalonego poglądu w orzecznictwie i doktrynie, umowy o kredyty indeksowane do waluty obcej były, w czasie zawarcia spornej umowy, dopuszczalne w świetle zasady swobody zawierania umów z art. 353 ¹ kc. Analiza spornej umowy kredytu przez pryzmat art. 385 ¹ §1kc prowadzi do wniosku, że w nie doszło do jej skutecznego zawarcia z uwagi na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów poprzez niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej na skutek nieusprawiedliwionej i niekorzystnej dysproporcji praw i obowiązków. Zgodnie z art. 385 ¹ §1kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W pierwszym rzędzie należy dokonać oceny czy umowa zawierała niedozwolone postanowienia umowne, jaki miały charakter, czy określały główne świadczenia stron. W tym względzie należy zwrócić uwagę na treść następujących wyroków Trybunału Sprawiedliwości: z 30 kwietnia 2014r C-26/13; z 20 września 2017 r. C-186/16; z 20 września 2018r. C-51/17; z 14 marca 2019 r. C-118/17 oraz z dnia 3 października 2019 r. C-260/18. Orzeczenia te zapadły na tle umów kredytu zawartych z konsumentami i zawierających ryzyko walutowe (kredytu indeksowanego, denominowanego lub wprost kredytu walutowego). W ocenie TSUE nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego (wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację) od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą i Trybunał Sprawiedliwości konsekwentnie kwalifikuje klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu. W wyroku z 20 września 2017r. C-186/16 dokonał wykładni art. 4 ust 2 dyrektywy Rady 93/13 z 5.04.1993r. W uzasadnieniu wyroku C- 260/18 (pkt 44 wyroku)Trybunał ponownie potwierdził swoje stanowisko w odniesieniu do kredytu indeksowanego, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy. Orzeczenia te są wiążące dla Sądu Polskiego. Stosując prounijną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 i 6 art. dyrektywy 93/13 przyjęto więc, że kwestionowane przez pozwanych postanowienia umowy kredytu, które wprowadzają ryzyko kursowe (ryzyko wymiany) przez mechanizm indeksacji, stanowią klauzulę określającą główne świadczenia stron ( essentialia negotii). Tym samym w dalszym etapie rozważań, w świetle art. 385 ¹ §1kc, konieczna jest ocena czy określone w spornej umowie i stanowiące główne świadczenia stron klauzule ryzyka walutowego ( §1ust1 w zw. z §6 ust1, §9 ust 2 oraz §10 ust 3 umowy, a także § 14 ust 3 oraz §19 ust 5 regulaminu Kredytu (...)) zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co skutkowałoby związaniem stron umową.

Umowa kredytowa oraz Regulamin (...) w §1ust1, §6ust1, §9ust2 oraz §10ust3 §14ust3 , §20ust3 oraz §19ust5 Regulaminu Kredytu (...), do którego odesłanie znajduje się w § 25 umowy, uzależniają warunki waloryzacji świadczenia od kompetencji banku odsyłając do kursów walut zawartych w "Tabeli kursów" obowiązującej w banku. Prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznaje żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Bank swobodnie ustalał, według tylko sobie znanych zasad, kursy walut, mając nieograniczone prawo kształtowania raty. Jest to równoznaczne z prawem dowolnego kształtowania wysokości świadczeń głównych (wysokości raty i całej należności) w czasie trwania stosunku prawnego. Tym samym nie można mówić o jednoznacznym określeniu głównego świadczenia. Umowa powoduje swoistą nierówność informacyjną stron, na skutek której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku. Jest to nie do zaakceptowania w świetle art. 385 ^{( 1)}kc. Dodatkowym naruszeniem dobrych obyczajów i rażącym naruszeniem usprawiedliwionych interesów pozwanych jako konsumentów jest zastrzeżenie dwóch różnych kursów wymiany: kursu kupna dla przeliczenia wypłaconego przez bank kredytu, zaś kursu sprzedaży dla obliczania rat spłacanego kredytu. Powoduje to nieuzasadnione korzyści kosztem konsumenta i narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Należy wskazać, że nie jest wystarczające określenie w umowie, że kredytobiorca jest świadomy ryzyka kursowego i akceptuje je (§ 1 ust. 1 umowy). Bank naruszył obowiązek rzetelnego poinformowania konsumentów. Powinien przedstawić pełną informację umożliwiającą podjęcie racjonalnej decyzji o długofalowych skutkach, w tym przedstawić wahana kursów wymiany i ryzyko związane z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, klarownie wyjaśnić, jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby płynęłaby silna deprecjacja kursu waluty krajowej, a także wyjaśnić, że ryzyko kursowe z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się trudne do udźwignięcia dla konsumenta w przypadku dewaluacji waluty. Okoliczności te nie miały miejsca. Nie spełnia tego wymogu przedstawienie tabeli odnoszącej się tylko do hipotetycznego wzrostu raty kredytu, przy nieznacznym wzroście kursu CHF i stopy procentowej [oświadczenia o wyborze waluty k-217-221]. Powodowie nie mieli realnej możliwości oddziaływania na treść postanowień umownych, nie zostały indywidualnie uzgodnione. Argumentacja pozwanego odwołując się do faktycznego stosowania kursów nie odbiegających w wysokości od rynkowych nie ma znaczenia dla oceny abuzywności postanowień umownych, ocena jest niezależna od sposobu wykonywania umowy. Na ocenę umowy nie mają wpływu zawarte aneksy ani oświadczenie powodów z 24.11.2009r. o ponoszeniu ryzyka walutowego i zmiennej stopy oprocentowania [aneksy k-34-45, oświadczenia o ponoszeniu ryzyka k-222-225]. Oceny abuzywności postanowień umownych dokonuje się z chwili zawarcia umowy, a aneksy i oświadczenie nie usuwają nieuczciwego charakteru indeksacji. Powoduje to, że umowa stron nie wiąże. Skutek nieważności nie został również zniwelowany przez nowelę art. 69 Pr. bank wprowadzająca z dniem 26 sierpnia 2011 roku regulację wyrażoną w ust. 2 pkt 4a tej ustawy. Ustawa weszła w życie po zawarciu umowy. Powodowie poinformowani przez Sąd na rozprawie w dniu 08.02.2023r. o obowiązkach i możliwych negatywnych dla nich konsekwencjach związanych z ustaleniem nieważności umowy oświadczyli, że nie chcą jej utrzymania w mocy. Skoro nie doszło do skutecznego zawarcia umowy z uwagi na naruszenie normy art. 385 ^{( 1 )}§1kc żądanie ustalenia nieważności umowy jest uzasadnione.

