Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Gliwicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2024 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:	SSO Tadeusz Trojanowski

po rozpoznaniu w dniu 6 marca 2024 roku w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości dłużniczki A. T. (1) jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

przeciwko M. T. (1) i A. T. (1)

o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne

1.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości umowę darowizny ekspektatywy odrębnej własności lokalu, zawartą pomiędzy A. T. (1) a jej synem M. T. (1) w formie aktu notarialnego sporządzonego w dniu 23 grudnia 2019 roku przez notariusza M. L. z Kancelarii Notarialnej w Z. przy ul. (...) , repertorium (...) numer (...), której przedmiotem było przeniesienie całości udziałów w lokalu mieszkalnym numer (...) , stanowiącym odrębną nieruchomość, składającym się z dwóch pokoi, kuchni, łazienki z wc oraz przedpokoju wraz pomieszczeniem przynależnym to jest piwnicą o powierzchni 22,1 m ² , a o łącznej powierzchni 62,84 m ² , położonym na pierwszej kondygnacji w budynku w Z. przy ul. (...), dla którego to lokalu Sąd Rejonowy w Zabrzu prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) ;

2.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości umowę dożywotniej i nieodpłatnej służebności mieszkania, polegającej na prawie korzystania z całego lokalu mieszkalnego numer (...), stanowiącego odrębną nieruchomość, składającego się z dwóch pokoi, kuchni, łazienki z wc oraz przedpokoju wraz pomieszczeniem przynależnym to jest piwnicą o powierzchni 22,1 m ² , a o łącznej powierzchni 62,84 m ² , położonym na pierwszej kondygnacji w budynku w Z. przy ul. (...), dla którego to lokalu Sąd Rejonowy w Zabrzu prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) ;

3.  odstępuje od obciążenia pozwanych kosztami procesu.

SSO Tadeusz Trojanowski

Sygn. akt I C 399/22

UZASADNIENIE

Powód – syndyk masy upadłości A. T. (1) wniósł ostatecznie o:

- uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości umowy darowizny ekspektatywy odrębnej własności lokalu, zawartą pomiędzy A. T. (1) a jej synem pozwanym M. T. (1) w formie aktu notarialnego sporządzonego w dniu 23 grudnia 2019 roku przez notariusza M. L. z Kancelarii Notarialnej w Z. przy ul. (...) , repertorium (...) numer (...), której przedmiotem było przeniesienie całości udziałów w lokalu mieszkalnym numer (...) , stanowiącym odrębną nieruchomość, składającym się z dwóch pokoi, kuchni, łazienki z wc oraz przedpokoju wraz pomieszczeniem przynależnym to jest piwnicą o powierzchni 22,1 m ² , a o łącznej powierzchni 62,84 m ² , położonym na pierwszej kondygnacji w budynku w Z. przy ul. (...), dla którego to lokalu Sąd Rejonowy w Zabrzu prowadzi księgę wieczystą o numerze (...) ;

- uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości umowę dożywotniej i nieodpłatnej służebności mieszkania, polegającej na prawie korzystania z całego lokalu mieszkalnego numer (...), stanowiącego odrębną nieruchomość, składającego się z dwóch pokoi, kuchni, łazienki z wc oraz przedpokoju wraz pomieszczeniem przynależnym to jest piwnicą o powierzchni 22,1 m2 , a o łącznej powierzchni 62,84 m ² , położonym na pierwszej kondygnacji w budynku w Z. przy ul. (...), dla którego to lokalu Sąd Rejonowy w Zabrzu prowadzi księgę wieczystą o numerze (...)

- oraz obciążenie pozwanego kosztami postępowania. W uzasadnieniu wskazał, iż upadła A. T. (1) na około półtora roku przed ogłoszeniem upadłości zbyła wyżej wskazaną nieruchomość. W ocenie powodowego syndyka czynność ta została zdziałana w celu ochrony nieruchomości przed ewentualną egzekucją. Był to jej jedyny cenny majątek który mógłby doprowadzić do przynajmniej częściowego zaspokojenia wierzycieli. Czynność ta nie pozwala na jakąkolwiek spłatę zadłużenia.

Pozwany w odpowiedzi wniósł o oddalenie powództwa oraz obciążenie powoda kosztami postępowania. W uzasadnieniu w zasadzie nie zaprzeczył, iż czynności objętej pozwem dokonano wskazując przy tym, iż z uwagi na ustanowienie służebności mieszkania (błędnie nazwanej dożywociem) czynność nie miała charakteru odpłatnego a przez to nie ma zastosowania art. 528 k.c. Nadto na dzień dokonywania czynności A. T. (1) nie miała długów zatem nie mogła działać z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli; pozwany o takich długach nie ma wiedzy. Z kolei A. T. (1) wezwana do udziału w sprawie w charakterze pozwanego również wniosła o oddalenie powództwa oraz obciążenie powoda kosztami postępowania prezentując identyczne uzasadnienie swojego stanowiska.

Sąd ustalił:

A. T. (1) była dysponentką (najemczynią) lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...) – w budynku należącym do zasobu Gminy Miejskiej Z.. A. T. (1) nabyła to mieszkania w dniu 16 grudnia 2019 roku za cenę 96009 zł. W treści tego aktu strony umowy zażądały aby notariusz złożył wniosek wieczystoksięgowy wyodrębnienia z nieruchomości budynkowej lokalu, założenia dla wyodrębnionego lokalu osobnej księgi wieczystej, wpisu A. T. (1) jako właściciela (akt notarialny k. 88 - 93). Lokal został sprzedany na rzecz A. T. (1) jako jego najemcy z udzieleniem 80% bonifikaty od ceny sprzedaży podlegającej zwrotowi w przypadku m. in. zbycia nieruchomości przed upływem 5 lat od jej pierwotnego nabycia. Mieszkanie zostało wykupione za środki otrzymane od pozwanego M. T. (1). W dniu 23 grudnia 2019 roku dokonała darowizny ekspektatywy odrębnej własności ww. lokalu na rzecz pozwanego M. T. (1) który w związku z darowizną oraz na żądanie A. T. (1) jako darczyńcy ustanowił na jej rzecz dożywotnią i nieodpłatną służebność mieszkania polegającą na prawie korzystania z całego lokalu mieszkalnego nr (...) objętego ww. księgą wieczystą wraz z prawem korzystania z wszelkich pomieszczeń i urządzeń służących do wspólnego użytku mieszkańców budynku. Z treści aktu notarialnego inkorporującego tą czynność wynika wynika, iż dotyczy on ekspektatywy odrębnej własności lokalu mieszkalnego numer (...) składającego się z dwóch pokoi i kuchni, łazienki z wc i przedpokoju o łącznej powierzchni użytkowej wraz z przynależną piwnicą 62,84 m2 w tym powierzchnia piwnicy 22,10 m2 dla którego to lokalu prowadzona będzie księga wieczysta założona na podstawie wniosku wieczystoksięgowego numer (...) z prawem własności którego to lokalu związany będzie udział wynoszący (...) w prawie własności części wspólnych budynku i urządzeń które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali oraz w prawie własności gruntu stanowiącego działkę nr (...) o obszarze 0,0751 ha objętą księgą wieczystą (...) (wydruk z księgi wieczystej k. 19 – 24; akt notarialny k. 69 - 72).