Zgodnie z art. 189kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w ustaleniu występuje tylko wówczas gdy istnieje obiektywna potrzeba ochrony prawnej. Zgodnie z powszechnie przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, interes prawny nie istnieje, gdy możliwe jest wytoczenie powództwa dalej idącego w swych skutkach. W niniejszej sprawie powodowie mają interes prawny w żądaniu ustalenia. Okres umowy nie upłynął. Żądanie ustalenia jej nieważności, gwarantuje im pewność swojej sytuacji prawnej na przyszłość, a stanowisko pozwanego potwierdza, że rozstrzygnięcia żądania o zapłatę nie daje takiej pewności.

Sąd nie uwzględnił wniosku pełnomocnika pozwanego złożonego na rozprawie w dniu 8.02.2023r. o odroczenie rozprawy i zawiadomienie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego o toczącym się sporze celem umożliwienia złożenia przez fundusz wniosku o zawieszenie postępowania z art. 176§2kpc. Wniosek był bezzasadny. Decyzją Bankowego Funduszu Gwarancyjnego z 29.09.2022r. nr (...) wszczęto przymusową restrukturyzację wobec pozwanego. Zastosowano instrument przymusowej restrukturyzacji w formie instytucji pomostowej, w ten sposób, że do instytucji pomostowej (...) przeniesiono skutkiem określonym w art. 191 ust 1 ustawy o (...) przedsiębiorstwo podmiotu w restrukturyzacji, obejmujące ogół praw majątkowych Podmiotu w restrukturyzacji według stanu na koniec dnia wszczęcia przymusowej restrukturyzacji […..] z wyłączeniem min. praw majątkowych wynikających z czynności faktycznych, prawnych lub czynów niedozwolonych dotyczących umów kredytów i pożyczek denominowanych we franku szwajcarskim (CHF) lub indeksowanych kursem franka szwajcarskiego (CHF), oraz roszczeń wynikających z tych praw majątkowych, w tym objętych postępowaniami cywilnymi, administracyjnymi, niezależnie od daty ich podniesienia. Dla podmiotu restrukturyzacji wyznaczono administratora P. M.. Do akt dołączono pełnomocnictwo udzielone przez administratora adwokatowi G. i adw. M. O. (pismo pozwanego z 22.11.2022 k-273, pełnomocnictwa k- 274 i 275, decyzja (...) k-277-281). Tym samym skoro administrator wyznaczył pełnomocników do reprezentacji banku w restrukturyzacji, brak podstaw do przyjęcia, że Bankowy Fundusz Gwarancyjny nie posiada wiedzy o postepowaniu i możliwości złożenia wniosku o zawieszenie postepowania. Sam pełnomocnik takiego wniosku nie złożył.

W związku z powyższym a mocy art. 189kpc w pkt 1 ustalono, że umowa kredytu hipotecznego z dnia 17.09.2008r. nr (...) zawarta pomiędzy powodami (...) w K. jest nieważna, w pkt na zasadzie art. 98 kpc zasądzono koszty postepowania opłatę od pozwu i wynagrodzenie pełnomocnika wg minimalnej stawki.

.