W dniu 11 czerwca 2021 roku A. T. (1) zgłosiła do Sądu Rejonowego w Gliwicach Wydziału XII Gospodarczego wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wymieniając 17 wierzycieli oraz 19 długów wobec nich. Wymagalność tych zadłużeń następowała w przedziale od grudnia 2020 do końca marca 2021 roku a ich wysokość wahała się w przedziale od 1028 zł do 117102 zł (wniosek k. 25 - 38). Zadłużenia mają swoje źródło w umowach pożyczek/kredytów zawartych zarówno z bankami jak i firmami pożyczkowymi. Umowy te zawierano zarówno przed dokonaniem czynności objętej pozwem (umowa z (...) z 25 listopada 2019 roku na 9000 zł; z 30 kwietnia 2019 roku na 70 000 zł oraz z 25 kwietnia 2019 roku na 42 000 zł z Bankiem (...); konsolidacyjny kredyt gotówkowy z (...)z 14 lutego 2019 roku na 103452,75 zł; (...)z 25 listopada 2019 roku na 10 000 zł) jak i po jej dokonaniu (m.in. klik pożyczka z 31 stycznia 2020; (...) sp. z o.o. z 27 listopada 2020; (...) z 4 grudnia 2020; lekkie raty z 3 października 2020; (...)z 17 czerwca 2020; (...) z 4 grudnia 2020) (umowy pożyczek i kredytów oraz dokumenty stwierdzające ich zawarcie k. 95 - 189). Długi były zaciągane przez A. T. (1) na remont mieszkania oraz na pomoc finansową dla dwójki rozwiedzionych dzieci (córki i syna G.). Pozwana A. T. (1) zobowiązania te regulowała do 2020 roku kiedy to musiała zrezygnować z pracy ze względu na stan zdrowia. Pozwany M. T. miał świadomość, iż matka zaciąga pożyczki jednakże nie miał świadomości ich skali. W spisie wierzytelności umieszczono wierzytelności na łączną sumę 234456,09 zł w tym kat. II 227172,84 zł oraz kat. III 7283,25 zł (lista wierzytelności k. 191 - 198) (przesłuchanie stron k. 337 - 339)

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Gliwicach – wydziału XII Gospodarczego z dnia 31 sierpnia 2021 roku (XII GU 620/21) m. in. ogłoszono upadłość A. T. (1) oraz wyznaczono syndyka masy upadłości w osobie M. K. (k. 16). Dnia 22 września 2021 roku syndyk pozyskał informację o wyżej opisanych czynnościach z 16 oraz 23 grudnia 2019 roku (informacja z US Z. k. 17 - 18). W toku postępowania upadłościowego pozwana A. T. (1) wnosiła o umorzenie „właściwego” postępowania upadłościowego. Postanowieniem z 21 czerwca 2023 roku (XII Gup 703/21) wniosek oddalono uznając, iż uwzględnienie wniosku stanowiłoby pokrzywdzenie wierzycieli. Zażalenie pozwanej zostało oddalone postanowieniem tutejszego Sądu z dnia 24 października 2023 roku (X Gz 163/23) (postanowienia k. 304 - 307).

Powyższe ustalenia faktyczne poczyniono w pierwszej kolejności na podstawie wyżej wskazanych dokumentów które z mocy art. 243 ^{( 2)} kpc podlegały zaliczeniu w poczet materiału dowodowego bez odrębnej decyzji. Całość dokumentacji nie została w sposób skuteczny zakwestionowana przez żadną ze stron pod względem swojej prawdziwości oraz autentyczności. Uzupełniająco, w zakresie sytuacji osobistej pozwanych, ich sytuacji życiowej, okoliczności w jakich doszło do zaciągania przez A. T. (1) zobowiązań oraz do dokonania czynności objętych pozwem oparto się na zeznaniach pozwanych które w tym zakresie uznano za wiarygodne. Z uwagi na przewidywany kierunek rozstrzygnięcia tj. oparcie go na art. 529 k. c. bez znaczenia były twierdzenia pozwanych, iż pozwany M. T. nie miał świadomości działania A. T. (1) na szkodę wierzycieli. Marginalnie wskazać można, iż zeznania te są w ocenie Sądu niewiarygodne; są jedynie linią obrony ukierunkowaną na obalenie skierowanych przeciwko pozwanym domniemań ustawowych a przez to na uzyskanie pożądanego przez siebie rozstrzygnięcia w postaci oddalenia powództwa.

Sąd zważył:

Powództwo podlegało całkowitemu uwzględnieniu. Zgodnie z art. 127 ust. 1 bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. W praktyce pojawiają się bardzo szkodliwe i w pełni nieuzasadnione próby interpretowania pojęcia "w terminie (…) przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości" jako obejmującego wyłącznie okres do dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a odmawiające skutków opisanych w przepisach czynnościom dokonanym w okresie po złożeniu wniosku, a przed ogłoszeniem upadłości. Wykładnia ta pozostaje w rażącej sprzeczności z sensem i celem komentowanych przepisów, w których pojęcia użyto (art. 127–130a i n. PrUp). Przepisy te bowiem służyć mają ochronie interesów ogółu wierzycieli przed czynnościami dokonanymi przez dłużnika na ich szkodę. Gdyby dopuścić w okresie po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości dokonywanie czynności, które dokonane na kilka miesięcy wcześniej są bezskuteczne, to przekreślona zostałaby całkowicie ich wartość praktyczna i celowość. Jedynym racjonalnym i dopuszczalnym rozumieniem użytego w przepisie sformułowania "w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości" jest zatem: "w okresie pomiędzy dniem poprzedzającym o rok dzień złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości a dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości". W realiach niniejszej sprawy będzie chodziło o okres 11 czerwca 2020 – 31 sierpnia 2021 roku.

Z uwagi na powyższe czynności objęte pozwem nie są z mocy prawa bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Ich zaskarżenie było konieczne z zastosowaniem art. 527 i nast. k. c. w zw. z art. 131 Prawa upadłościowego. Zatem możliwe jest wytoczenie powództwa w stosunku do czynności dokonanych na 5 lat wstecz ( art. 534 KC), aczkolwiek powództwo musi być wytoczone nie później niż w 2 lata od ogłoszenia upadłości ( art. 132 PrUp); warunek ten został spełniony (31 sierpnia 2021 – 9 maja 2022). Zgodnie z art. 527 Kodeksu cywilnego gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. W art. 527 par. 2 kpc zawarto definicję czynności dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli. W myśl tego przepisu czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Stronami czynności prawnych objętych pozwem byli członkowie jednej rodziny: A. T. (1) jest matką pozwanego M. T. (1). Generalną zasadą jest domniemanie, iż Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 527 par. 3 kpc) a zatem pozwana osoba trzecia (tu: M. T. (1)) co do zasady musiałaby przed Sądem wykazać brak wiedzy o tym, że nie wiedział, iż darczyńca A. T. (1) działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Jednakże przesłanki uznania czynności za bezskuteczną ulegają złagodzeniu w przypadku czynności – w wyniku której osoba trzecia (M. T. (1)) uzyskała korzyść majątkową nieodpłatnie – wówczas wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 528 k. c.). Nadto zgodnie z art. 529 k.c. jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Ww. przepisy istotnie łagodzą wymogi dowodowe i wzmacnia pozycję wierzyciela w zakresie skargi pauliańskiej w przypadku, gdy w wyniku czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. W sytuacji objętej hipotezą art. 528 k. c. stan świadomości osoby trzeciej jest prawnie obojętny; osoba trzecia nie będzie mogła bronić się przed roszczeniem wierzyciela, wykazując, iż nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć, że dokonując danej czynności prawnej, dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Nawet udowodnienie przez osobę trzecią, że nie wiedziała i – mimo zachowania najwyższej staranności – nie mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli, nie zwalnia jej z odpowiedzialności wobec wierzyciela.

Z kolei przepis art. 529 k.c. zawiera kolejne istotne domniemanie prawne, którego celem jest przeciwdziałanie potencjalnym trudnościom dowodowym związanym z koniecznością wykazania złej wiary dłużnika. Domniemanie to zakłada istnienie po stronie dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli dłużnik dokonuje darowizny, która powoduje lub pogłębia jego niewypłacalność. Domniemanie z art. 529 k. c. ma charakter wzruszalny, tj. osoba trzecia może je obalić, przeprowadzając dowód braku świadomości dłużnika co do pokrzywdzenia wierzycieli.

Taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie przy czym w ocenie Sądu rozstrzygnięcie sprawy winno nastąpić na podstawie art. 528 k. c. Pozwany M. T. (1) uzyskał korzyść majątkową (nieruchomość jako składnik majątku) jako obdarowany – kosztem darczyńcy A. T. (1) (art. 888 k. c.) przy czym jednocześnie ustanowił na darowanej sobie nieruchomości na rzecz A. T. (1) służebność mieszkania. Z orzecznictwa wynika, iż przeniesienie przez dłużnika (A. T.) własności nieruchomości (…) na rzecz osoby trzeciej (nazwanej w akcie notarialnym umową darowizny), z równoczesnym obciążeniem tej nieruchomości na rzecz dłużnika służebnością osobistą, z punktu widzenia przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela powinno być traktowane jako jedna czynność prawna, w ramach której świadczeniu dłużnika polegającemu na przeniesieniu prawa własności nieruchomości, odpowiada świadczenie osoby trzeciej w postaci ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej. W związku z tym, że świadczenie wzajemne osoby trzeciej zostało pokryte w całości z substratu majątkowego nabytego od dłużnika, czynność prawną przeniesienia własności z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą ma charakter nieodpłatny w rozumieniu art. 528 KC. (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 maja 2013 r. I CSK 543/12; Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 14 listopada 2012 r. II CSK 206/12 ).

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie zastosowanie ma – jak już wyżej wskazano art. 528 k. c. Z ostrożności należy dodać, iż nawet jeśli uznać, iż czynnością prawną została objęta umowa darowizny w klasycznym jej rozumieniu (art. 888 k.c.) dopuszczającą możliwość zwolnienia się przez osobę trzecią z odpowiedzialności na skutek obalenia wynikającego z art. 529 k. c. domniemania to w ocenie Sądu pozwany M. T. (1) nie obalił w żaden sposób domniemania z art. 529 k. c. tj. nie zaoferowała przekonujących dowodów na okoliczność braku świadomości dłużnika co do pokrzywdzenia wierzycieli.

Powyższe okoliczności uzasadniały uwzględnienie powództwa i uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości umowy czynności objęte ostatecznym stanowiskiem powodowego syndyka. Sąd jednocześnie nie dopatrzył się w dochodzeniu przez powoda roszczeń żadnych niezgodności z zasadami współżycia społecznego. Pozwani, w szczególności pozwana A. T. (1) zaciągając zobowiązania winni liczyć się z koniecznością ich uregulowania a w razie ich niespłacenia z przymusowym ich egzekwowaniem. O kosztach orzeczono na zasadzie art. 102 kpc mając na uwadze wyświetloną w zeznaniach pozwanych a w szczególności pozwanej A. T. (1) motywację zaciągania zobowiązań (pomoc rozwiedzionym członkom rodziny) oraz okoliczności w jakich doszło do zaprzestania regulowania przez nią zobowiązań, zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz wreszcie samego ogłoszenia upadłości. Nadto wzięto pod uwagę, iż sprawa dotyczy mieszkania które pozwana A. T. (1) przed jego nabyciem użytkowała jako najemca i które docelowo miało być przeznaczone dla pozwanego M. T. (1) a czynności objęte powództwem miały niejako na celu ratowanie majątku. Powyższe okoliczności uzasadniały odstąpienie od obciążania pozwanych zarówno kosztami postępowania jak i nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

SSO Tadeusz Trojanowski

.